سایت رسمی ایالت novascotia در کانادا، میانگین هزینه ساخت یک کیلومتر بزرگراه معمولی و مجهز در این ایالت صعب‌العبور به انضمام پل‌ها و سایر متعلقات را قریب ۳ تا ۳ و نیم میلیون دلار کانادا برآورد کرده است که با احتساب هزینه‌های غیرمعمول ممکن است تا ۶ میلیون دلار نیز افزایش یابد. هزینه ساخت ابربزرگراه بین‌ایالتی آیزنهاور (Interstate Highway System) در آمریکا با نرخ روز، قریب ۲۰ تا ۳۵ درصد هزینه بیشتری از کانادا در برداشته است. برآورد‌ها نشان می‌دهد، بنیاد مستضعفان آزادراه تهران شمال را با هزینه مشابه و شاید حتی گران‌تر از ساخت آزادراه در کانادا (در بازه زمانی مشابه) احداث کرده است.
پس از خروج پیمانکار چینی در سال ۹۴، دولت پروژه ساخت این بزرگراه را به بنیاد مستضعفان واگذار نمود. بخشی از این آزادراه ۱۲۱ کیلومتری در قطعه ۱ آزادراه، توسط چینی‌ها ساخته شد و بخشی از آن نیز هنوز در دست احدث است.
بنیاد مستضعفان اعلام کرد که هزینه ساخت این بزرگراه، قریب ۴۴ هزار و ۱۹۷ میلیارد تومان بوده است. بنیاد به مدت ۲۰ سال عوارض آزادراهی پروژه را دریافت خواهد کرد.
دولت علاوه بر آنکه نیمی از هزینه آزادراه را پرداخت کرده است، میلیون‌ها متر مربع زمین با قیمت دفتری بسیار ناچیز به جای حق الساخت به بنیاد مستضعفان حواله کرده است. سود اصلی بنیاد از محل این زمین‌های تقریباً رایگان تامین شده است. با احتساب تخمینی قیمت روز زمین‌ها، هزینه ساخت این آزادراه برای دولت بیش از ۷۰ هزار میلیارد تومان بوده که رقمی بسیار سرسام‌آور محسوب می‌شود.
بنیاد مستضعفان مدیریت احداث و بهره‌برداری این آزادراه را به سید صولت مرتضوی بابا حیدری وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی دولت سید ابراهیم رئیسی سپرد. مرتضوی پیش از این نیز مسئولیت سازمان املاک بنیاد را بر عهده داشت و با وجود غیرقانونی بودن این موضوع بر اساس اسناد موجود، وی همزمان با وزارت رفاه، همچنان مدیریت خود بر این شرکت را حفظ نمود. شرکتی که به گفته منابع داخلی با حضور نیمه‌رسمی فرزندان وی اداره می‌گردد. این شرکت تنها قریب ۳۰ نفر کارمند قراردادی و دائمی و بیش از ۲۰۰ نفر نیروی خدماتی در اختیار دارد، اما با توجه به حجم عملیات، از نظر مالی گردش بسیار بالای دارد.
وزارت راه در یک فقره ۱۷ میلیون و ۸۰۰ هزار متر مربع زمین به شرکت آزادراه شمال واگذار کرد. این زمین‌ها بابت مستهلک نمودن سرمایه‌گذاری در اختیار بنیاد قرار گرفت.
این نگرانی جدی وجود دارد که شرکت آزادراه تهران شمال هزینه ساخت را بسیار بیش از هزینه واقعی برای دولت برآورد و فاکتور کرده باشد، با توجه به اینکه بخشی از هزینه به صورت غیرنقدی و در قالب زمین و املاک پرداخت شده، این مسئله سود قابل توجهی نصیب این نهاد انقلابی نموده است.
سود آورده سرمایه‌گذاری برای بنیاد به علاوه فاینانس ۲۲ درصد در نظر گرفته شد، اما سود حاصل از فاکتور چند برابری برای ساخت بزرگراه و زمین‌های بسیار ارزان‌قیمتی که از دولت دریافت کرد، عائدی شرکت را به به بیش از ۱۰۰ درصد افزایش داده است. این شرکت فقط بابت ردیف عجیبی مانند خدمات مدیریت در یک سال ۱ هزار و ۶۳ میلیارد تومان دریافت کرده است.
شرکت آزادراه تهران شمال، تعداد قابل توجهی ویلا در نمک‌آبرود در اختیار دارد. در کنار صد‌ها ساختمان، حتی یک نیروگاه (البرز) نیز به شرکت واگذار شد. به دلیل درآمد بادآورده، این شرکت با وجود آنکه اساساً یک مجموعه پیمانکار راهساز برای مدیریت آزادراه تهران-شمال است، سرمایه‌گذاری‌های مختلفی نیز از جمله در بورس و در سهام شرکت‌های مانند سرمایه‌گذاری اعتبار ایرانیان انجام داده است.
یکی دیگر از اموال شرکت بابت حق الزحمه، مجتمع بزرگ تجاری ارم است که اجاره آن ماهیانه دریافت می‌شود. واحد‌های این مجتمع به برخی افراد خاص و با مبلغ اندک اجاره داده شده‌اند.
قطعات مختلفی در مسیر از جمله در کرج، کن، زیبادشت و چالوس توسط وزارت راه از مردم خریداری شد و با قیمت نازل و دفتری در اختیار بنیاد مستضعفان قرار گرفت. بر اساس صورت‌های مالی، تنها سود ۲۲ درصدی بنیاد از سرمایه‌گذاری در آزادراه (و نه سود املاک و زمین ها) در طول سال ۱۴۰۰ بالغ بر ۷ هزار و ۴۴۹ میلیارد تومان بوده است.
این عدد در طول سال قبل‌تر بالغ بر ۵ هزار میلیارد تومان بوده است. با توجه به سطح سرمایه‌گذاری و آورده نقدی بنیاد که کمتر از ۱۲ هزار میلیارد تومان بوده، این سود یکساله به خوبی نشانگر این است که منابع دولت چگونه توسط بنیاد‌های ذی نفوذ و در همدستی با مدیران دولتی به نوعی به یغما می‌رود. پرسش این است که چگونه پروژه‌ای که کل هزینه‌اش قریب ۴۴ هزار میلیارد تومان برآورد شده است، در طول یک سال تنها از محل سود متعارف بیش از ۷ هزار میلیارد تومان برای بنیاد مستضعفان درآمد خالص داشته است.
به غیر از وزارت راه، نهاد‌های دیگر دولتی نیز ناچار شده‌اند به بنیاد زمین ارائه کنند. برای مثال، حجم قابل توجهی از زمین‌های ارزشمند وزارت جهاد کشاورزی تنها با قیمت ۳ میلیارد و ۶۵۷ میلیون تومان به بنیاد واکذار شده است. مقدار این زمین‌ها در یک فقره از واگذاری ۲۵۸۳ هکتار می‌باشد و هر متر مربع زمین نیز ۱۴۱۵ تومان محاسبه شده است!
در موردی دیگر از واگذاری، دولت ۳۵ میلیون و ۲۰۰ هزار متر زمین با الگوی مشابه قیمت‌گذاری، در اختیار بنیاد قرار داد. ۲۳ میلیون و ۴۰۰ هزار متر از زمین‌های واکذار شده اولیه متعلق به وزارت جهاد کشاورزی در دو استان تهران و مازندران هستند که قطعه‌بندی و آماده فروش محسوب می‌شوند.
یکی دیگر از نمونه‌های جالب معاملات زمین این شرکت، ۵ قطعه زمین با مجموع مساحت ۵ میلیون و ۷۰۰ هزار متر در سید کلامسر، سرچشمه، طویر، نمک آبرود و امازاده عقیل است که جمعاً ۱۵۳ میلیارد تومان قیمت‌گذاری شده است، واگذاری این گونه زمین‌ها، سود قابل توجهی نصیب خریدارانی می‌کند که غالباً جزء خودی‌ها دسته‌بندی می‌شوند.
شرکت آزادراه همچنین درخواست کرده است که ۵۱۱ هکتار زمین مرغوب در چیتگر و ۱۰۰ هکتار در پردیس توسط دولت به وی واگذار شود، این زمین‌ها دارای مالک خصوصی هستند، اما بنیاد این مالکیت را قبول ندارد و خواهان تملک زمین‌ها با نرخ‌های نازل است.
در حاشیه بزرگراه همچنین ۳۱۱ هزار و ۳۳ متر زمین نیز برای احداث رستوران، پمپ بنزین، محل گردشگری و نظایر آن توسط بنیاد تملک شده است. واگذاری این زمین‌ها با نرخ کم به برخی چهره‌ها اعتراضات زیادی در پی داشت که از سوی وزیر کار فعلی پاسخ داده نشد.
بده بستان‌های زیادی در حین قرارداد انجام گرفته است. مثلاً بنیاد املاک تجاری و مسکونی را در تهران به جای پول به پیمانکاران پروژه عرضه کرد. با توجه به اینکه قیمت‌گذاری این املاک کمتر از ارزش واقعی انجام گرفته، برخی پیمانکارانی که از نفوذ لازم برای جذب این املاک برخوردار نبودند به شدت اعتراض کردند.
واگذاری پروژه‌های دولتی به بنیاد‌های مانند مستضعفان معمولاً به دور از نظارت رسانه‌ها و به صورت تاریکخانه‌ای انجام می‌گیرد. گردش مالی و معاملات پشت پرده حول این پروژه‌ها بسیار مبهم است و اطلاعات درز کرده به بیرون نشان می‌دهد که پروژه‌های مانند آزاد راه تهران شمال تا چه حد دارای حاشیه مالی هستند.
- 16
- 2
