روزنامه پیام ما نوشت: عصر روز جمعه که مأموران هلال‌احمر شهرستان نقده با تماسی تلفنی به‌سمت روستا حرکت می‌کنند، احتمالاً فکر می‌کردند قرار است سر صحنه یک تصادف حاضر شوند. اتفاقی که در آن مناطق به‌دلیل جاده‌ها و مسیرهای دسترسی غیراستاندارد پرتکرار است. اما ماجرا این نبود.
یک کشته
در خشکسالی مضاعف امسال، درست چند هفته بعد از اینکه خبر خشکی قطعی اهالی دو روستای «دیزج‌دول» و «دربند» بر سر منابع آب با هدف تأمین آب زمین‌های کشاوزی با هم درگیر شدند. جزئیاتی از این درگیری در رسانه‌های رسمی و خبرگزاری‌ها منتشر نشده است، اما صفحات اطلاع‌رسانی محلی در شبکه‌های اجتماعی مربوط به این روستاها تأیید می‌کنند درگیری نه موضوعی شخصی و قومیتی که موضوعی مربوط به منابع آب است. تازگی رخداد موجب شد امکان گفت‌وگو با اهالی روستا و آسیب‌دیدگان حادثه برای «پیام ما» فراهم نشود. در هر صورت، نتیجه غیرقابل‌بازگشت تلخ‌تر از آنی بود که می‌شد پیش‌بینی کرد: «طاهر»، جوانی از اهالی روستای دیزج، جان باخت و ۱۳ نفر مصدوم شدند.
«حمید محبوبی»، مدیرعامل جمعیت هلال‌احمر استان آذربایجان‌غربی، با تأیید این خبر می‌گوید: «ساعت ۱۵:۲۱ روز جمعه، ۴ مهر، طی تماس تلفنی با مرکز کنترل و هماهنگی عملیات استان، مبنی‌بر وقوع نزاع و درگیری در روستای دیزج‌دول، در محور ارومیه به مهاباد، خودروهای امدادی به محل اعزام شدند.»
او ادامه می‌دهد: «براساس گزارش اولیه، این حادثه، منجر به ۱۳ مصدوم و یک نفر فوتی شده است. مصدومان حادثه بعد از انجام اقدامات اولیه و پیش‌بیمارستانی به مرکز درمانی انتقال و فرد فوتی به مراجع ذی‌صلاح تحویل داده شد.»
روابط‌عمومی این نهاد تأکید می‌کند از‌آنجاکه مسئله ابعاد کیفری و حقوقی زیادی دارد و پرونده این اتفاق در اختیار پلیس آگهی استان است، ابعاد دیگر موضوع باید از پلیس آگاهی پیگیری شود.
ماجرا ادامه داد
حالا، طاهرِ جوان، کسی یا کسانی که به اتهام قتلش محاکمه می‌شوند و «لزگین قربانی»، پدر طاهر و خانواده‌اش قربانی‌های نظام توزیع آب و مدیریت آن هستند. این بار مناقشه آبی به‌شکلی رخ داده که دیگر قابل‌جبران نیست؛ نه با تخصیص حقابه، نه با پرداخت خسارت‌های پولی و ریالی. حالا این ماجرا میان اهالی دو روستا ادامه دارد.
«احسان خواجه‌ای»، جامعه‌شناس، در این مورد می‌گوید: «می‌دانیم که درگیری اخیر و کشته شدن هم‌وطنمان در این روستا یک حادثه محلی نیست. این اتفاق نشانه‌ای از روندی است که سال‌ها پیش آغاز شده: مدیریت متمرکز و غیرمشارکتی منابع آب. دهه‌هاست سیاست‌های بالادستی، از سدسازی تا گسترش کشت‌های پرآب‌بر ناظر بر تمایلات بالادستی، بدون توجه به ظرفیت اقلیم و بدون مشارکت کشاورزان و جوامع محلی اجرا می‌شود. رویکردی که نتیجه آن آسیب‌پذیری اقلیم، خشکیدن دریاچه، فرسایش خاک و حالا نزاع بر سر حقابه است.»
او که در حال حاضر دانشجوی مطالعات توسعه است، ادامه می‌دهد: «سازمان ملل و برنامه توسعه آن (UNDP) بارها تأکید کرده‌اند بحران ارومیه فقط «کمبود آب» نیست، بلکه محصول شکست نهادی است. شکستی که به ورشکستگی آبی و موجی از مرارت‌های پس از آن می‌انجامد. اگر می‌پرسید این وضعیت فاجعه‌بار تا کجا پیش خواهد رفت؟ باید گفت گزارش‌های بین‌المللی تأکید دارند اگر مدیریت تقاضا، تغییر الگوی کشت و مشارکت محلی جدی گرفته نشود، بحران از سطح زیست‌محیطی به سطح اجتماعی منتقل می‌شود. امروز دقیقاً همین را می‌بینیم: مناقشه بین روستاییان بر سر آب جایگزین هشدارهای خشکیدگی شده است.»
نه نخستین و نه آخرین بار
به‌گفته خواجه‌ای، مسیر طی‌شده در ایران شباهت زیادی به رویکردهای کلاسیک توسعه -به‌ویژه مدل‌های مهندسی‌محور/مأموریت‌محور هیدرولیک- دارد که گمان می‌کردند با پروژه‌های مهندسی می‌توان بر طبیعت غلبه کرد. اما نه‌تنها تجربه‌های جهانی در دهه‌های اخیر بلکه تجربه محلی حوضه دریاچه ارومیه نشان می‌دهد این نگاه مسئله را حل نمی‌کند، بلکه آن را تشدید کرده است. رویکردهای پایدارتر -آنچه در ادبیات جدید توسعه بر آن تأکید می‌شود- بر مشارکت واقعی، تصمیم‌های سخت برای کاهش مصرف و ایجاد نهادهای محلی حل اختلاف استوارند.»
او توضیح می‌دهد: «به بیان ساده، بحران حوضه آبریز ارومیه دیگر فقط داستان یک دریاچه، کاهش بارش یا حتی تغییراقلیم نیست. این بحران درنتیجه مدیریت کوتاه‌مدت، غیرشفاف، غیردموکراتیک و ناکارآمد به دل زندگی مردم رسیده و می‌رود که به نزاع اجتماعی فراگیر تبدیل شود. اگر در سیاستگذاری آب به‌سمت تصمیم‌های پایدار و جمعی حرکت نکنیم، باید انتظار داشت چنین درگیری‌هایی تکرار و گسترده‌تر شوند.»
سال ۱۴۰۴ در ایران با نزاع بر سر آب شروع شد؛ درگیری دو استان یزد و اصفهان و تخریب خط لوله انتقال آب از اصفهان به یزد توسط گروهی از کشاورزان و محلی‌ها، که برای چندین روز پیاپی آب شرب یزد را قطع و شهروندان را دچار مشکل کرده بود. مسئله‌ای که از همان ابتدای سال، کارشناسان در مورد تکرار آن هشدار داده بودند.
حالا دولت می‌گوید تنش آبی در سراسر کشور در پاییز هم ادامه خواهد داشت. همین هفته قبل بود که سخنگوی دولت در نشست خبری خود تداوم خشکسالی را تأیید و اعلام کرد برای جلوگیری از مناقشات و درگیری‌های ناشی از مشکلات آب میان مردم، شورای‌عالی آب کشور مصوباتی داشته است. البته نه فاطمه مهاجرانی و نه مسئولان وزارت نیرو، توضیحی در مورد جزئیات آن ارائه نکردند. معلوم نیست که این مصوبات می‌تواند جلوی تکرار فجایعی مانند آنچه در ارومیه رخ داده است را بگیرد یا خیر؟
موضوع مناقشه آبی موضوع ساده‌ای نیست. طبق تعریف سازمان ملل متحد اختلافات آبی ناشی از تعارض منافع کاربران آب، به‌صورت عمومی یا خصوصی است. طیف گسترده‌ای از درگیری‌هایی که در طول تاریخ صورت گرفته، بر اثر اختلافات آبی بوده و حتی موارد محدودی منجر به جنگ شده است. چند درگیری در حال اجرا نظیر نسل‌کشی رواندا و جنگ دارفور در سودان را به مسئله مناقشه آبی نسبت داده‌اند؛ بخشی از تاریخ که یادآوری می‌کند مناقشات آبی می‌تواند تا چه حد فاجعه‌بار و دردسرآفرین باشد.
- 16
- 2
