خوزستان تولیدکننده عمده نیشکر و چغندر قند ایران است کشت نیشکر موجب شوری آب و خاک خوزستان و آلایندگی کارون شده است اصلاح تولید قند و شکر در خوزستان کلید خورد
خوزستان برای تامین قند و شکر ایران هزینه سنگینی پرداخته است و حالا نخستین گام‌های اصلاح این وضعیت را برمی دارد. بیشتر از ٩٥ درصد مزارع نیشکر ایران در خوزستان قرار دارد و این استان در تولید چغندر قند هم در ایران پیشرو است. از این میان نیشکر آسیب های جدی به اقلیم این استان جنوبی وارد کرده است، از بلیعدن سهم زیاد آب در شرایط تنش آبی گرفته تا آلایندگی صنایع نیشکر و شور کردن آب شیرین کارون و خاک حاصلخیز خوزستان. این موضوع در شرایطی رخ می دهد که چغندر قند با دوره کشت کوتاه تر نه تنها آب کمتری نسبت
به نیشکر مصرف می کند که خاصیت اصلاح و رفع شوری خاک دارد و به نظر می رسد جایگزینی کشت آن با نیشکر اقدام منطقی تری است. با این وجود وزارت کشاورزی تنها برای تغییر زمان کشت چغندر قند از بهار به پاییز اقدام کرده است. اقدامی که موجب می شود در مصرف آب ٦٠ درصد صرفه‌جویی شود و حالا از ١٧ هزار هکتار مزرعه کشور که زمان کشت چغندر قند را به پاییز منتقل کرده اند ١٢ هکتار در خوزستان است. اسکندر زند، رئیس مرکز تحقیقات کشاورزی و معاون وزیر کشاورزی به «شهروند» می‌گوید: چغندر قند می‌تواند ٨٠ درصد نیاز ایران به تولید شکر را برطرف کند و در این شرایط کم آبی و بحران آلایندگی صنایع نیشکر می تواند گزینه مناسبی برای جایگزینی با این محصول باشد.
دود خودکفایی شکر در چشم خوزستان
ایران در یک قدمی خودکفایی تولید شکر است. براساس اعلام وزارت کشاورزی در‌سال ٩٦ بیشتر از ۸میلیون و ۱۰۰ هزارتن چغندرقند تولید شده است که با احتساب شکر تولیدی از نیشکر میزان شکر تولیدی در کشور به یک‌میلیون و ۹۵۰ هزارتن می‌رسد. رقمی که بنا به گفته محمود حجتی وزیر کشاورزی یک رکورد تاریخی به شمار می‌آید و ایران را در‌سال ٩٧ به خودکفایی ٨٤درصدی تولید شکر رسانده است و در عمل‌سال آینده نیازی به واردات شکر وجود ندارد. حالا چالش بزرگ برای خودکفایی شکر درواقع نه تولید مزارع بلکه کمبود کارخانه‌های تولید شکر است.
علیرضا یزدانی، مجری طرح چغندرقند وزارت کشاورزی می‌گوید: برای رفع این تنگنا کارخانه‌های ورشکسته و از رده خارج تولید شکر نه‌تنها احیا می‌شوند بلکه در دو تا سه سال آینده با احداث کارخانجات جدید کشور در زمینه تولید شکر به خوداتکایی صد‌درصدی می‌رسند.
او همچنین از احیای کارخانه قند دزفول و قند فسا خبر داده و می‌گوید: سرمایه‌گذاری‌های جدید احداث کارخانه تولید شکر در خوزستان هدف‌گذاری شده است تا هزینه حمل‌ونقل محصول و رساندن آن به کارخانه سایر استان‌ها حذف شود.
حالا ٢٧ کارخانه فعال قند و شکر در ایران وجود دارد و ساخت ٣کارخانه در خوزستان وارد مرحله جدی شده است. با وجود این دود خودکفایی شکر بیشتر از هر استانی به چشم خوزستان رفته است. خوزستانی که بار عمده کشت نیشکر و چغندرقند را به دوش می‌کشد. استان خوزستان نه‌تنها بیشتر از ٩٥درصد نیشکر ایران را تولید می‌کند بلکه با تولید ۷۴۰هزار تن چغندر پاییزه در سطح ۱۰هزار هکتار و آذربایجان‌غربی با تولید بیش از ۲میلیون تن در مقام نخست تولید قرار دارند و البته این مقام اولی برای استان جنوبی ایران چندان کم دردسر نبوده است.
کارون نیمه‌جان در چنگ صنایع نیشکر
چیزی بالاتر از ٩٥درصد شکر ایران از مزارع نیشکر خوزستان تأمین می‌شود. نیشکر اما تبدیل به دغدغه جدی خوزستان شده است. حالا علاوه بر سد گتوند، پساب‌های شور صنایع نیشکر به آب شیرین کارون می‌ریزد و همین موضوع بیشتر از دو دهه است که انتقاد خوزستانی‌ها را به دنبال داشته است. گذشته از این نیشکر آب زیادی می‌بلعد و کشت آن برای ایران کم آب چندان منطقی به نظر نمی‌رسد.
در دهه ٧٠ خورشیدی وزارت کشاورزی وقت تصمیم گرفت کشت نیشکر در خوزستان را توسعه بدهد و با سه برابر کردن سطح زیرکشت این محصول به حدود ٩٠هزار هکتار تصمیم جنجال برانگیزی گرفت. تصمیمی که همان زمان هم با انتقادهای گسترده کارشناسان آب و محیط‌زیست مواجه شد.
سيدحسين فاضلي، مدیر کمیته برگزاری کنفرانس ملی رودخانه كارون دراین‌باره به ایسنا گفته است:
به طور یقین هر طرحی که توجیه محیط‌زیستی نداشته باشد و زندگی مردم را به خطر می‌اندازد نباید عملی شود. سال‌ها است كه از بحث جرایم دادگستری شرکت توسعه نیشکر و آلودگی‌های شرکت توسعه نیشکر می‌گذرد - که البته اين شركت هیچ‌وقت آنها را تقبل نكرده است - ولی به دلايل نامشخص هنوز برخورد لازم از طرف مراجع ذیصلاح انجام نمی‌گیرد.
او تأکید کرده است: اگرچه شکست سازمان حفاظت محیط‌زیست در برابر شرکت توسعه نیشکر مقوله جدیدی نیست و سال‌هاست که چالش‌های اين شرکت گریبان استان خوزستان را گرفته است و حتی فراتر از آن این‌که ارزیابی زیست‌محیطی طرح‌های نیشکر از دهه ٧٠ نشان‌دهنده شوركردن قابل توجه رودخانه کارون و ایجاد تالاب پسابی نیشکری و دیگر اتفاقاتي است كه همگی ارمغان‌های نیشکر برای مردم استان خوزستان بوده است.
علیرغم همه این‌ها، عدم استاندارد بودن آلودگی‌های محیط‌زیست شرکت توسعه نیشکر مقول‌هاي مبهم است زیرا در تمام قوانین مجلس، شورای‌عالی محیط‌زیست و دولت هر پسابی که به محیط وارد می‌شود باید مطابق استانداردهای زیست‌محیطی باشد. این درحالی است که پساب نیشکر که وارد محیط می‌شود، استاندارد نیست. با این وجود انتقادها به صنایع نیشکر خوزستان به جایی نرسیده است. حالا تنها اتفاق خوب تغییر زمان کشت چغندرقند از بهار به پاییز است که البته خوزستان هم سردمدار این رخداد بوده است و از ١٧هزار هکتاری که زیر کشت چغندرقند پاییزه رفته است ١٢هزار هکتار در خوزستان قرار دارد.
٦٠درصد صرفه‌جویی در مصرف آببا انتقال زمان کشت
تغییر زمان کشت چغندرقند از بهار به پاییز موجب صرفه‌جویی ٦٠درصدی در مصرف آب شده است. حالا از حدود ١٤٠هزار هکتار مزرعه چغندرقند، ١٧هزار هکتار آن در پاییز زیر کشت می‌رود. البته علیرضا یزدانی، مجری طرح چغندرقند وزارت کشاورزی معتقد است تا حدود ٨٠درصد از نیاز ایران به شکر می‌تواند از طریق کشت پاییزه چغندر قند تأمین شود. او به «شهروند» می‌گوید درحال حاضر چیزی نزدیک به ٧٥٠هزار تن از شکر تولیدی ایران از مزارع نیشکر تأمین می‌شود و بیشتر از یک‌میلیون و ١٠٠هزار تن هم از چغندر قند تأمین می‌شود.
این موضوع درحالی رخ می‌دهد که چغندرقند به دلیل دوره کشت کوتاه نیاز به مصرف آب کمتری دارد و علاوه بر این چغندرقند خاصیت اصلاح بافت و شوری خاک را دارد به همین دلیل فائو یا همان سازمان جهانی خواربار و کشاورزی جهان به کشاورزان توصیه می‌کند که چغندر قند را به صورت تناوبی در مزارع ذرت و گندم و برای اصلاح خاک بکارند.
با این حال هنوز جایگزینی کشت چغندرقند به جای نیشکر در دستور کار قرار نگرفته است. اسکندر زند، معاون وزیر کشاورزی و رئیس سازمان تحقیقات کشاورزی به «شهروند» می‌گوید: کیفیت شکر تولیدی از چغندرقند با شکر تولیدی از نیشکر تفاوتی ندارد. ضمن این‌که دوره کشت نیشکر ٦ تا ٧ ساله است و چغندرقند دوره کشت یک‌ساله دارد، بنابراین آب کمتری مصرف می‌کند با این وجود تنها اتفاقی که در زمینه اصلاح تولید شکر انجام شده انتقال زمان کشت چغندرقند از بهار به پاییز است و هنوز بحث جایگزینی کشت چغندر قند و نیشکر مطرح نیست.
کشت پاییزه چغندرقند در ٩ استان
علیرضا یزدانی، مجری طرح چغندرقند وزارت کشاورزی هم با بیان این‌که در‌سال آینده ایران در زمینه تولید شکر خودکفا می‌شود، از اصلاح الگوی کشت چغندرقند خبر می‌دهد و می‌گوید: در گذشته حدود ۱۹ استان کشور تولید چغندربهاره را در دستور کار داشتند که به دلیل بحران آب سطح زیر کشت بهاره این محصول به شدت کاهش یافته است.
او ادامه می‌دهد: در سه تا چهار‌سال اخیر توسعه کشت پاییزه چغندرقند در دستور کار است، سطح زیر کشت پاییزه چغندرقند از حدود ۲هزار هکتار در ۴سال گذشته به حدود ۱۷هزار هکتار در‌سال جاری رسیده، ضمن این‌که بیشترین سطح زیرکشت پاییزه نیز در استان خوزستان است.
مجری طرح چغندرقند وزارت کشاورزی همچنین توضیح می‌دهد: در سال زراعی
۹۶-۹۵ سطح زیرکشت پاییزه چغندرقند در استان خوزستان ۱۰ هزارهکتار بود که از این میزان بیش از ۷۵۰ هزارتن چغندرقند تولید شد. همچنین درحال حاضر از سطح ۱۷هزار هکتاری چغندرقند پاییزه، ۱۲هزار هکتار آن مربوط به خوزستان است و پیش‌بینی می‌شود بیش از ۹۰۰هزارتن چغندرقند پاییزه در این استان تولید شود.
یزدانی با بیان این‌که در ۹ استان دیگر هم کشت پاییزه را آغاز کرده‌ایم، می‌گوید: این کشت در استان‌هایی مانند فارس، اصفهان، کرمانشاه، گلستان، خراسان رضوی و دشت مغان اردبیل آغاز شده و پیش‌بینی می‌شود بیش از یک‌میلیون و ۱۰۰ هزارتن چغندرقند پاییزه در کشور تولید شود.
او ظرفیت کشت پاییزه چغندرقند در استان خوزستان را بیش از ۸۰هزار هکتار عنوان و اضافه کرد: برنامه‌ای هم که ما برای استان در نظر گرفته‌ایم همین میزان است. این رقم تقریبا چیزی معادل سطح زیر کشت نیشکر در خوزستان است.
با این وجود هنوز جایگزینی کشت نیشکر با چغندرقند در دستور کار جدی قرار نگرفته است و به نظر می‌رسد اقدامات اجرایی برای کنترل بحران آب در ایران بسیار کندتر از پیشروی بحران است.
- 13
- 4
