در یک دهه اخیر جمعیت جهانی روبه پیری حرکت کرده است؛ روندی که به دلیل سبقت نرخ مرگ‌و‌میر از نرخ تولد، نبود جنگ‌های نظامی گسترده و افزایش دسترسی به خدمات پزشکی پیشرفته به‌عنوان عوامل اصلی رخ داده است. از همین رو بسیاری از کشورها و سازمان‌های جهانی درحال اندیشیدن و اجرای تمهیداتی هستند که خیل جمعیت سالخورده‌ای که تا دو دهه آتی ظهور می‌یابند دغدغه‌ای برای مسکن نداشته باشند و در مکان زندگی خود از بالاترین ایمنی و رفاه با توجه به شرایط نامساعد جسمانی برخوردار باشند تا به‌طور مستقل و بدون نیاز به فرزندان یا پرستار به زندگی ادامه دهند، اما پیری در ایران نیز معضلی جدی به حساب می‌آید به نحوی که سالانه ۵ درصد از جمعیت ایران به بالای ۶۵ سال می‌رسند و سالخورده محسوب می‌شوند؛ از این رو اجرای برنامه‌هایی برای پاسخ به چنین معضل نوظهوری می‌تواند بسیاری از مشکلات آینده کشور در رابطه با سالمندان را کاهش دهد.
به‌گزارش دنیای اقتصاد، آمارها نشان می‌دهند که امروز بیش از هر زمان دیگری در گذشته، امید به زندگی مردم جهان برای زندگی پس از ۶۰ سال افزایش یافته است. تخمین زده می‌شود که تا سال ۲۰۵۰، جمعیت سالخورده جهان که بالاتر از ۶۰ سال سن دارند به دو میلیارد نفر برسد، این درحالی است که این رقم در سال ۲۰۱۶ برابر با ۹۰۰میلیون نفر بوده است.
از سوی دیگر افزایش دسترسی افراد به خدمات پزشکی مناسب و کاهش نرخ تولد، موجب شتاب هرچه بیشتر پیر شدن جمعیت جهان ظرف چند دهه آتی خواهند شد. از میان چالش‌های بسیاری که به‌واسطه پیر شدن جمعیت یک کشور ایجاد خواهد شد، در چند سال اخیر موضوع ساخت مسکن مناسب برای سالخوردگان از اهمیت بالایی نزد نهاد‌های قانونگذاری و دولت‌های کشورهای مختلف جهان برخوردار شده است. از این رو طبیعی است که دولت‌ها با همکاری نهاد‌های مردم نهاد و خصوصی باید تمهیداتی را برای طراحی و ساخت مسکن مختص به افراد سالخورده درنظر بگیرند چراکه برای نمونه، مسکن ایده‌آل این افراد با فضایی که برای یک زوج جوان طراحی شده است تفاوت‌های عمده‌ای دارد.
سالمندان به‌واسطه آنکه اغلب از بیماری‌های گوناگون و ناتوانایی‌های جسمی و روانی رنج می‌برند ممکن است زندگی در مسکن‌های معمولی را بسیار دشوار بدانند و به دلیل موانعی که در ساخت این‌گونه مسکن‌ها وجود دارد، نتوانند به‌طور طبیعی به فعالیت‌های روزمره خود بپردازند. تا سال ۱۴۰۰، از هر ۱۰ نفر ایرانی، یک نفر سالمند خواهد شد. این وضعیت نیازمند پنج تغییر فوری در معماری داخلی و بیرونی خانه‌ها و ساختمان‌های مسکونی است.
«نصب تجهیزات هوشمند برای تاسیسات و روشنایی»، «دیوارهای کم و ورودی‌های عریض»، «کف پوش‌های ضدضربه»، «پنجره‌های زیاد» و «ورودی‌های بدون شیب و مناسب تردد تجهیزات مناسب حمل و نقل سالمندان» از جمله تغییرات فوری برای پاسخ به تامین مسکن مناسب سالمندان طی دو سال آتی است.
از این رو باید توجه داشت که با توجه به پیر شدن فزاینده جمعیت جهان، بررسی و شناخت معیار‌هایی که می‌تواند موجب تسهیل فعالیت‌های روزمره برای سالخوردگان شود امری ضروری است. درنظر گرفتن برخی نکات ساده در الگوهای طراحی و ساخت مسکن می‌تواند نقش ویژه‌ای را در آسودگی افراد سالخورده و جلوگیری از بروز آسیب‌های جسمانی داشته باشد.از سوی دیگر ادامه زندگی مستقل برای سالمندان آن هم درحالی که بتوانند به فعالیت‌های طبیعی خود ادامه دهند و از حس انزوایی که «خانه سالمندان» ایجاد می‌کند، بگریزند می‌تواند سال‌های پایانی عمر افراد را با آرامش روحی بیشتری عجین سازد.
امروز در ایران نیز بر خلاف روندی که در دهه‌های ۵۰ و ۶۰ ایجاد شده بود و به نوعی نرخ تولد از مرگ‌و‌میر سبقت معنا‌داری گرفته بود، سالانه حدود ۵درصد از جمعیت ایران پیر می‌شوند که این درصد برای کل جمعیت جهان ۳ درصد است. همچنین تا سال ۱۴۳۰، سالمندان سهم ۲۴درصدی از کل جمعیت کشور را دارند. اکنون تعداد افراد بالای ۸۰سال در کشور به بیش از یک میلیون نفر رسیده است و به‌طور سالانه ۷۰۰هزار نفر به جمعیت سالمند کشور اضافه می‌شود. تنها در تهران نزدیک به یک میلیون و ۳۰۰هزار سالمند وجود دارد. بنابراین می‌توان ادعا کرد که جوانی جمعیت ایران نیز مانند مردم بسیاری دیگر از کشورها در سراشیبی سقوط قرار دارد و از این رو بررسی و ساخت زیرساخت‌ها و امکانات در دو دهه آتی برای موجی از جمعیت سالخورده که به جمعیت کشور اضافه می‌شوند بسیار ضرورت پیدا می‌کند.
نشریه معماری (ای دی) آمریکا در گزارشی به بررسی برخی از راهکارهایی که می‌توان با استفاده از آنها در ساخت مسکن، زندگی سالمندان را تسهیل کرد پرداخته و می‌نویسد: یکی از موارد مهم برای آسودگی گشودن درب‌ها توسط سالمندان می‌تواند استفاده از دستگیره‌های معمولی اهرمی به جای دستگیره‌های پیچی باشد. همچنین می‌توان از کلید‌های برق لمسی یا مجهز به سنسور حرکتی در دیوارها استفاده کرد. به علاوه استفاده از پنجره‌هایی که به‌طور مورب باز می‌شوند می‌تواند کار را برای این افراد ساده‌تر کند. همچنین می‌توان به بهترین نحو از پیشرفت‌هایی که در حوزه فناوری رخ داده است برای تسهیل زندگی سالمندان بهره جست.
سیستم‌هایی نظیر قفل درب اصلی، روشنایی و ترموستات‌ها که می‌توانند توسط یک تلفن هوشمند و از راه دور کنترل شوند.
با این حال زمانی که استفاده از چنین گزینه‌هایی مطرح می‌شوند باید برخی از ملاحظات را مدنظر قرار داد که از جمله می‌توان به میزان ریسک‌های ایمنی، هزینه‌های نگه‌داری و تعمیرات و اینکه آیا می‌توان آنها را از طریق ابزارهای هوشمندی نظیر تبلت‌ها که دارای صفحه نمایشگر بزرگتری هستند کنترل کرد، چراکه برای اغلب افراد مسن تشخیص موارد درج شده در صفحه نمایشگر تلفن‌های همراه امری دشوار است.
استفاده از قفسه‌های برآمده البته به شرط آنکه به درستی به دیوارها متصل شوند و استفاده از میز‌های چرخ‌دار نیز می‌تواند بسیار مفید و کارآمد واقع شود. همچنین برای کاهش دفعات تعویض لامپ‌ها، می‌توان از لامپ‌های ال‌ای‌دی استفاده کرد که عمر مفید بیشتری دارند. استفاده از کلید‌هایی که بتواند هر دو وظیفه روشن و خاموش کردن لامپ‌ها را انجام دهد نیز مهم است چراکه سالمندان می‌توانند زمانی که وارد اتاق می‌شوند لامپ‌ها را روشن و زمان خروج خاموش‌کنند.
اما سطحی که در این‌گونه منازل نیز به‌کار می‌روند نظیر کفپوشهای لاستیکی یا فرش‌های پنبه‌ای باید به اندازه کافی نرم و ضربه‌گیر باشند تا در صورتی که سالمندان تعادل خود را از دست دادند، خطر شکستگی استخوان و آسیب به مفاصل به حداقل برسد. تا جایی‌که ممکن است باید کف منازل را با مواد نرم پوشاند، همچنین می‌توان در صورت وجود پله آنها را با کفپوشهای مخصوص پوشاند.
در آشپزخانه نیز باید فضایی را فراهم ساخت تا در صورتی که سالمندان باید زمانی را در این مکان به پخت‌وپز بگذرانند، به‌طور نشسته کار خود را دنبال کنند. بدین منظور می‌توان حتی پایه‌هایی چرخ‌دار را در سطح زیرین کابینت‌ها، قفسه‌ها و صندلی‌ها تعبیه کرد. همچنین باید از نصب کابینت‌ها در زیر اجاق گاز خودداری شود چرا که خم شدن در برابر یک سطح داغ می‌تواند برای این افراد با خطراتی همراه باشد. در حمام‌ها سردوش‌هایی با قابلیت تنظیم ارتفاع می‌تواند در استحمام آنها بدون نیاز به کمک فرد دیگری کمک کند که این موضوع امر مهمی در حفظ شأن و سلامت روحی سالخوردگان خواهد داشت. همچنین می‌توان از یک سکوی ثابت در زیر دوش بهره برد. به‌علاوه دوش‌های مجهز به ترموستات می‌توانند مانع از بروز هرگونه آسیب بدنی در اثر داغ یا سرد شدن بیش از حد آب شوند.
علاوه بر شیوه‌هایی که اکنون در جهت افزایش رفاه حال سالمندان در طراحی داخلی خانه‌های مسکونی از آن بهره می‌گیرند، معماری اولیه ساختمان‌ها نیز نقش مهمی را در افزایش سلامت روحی و جسمی سالمندانی ایفا می‌کنند که بنا دارند تا در خانه‌های شخصی خود زندگی کنند.
بنابراین معمارها نیز به طراحی ساختمان‌هایی رو آورده‌اند که تا حد امکان پله‌های کمتری در آن به‌کار رفته باشند، راهرو‌ها عریض‌تر باشند، ورودی ساختمان دارای مسیر جداگانه بدون پله باشد و ارتفاع کابینت‌ها و سینک را نیز پایین‌تر قرار می‌دهند تا سالمندان بتوانند نشسته کارهای خود را انجام دهند. از این‌رو شاید لازم باشد برای ایجاد خانه‌ای مناسب با ویژگی‌های سالمندان حتی دیوارها را تخریب کرد و از نو نقشه جدیدی را متناسب با نیازهای این افراد ایجاد کرد که دارای موانع کمتری باشد.
از سوی دیگر می‌توان چارچوب درب‌ها را نیز عریض‌تر ساخت تا تردد ویلچر از آن راحت‌تر صورت بگیرد. از این‌رو بهتر است برای تسهیل تردد سالمندان که اغلب با واکر یا ویلچر در منازل حرکت می‌کنند، تا حد ممکن تعداد دیوارها کاهش یابد. به‌علاوه پنجره‌ها نیز بهتر است برای دید بهتر به محیط بیرون با ارتفاع کمتری از سطح زمین ساخته شود.
- 11
- 4
