روز دوشنبه دیوان محاسبات کشور بیست‌ونهمین گزارش تفریغ بودجه را که مربوط به عملکرد بودجه سال ۹۶ است منتشر کرد. این گزارش که شامل پنج بخش منابع و مصارف، تبصره‌های ماده‌واحده، بودجه شرکت‌ها، حسابرسی عملکرد و پیشنهاد برای اصلاح ساختار بودجه است، نکات بسیار قابل تاملی دارد.
زیان‌ده شدن ۱۸۰ شرکت دولتی، تحقق ۱۲۵ درصد بودجه شرکت‌های دولتی، عدم درج ۶ هزار میلیارد تومان برداشت از درآمدهای عمومی توسط دولت، جبران کسری ۸۲ هزار میلیارد تومانی از طریق واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی، بی‌توجهی یا عدم رعایت ۶۲ درصد از تبصره‌های ماده‌واحده قانون بودجه، عدم سرمایه‌گذاری پنج‌هزار میلیارد تومان در میادین نفتی توسط وزارت نفت، عدم اختصاص ۹۹ درصد از تسهیلات اشتغالزایی پیش‌بینی شده در بودجه، عدم ثبت بودجه ۱۷ شرکت دولتی در لایحه بودجه، تخلف ۵.۵ هزار میلیارد تومانی درخصوصی‌سازی هشت شرکت شامل شرکت کشت و صنعت و دامپروری مغان، شرکت آلومینیوم المهدی و طرح هرمزال، توسعه گردشگری، پالایش نفت کرمانشاه، ماشین‌سازی تبریز، املاک ائل‌گلی تبریز و ریخته‌گری ماشین‌سازی تبریز، رشد ۲۳ هزار میلیارد تومانی بودجه جاری شرکت‌های دولتی، عدم واگذاری ۶۵ درصد از اموال پیش‌بینی شده بانک‌ها در بودجه، ۹۲ هزار میلیارد معوقات بانکی بانک ملی در یکسال، گم شدن ۱۵۴ هزار تن کالای اساسی شامل برنج، روغن، گندم، ذرت و کنجاله سویا، عدم اختصاص ۶۶ درصد از وام بافت‌های فرسوده و تخلفات گسترده در شستا و صندوق‌های سرمایه‌گذاری ازجمله موارد تخلف دولت در عمل به تکالیف بودجه سال ۹۶ و همچنین دیگر تکالیف دولت است.
تحقق بودجه شرکت‌های دولتی؛ ۱۲۵ درصد
میزان پیش‌بینی منابع بودجه کل کشور پس از اعمال تغییرات، بالغ بر ۱۱۳۷ هزار و ۹۲۷ میلیارد تومان بوده که حدود ۱۱۳ درصد آن محقق شده است. بررسی جزئیات منابع بودجه سال ۹۶ نشان می‌دهد بودجه عمومی دولت ۹۳ درصد، منابع اختصاصی (دستگاه‌های دولتی) ۶۹ درصد و شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی دولتی ۱۲۵ درصد محقق شده است.
۶ هزار میلیارد تومان را ننوشتند
میزان پیش‌بینی مصارف بودجه کل کشور سال ۹۶ پس از اعمال تغییرات، بالغ بر ۱۱۵۴ هزار و ۸۷۹ میلیارد تومان بوده که میزان تحقق آن ۱۱۰.۷ درصد بوده است. دولت به‌منظور بازپرداخت و تسویه اسناد خزانه اسلامی سررسید شده، مبلغ ۶ هزار و ۳۳۷ هزار میلیارد تومان از سرجمع درآمدهای عمومی بدون تعریف ردیف اعتباری از درآمدهای عمومی برداشته است که در مصارف عمومی نیز این مبلغ را درج نکرده است.
جبران کسری ۸۲ هزار میلیاردی با آینده‌فروشی
براساس قانون بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور پس از اعمال تغییرات، کسری تراز عملیاتی بالغ بر ۸۲ هزار و ۷۷ میلیارد تومان بوده که با توجه به میزان درآمدهای تحقق‌یافته و مصارف اعتبارات هزینه‌ای، در عمل مبلغ ۷۲ هزار و ۱۷۴ میلیارد تومان فزونی مصارف نسبت به منابع مذکور مشهود است. این مبلغ از محل واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی تامین شده و عملا باعث کاهش اعتبارات تملک دارایی‌های سرمایه‌ای و مالی شده است.
عمل به تبصره‌های بودجه؛ فقط ۳۸ درصد
ماده‌واحده قانون بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور مجموعا دارای ۱۶۷ تبصره و بند است. در محدوده رسیدگی‌ها، حدود ۳۸درصد از احکام قانونی رعایت شده است. احکام قانونی در ۴۶ درصد موارد به‌طور کامل یا بخشی از آن رعایت نشده و همچنین ۱۶ درصد احکام فاقد عملکرد است.
۸۸ میلیارد دلار؛ فروش داخلی و صادرات نفت
در سال ۱۳۹۶، مقدار نفت خام تولیدی با احتساب موجودی اول دوره معادل یک‌میلیارد و ۴۵۱ میلیون بشکه و مقدار میعانات گازی تولیدی با احتساب موجودی اول دوره معادل ۲۵۸ میلیون بشکه بوده است. از نفت خام تولیدی و موجودی ابتدای دوره، مقدار ۷۷۲ میلیون بشکه صادر و ۶۱۹ میلیون بشکه تحویل پالایشگاه‌ها شده است. همچنین از میعانات گازی تولیدی و موجودی ابتدای دوره، ۱۵۷ میلیون بشکه صادر و ۹۴ میلیون بشکه تحویل پالایشگاه‌ها و پتروشیمی‌ها شده یا در بورس انرژی عرضه شده است. بررسی جزئیات گزارش تفریغ بودجه نشان می‌دهد دولت در سال ۹۶ در مجموع هشت‌میلیارد و ۵۵۰ میلیون دلار نفت و میعانات گازی در داخل و خارج از کشور (داخلی ۳۷ میلیارد دلار و صادرات ۵۰ میلیارد دلار) به فروش رسانده است. همچنین مازاد وجوه حاصل از صادرات گاز طبیعی نسبت به واردات، بالغ بر یک میلیارد و ۶۲۸ میلیون است.
۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری میادین نفتی کجاست؟
مطابق بند (ط) تبصره (۵) ماده‌واحده، به وزارت نفت از طریق شرکت‌های دولتی تابعه ذی‌ربط اجازه داده شده به‌منظور سرمایه‌گذاری در طرح‌های نفت و گاز با اولویت میادین مشترک نسبت به انتشار اوراق مشارکت ارزی - ریالی در سقف پنج هزار میلیارد تومان اقدام کند که از این طرح برای سرمایه‌گذاری استفاده نکرده است.
بانک‌ها ۹۹ درصد تسهیلات اشتغالزایی را ندادند
براساس بند (الف) تبصره (۱۸) ماده‌واحده، به دولت اجازه داده شده است نسبت به برنامه‌ریزی و سیاستگذاری مناسب برای ایجاد فرصت‌های شغلی جدید و پایدار با شروط مقرر اقدام کند. بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران در راستای اجرای آیین‌نامه اجرایی این بند نسبت به ابلاغ تسهیلات بانکی در سقف ۲۰ هزار میلیارد تومان با نرخ سود مصوب شورای پول و اعتبار، اقدام کرده است که بانک‌های عامل فقط مبلغ ۲۶۰ میلیارد تومان معادل ۱.۳ درصد سقف مقرر را پرداخت کرده‌اند.
بازهم تخلف در بودجه شرکت‌ها
بودجه شرکت‌های دولتی، بانک‌ها و موسسات انتفاعی وابسته به دولت در پیوست (۳) قانون بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور شامل ۳۵۹ شرکت سودده، ۱۰ شرکت دولتی زیان‌ده، دو موسسه انتفاعی و ۹ بانک دولتی، بالغ بر ۸۰۰ هزار و ۵۰۲ میلیارد تومان بوده که عملکرد آن طبق گزارش تفریغ بودجه با رشد ۲۳ درصدی بالغ بر ۹۸۲ هزار و ۴۶۷ میلیاد تومان است. به‌رغم حکم ماده (۱) قانون محاسبات عمومی کشور بودجه ۱۷ شرکت دولتی در لایحه بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور درج نشده است که با ارائه گزارش آسیب‌شناسی نظام بودجه‌ریزی کشور توسط دیوان محاسبات کشور به سازمان برنامه و بودجه، ۱۵ شرکت دولتی موضوع جدول فوق در لایحه بودجه سال ۱۳۹۸ درج شده‌اند.
۵.۵ هزار میلیارد تومان تخلف خصوصی‌سازی ۸ شرکت
سازمان خصوصی‌سازی از ابتدای سال ۱۳۸۰ تا پایان سال ۱۳۹۶، ۸۳۵ شرکت را که دارای سهام دولتی بوده‌اند به ۱۴۴ هزار و ۷۳۱ میلیارد تومان به بخش غیردولتی واگذار کرده که ۹۳ هزار و ۹۰۰ میلیارد تومان آن مربوط به ۱۰۰ شرکت واگذارشده با سهام بیش از ۵۰ درصد متعلق به دولت، مندرج در پیوست شماره (۳) قانون بودجه کل کشور بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد واگذاری شرکت‌هایی همچون پالایش نفت کرمانشاه، نیشکر هفت‌تپه، هپکو اراک و ماشین‌سازی تبریز، ریخته‌گری ماشین‌سازی تبریز و املاک ائل‌گلی به‌دلیل فقدان اهلیت و تخصص کافی توسط خریدار، باعث بروز ضرر و زیان به بیت‌المال شده است.
برای مثال قیمت کارشناسی شرکت پالایش نفت کرمانشاه حدود ۶۱۷ میلیارد تومان بوده که با تصویب هیات واگذاری، با کاهش ۷۰ درصدی به مبلغ ۱۹۹ میلیارد تومان واگذار شده است. شرکت آلومینیوم المهدی و طرح هرمزال که تقریبا تولید نیمی از محصول مورد نیاز کشور را برعهده داشته‌اند به مبلغ ۹۱۴ میلیارد تومان صورت پذیرفته است که به‌دلیل عدم ارزیابی بخش اعظمی از دارایی‌ها به ارزش تقریبی ۵۰۰ میلیارد تومان با پیگیری دیوان محاسبات و درخواست هیات سه‌نفره کارشناسی نهایتا با ارزیابی مجدد مبلغ ۳۴۶ میلیارد تومان به ارزش سهام شرکت افزوده شد و همچنان بررسی‌های این دیوان نشان می‌دهد شرکت‌های مذکور به میزان ۲۶۰ میلیارد تومان کمتر از ارزش واقعی واگذار شده‌اند. بررسی‌های میدانی دیوان محاسبات نشان می‌دهد برآورد ارزش واقعی سهام مجتمع کشت و صنعت و دامپروری مغان بیش از چهارهزار میلیارد تومان بوده که به ارزش هزار و ۸۵۰ میلیارد تومان واگذار شده است.
سازمان خصوصی‌سازی در سال ۱۳۹۷ اقدام به واگذاری شرکت‌های ماشین‌سازی تبریز، ریخته‌گری ماشین‌سازی تبریز و املاک ائل‌گلی براساس قیمت کارشناسی سال ۱۳۹۴ به ارزش ۶۱۱ میلیارد تومان کرده است. اقدام سازمان درخصوص استفاده از قیمت‌های کارشناسی سال ۱۳۹۴ مغایر بوده و این امر موجب ضرر و زیان بیت‌المال شده است.
قیمت‌گذاری شرکت توسعه گردشگری با (۲۹) شرکت استانی، (۴) واحد هتل، مجتمع آب درمانی سرعین، کاروانسرای شاه‌عباسی کرمانشاه و غار قوری‌قلعه، در سال ۱۳۹۰ به مبلغ ۱۰۲ میلیارد تومان ارزش‌گذاری شد. با پیگیری دیوان محاسبات کشور، واگذاری توسط هیات داوری ابطال و مجددا در سال ۱۳۹۶ به مبلغ ۳۸۳ میلیارد تومان ارزش‌گذاری شده است. به‌رغم افزایش بیش از سه‌برابری ارزش شرکت توسعه گردشگری در سال ۱۳۹۶، یک قطعه زمین ۲۲ هزار مترمربعی شرکت واقع در اصفهان که حدود ۳۰۰ میلیارد تومان ارزش داشته به مبلغ ۲۶ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان ارزش‌گذاری شده است. همچنین حداقل (۱۳) قلم از اموال و دارایی‌های شرکت شامل ۲۶۳ هزار مترمربع زمین در استان‌های اصفهان، ایلام، گیلان، کرمان، یزد و همدان و بیش از ششصد (۶۰۰) کیلوگرم ظروف نقره‌ای موجود در هتل لاله تهران در قیمت‌گذاری سال ۱۳۹۶ لحاظ نشده است. شایان ذکر است با اعمال نظارت پیشگیرانه دیوان محاسبات واگذاری شرکت فوق متوقف شده است. درمجموع می‌توان گفت در واگذاری هشت شرکت مذکور بیش از ۵.۵ هزار میلیارد تومان تخلف ارزان‌فروشی شده است.
۱۸۰ شرکت دولتی زیان‌ده چقدر به مردم ضرر زدند
در سال ۱۳۹۶ تعداد ۲۳۵ شرکت از شرکت‌های دولتی، بیش از ۶۲ درصد دارای اصلاحیه بودجه بوده‌اند که خود بیانگر عدم پیش‌بینی صحیح منابع و مصارف شرکت‌ها در قانون بودجه سنواتی است. در پیوست شماره سه قانون بودجه سال ۱۳۹۶ کل کشور، تعداد ۱۰ شرکت دولتی تحت عنوان شرکت‌های زیان‌ده درج شده که در بودجه آنها دوهزار و ۲۲ میلیارد تومان بابت کمک زیان از محل منابع عمومی دولت پیش‌بینی شده است. در عمل تعداد ۱۸۰ شرکت در سال ۱۳۹۶ زیان‌ده شده‌اند و مبلغ کمک زیان پرداختی توسط دولت به شرکت‌های مذکور بالغ بر ۱۱ هزار و ۸۱۳ میلیارد تومان بوده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد از یک طرف هزینه‌های جاری شرکت‌ها افزایش داشته و از طرف دیگر منابع بودجه عمومی دولت نظیر مالیات و سود سهم دولت و سایر پرداخت‌های مهم از قبیل بازپرداخت وام و تسهیلات داخلی و هزینه‌های امور پژوهش شرکت‌ها کاهش قابل ملاحظه‌ای داشته است، به‌طوری که هزینه جاری شرکت‌های دولتی از ۵۹۴ هزار و ۵۴۸ میلیارد تومان به ۶۱۷ هزار و ۲۳۵ میلیارد تومان رسیده که حاکی از رشد ۲۳ هزار میلیارد تومانی بودجه جاری شرکت‌هاست. همچنین بودجه پژوهشی این شرکت‌ها از ۷۰۲ میلیارد تومان پیش‌بینی، فقط ۱۶۴ میلیارد تومان محقق شده است.
بانک‌ها ۶۵ درصد اموال را نفروختند
در بودجه سال ۹۶ مقرر شده بود از مجموع اموال بانک‌ها ۶۵ هزار میلیارد تومان آن واگذار شود که فقط ۳۵ درصد آن معادل ۲۳ هزار میلیارد تومان واگذار شده است.
در گزارش تفریغ بودجه سال ۹۶ آمده است بانک سپه اقدام به صدور ۱۷۷ فقره ضمانتنامه به هزار و ۲۶۴ میلیارد تومان بدون انعقاد قرارداد برای یک شرکت کرده و قراردادهای ارائه‌شده عموما پیش‌نویس هستند و وثایق غیرمنقول شرکت که در ترهین بانک بوده تنها مبلغ ۱۱۸ میلیارد تومان بوده است. لذا در صدور این ضمانتنامه‌ها ضوابط و مقررات بانک مرکزی رعایت نشده است.
۹۲ هزار میلیارد تومان معوقات بانک ملی فقط در یکسال
تسهیلات اعطایی و مطالبات از اشخاص غیردولتی بانک ملی ایران در سال ۱۳۹۶ معادل ۱۲۲ هزار میلیارد تومان بوده است که به‌دلیل عدم اعتبارسنجی و عدم اخذ وثایق و تضامین کافی مبلغ ۹۲ هزار و ۴۰۰ میلیارد تومان آن به بدهی‌های غیر جاری تبدیل شده است.
۱۵۴ هزار تن کالای اساسی گم شد
براساس این گزارش در سال ۹۶ وزارت جهاد کشاورزی مکلف به تامین و حفظ ذخایر راهبردی هفت‌میلیون و ۷۷۳ هزار تن بوده که در عملکرد سه‌میلیون و ۴۴۵ هزار تن، انحراف منفی معادل ۴۴ درصد وجود دارد که سهم عمده آن مربوط به کنجاله سویا، جو، گوشت قرمز و ذرت است. بررسی‌های حاکی از آن است که ۱۵۴ هزار و ۱۶۷ تن از کالاهای ذخایر راهبردی نظیر برنج، روغن، گندم، ذرت و کنجاله سویا به ارزش تقریبی ۴۹۷ میلیارد تومان دارای کسری یا امحا و منقضی شده است.
۲ میلیارد دلار واردات شامپو و خمیر دندان
در وزارت صنعت، معدن و تجارت (صمت) تا پایان سال ۱۳۹۶ بالغ بر دوهزار و ۹۵۳ میلیارد تومان بدهی معوق حقوق دولتی شناسایی شده که شامل ۷۴۶ میلیارد تومان آن متعلق به ایمیدرو و مابقی برای بخش غیردولتی هستند. شرکت آسکوتک از شرکت‌های زیرمجموعه ایمیدرو طی سال‌های ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۶ دارای جمعا معادل ۱۵ میلیون یورو سود خالص است. این شرکت به‌رغم سودده بودن هیچ مبلغی به‌عنوان سود سهم دولت به خزانه‌داری کل کشور واریز نکرده است. براساس بررسی‌های دیوان محاسبات درخصوص میزان واردات سال ۱۳۹۶، مشاهده شد در این مدت، بالغ بر دومیلیارد و ۱۸۴ میلیون دلار، صرف واردات اقلامی همچون چای، شامپو، خمیردندان، شوینده، کاغذ فتوکپی، پارچه، فرش ماشینی، موکت و کفپوش، پوشاک، پتو، ابزار و آچار، تجهیزات انبارداری، قفسه، کمد، فایل، آبگرمکن، مبلمان و سایر اقلام شده که این اقلام از مواردی تشکیل می‌شوند که دارای کالاهای صددرصد مشابه داخلی نیز هستند.
۶۶ درصد وام بافت فرسوده را ندادند
از سال ۱۳۹۱ لغایت ۱۳۹۶ جمعا مبلغ هزار و ۱۸۲ میلیارد تومان اعتبار جهت نوسازی بافت‌های فرسوده مصوب شده که از این مقدار مبلغ ۵۱۷ میلیارد تومان (معادل ۴۴ درصد) تخصیص داده شده است.
در شستا و صندوق‌های بازنشستگی چه خبر است؟
در بررسی عملکرد صندوق‌های بازنشستگی مشخص شد در صندوق‌های بازنشستگی کشوری، سازمان تامین اجتماعی و سایر صندوق‌های مذکور، عمدتا قوانین ممنوعیت تصدی بیش از یک شغل و ممنوعیت دریافت از بیش از یک صندوق توسط بعضی از اعضای هیات‌مدیره شرکت‌های تابعه و زیرمجموعه آنان رعایت نمی‌شود. همچنین مبلغ چهارهزار و ۱۵۴ میلیارد‌تومان سهم سود سهام صندوق بازنشستگی در شرکت‌های تابعه و زیرمجموعه صندوق، پرداخت نشده است.
مانده مطالبات صندوق بازنشستگی کشوری به‌واسطه هلدینگ‌های زیرمجموعه از اشخاص حقیقی و حقوقی، بالغ بر هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان، به نرخ تاریخ ایجاد بدهی است که تاکنون وصول نشده است. مانده مطالبات صندوق بیمه اجتماعی، روستاییان و عشایر از اشخاص حقیقی و حقوقی، بالغ بر دوهزار و ۱۳۶ میلیارد تومان است که تاکنون وصول نشده است. براساس گزارش تفریغ بودجه سال ۹۶، عدم همکاری شرکت سرمایه‌گذاری سازمان تامین اجتماعی (شستا) با دیوان محاسبات و عدم پاسخگویی به درخواست ارائه اطلاعات و مدارک مالی، جهت رسیدگی به دادسرای دیوان محاسبات، ارسال شده است.
- 16
- 5
