بین واقعیت بحران آب کشور و آن چیزی که ما مردم از آن می دانیم، تناسبی کاریکاتوری برقرار است. کافی است نگاهی به نمودارها و آمارهای معضل کمبود آب در ایران بندازیم. آن موقع، اوضاع را خوب در نمی یابیم.
مهندس محمد حاج رسولي ها، مشاور وزیر نیرو و مديرعامل شركت مديريت منابع آب ايران بهترین کسی است که می تواند در این زمینه، به ما اطلاعات بدهد و توجیه مان کند که چقدر باید توجه مان به هدررفت آب و مسئله آب در کشور را بیشتر کنیم. گفتگویمان را بخوانید.
* آن چیزی که می دانیم این است که دولت نهم و دهم، بیلان منابع آب کشور را منفی تحویل گرفت و در سال ۹۲، منفی تر از سال ۸۴ هم تحویل داد. رقمی که در خاطر دارم این است که بیلان منابع آبی کشور در سال ۸۴، منفی ۳ میلیارد مترمکعب بود. هم اکنون وضعیت چگونه است؟
- کاهش منابع آب زیرزمینی، بیلان سالانه دارد و در پایان هر سال آبی محاسبه می شود. یک معیار تاثیرگذار بر این بیلان، ورودی های آب به منابع زیرزمینی است که بر بارش ها متمرکز است. این بیلان متاثر از چند عامل است که باید مشخص شود چه مقدار از بارش ها تبخیر می شود، چه مقدار به جریان آب روی زمین می پیوندد و چه مقدار به سطوح زیرزمین، فرو می رود. در سال ۸۴ و ۸۵، کاهش آب زیرزمینی ما ۳.۸ میلیارد متر مکعب بود. آخرین بیلان منفی ای که در سال ۹۲ استخراج کردیم، منفی ۵.۷ میلیارد مترمکعب بود.
* دلیل این کاهش چه بوده؟
- یکی از مهمترین دلایل آن، کاهش محسوس بارش ها بوده است. ما در طی دولت یازدهم، نتوانستیم این عدد را کمتر کنیم، اما تلاش کردیم و در همان سطحی که به ما تحویل شد، نگاه داریم.
* ما در سال های گذشته با افت شدیدی در بارش ها مواجه شده ایم. کمی در مورد بارش ها توضیح دهید.
- از سال ۸۶ تا کنون، هیچ سالی نبوده که بارش های ما از حد میانگین بیشتر باشد. اگر به آمارهای ۵۰ سال گذشته نگاه کنیم، هر ۴ یا ۵ سال، شاهد یک «تَرسالی» بوده ایم؛ یعنی به یکباره، بارش ها ۲۰ تا ۳۰ درصد بیشتر می شود. از سال ۸۶ تا کنون، دمای هوا ۱ تا ۲ درجه افزایش یافته که هر درجه افزایش، منجر به ۵ درصد تبخیر بیشترِ آب می شود. روزگاری ۱۳۰ میلیارد متر مکعب از میزان ۴۲۰ میلیارد متر مکعب منابع آبی کشور ما، منابع آبی تجدیدپذیر بوده، اما در سال گذشتۀ آبی، این عدد به ۱۰۹ میلیارد متر مکعب کاهش یافته است.
* آخرین ترسالی در ایران مربوط به چه سالی می شود؟
- آخرین ترسالی ما سال های ۸۵ و ۸۶ بود و سال ۸۷ نیز کمترین بارش ها را داشته ایم.
* یکی از نگرانی های کارشناسان و فعالان محیط زیست، سدهای ساخته شده در کشور است. گفته می شود که بسیاری از دشت ها و مراتع کشور مخصوصاً در جنوب غرب کشور، به خاطر وجود این سدها، به دشت های بایر و بی آب و علف تبدیل شده اند. شما این اظهارات را تایید می کنید؟
- واقعیت این است که در دهه ۷۰ و در زمان طراحی سدهای ما، مبنای طراحی ما سال های گذشته آن بوده است. به سال های اخیر نگاه نکنید. در ۱۰ سال گذشته، فقط در سال آبی ۹۴-۹۵ بوده که بارش ها، بیش از ۲۵۰ میلی متر بوده، اما در دهه ۶۰ و ۷۰ که مبنای طراحی سدها در دهه ۷۰ بود، تعداد ترسالی های ما ۱۰ سال بوده است. ترسالی های یک سال در میان، باعث شد تا مدیران ما تصمیم به ساخت سدهای متعدد در مناطق سیل خیز کشور بگیرند. به عنوان مثال، برخی سدها را در طول ۴ سال گذشته در جنوب کشور افتتاح کرده بودیم، ولی آبراهه های آن را باز نکرده بودیم، اما در سال گذشته، سیلاب هایی رخ داد که یک دفعه آنها را پر کرد.
* من متخصص علم عمران نیستم. اما آیا نباید پایش هایی برای پیش بینی بارش در سال های پس از احداث سد هم می شد تا براورد مناسبی صورت بگیرد؟ شاید این سدها برای جلوگیری از سیلاب های گذشته، مناسب بوده اما شاید پایش های شما می توانست پیش بینی کند که در سال های پس از احداث این سدها، خبری از بارش های سیل آسا نمی شود.
- بارش های کمتر از میانگین در سال های اخیر، به ما تلنگر زد که نباید بر اساس ترسالی ها و خشکسالی های سال های گذشته، تصمیم به سدسازی گرفت. نگاه های نقطه ای و نه یکپارچه، مشکل کار ما بوده است.
* البته در این زمینه، نمایندگان ساکنان جنوب غربی کشور در مجلس و در هنگام رأی اعتماد به دکتر بیطرف، تمام تلاش خود را کردند که ایشان را به عنوان طلایه دار سدسازی در کشور معرفی کرده و به او رأی اعتماد ندهند. خودِ شما چگونه می اندیشید؟ به نظرتان هجمه های انجام شده، جفا بود یا نقدی صحیح؟
- باید نقد منصفانه کرد. باید هم خطاها را گفت و هم اقدامات خوب را. مهندس چیت چیان مثالی می زنند. می گویند در اطراف تهران ۴ سد وجود دارد. گفته هم می شود که سدسازی بد است. خوب! پس وزارت نیرو، دریچه سدها را بالا بکشد تا ببینیم چه اتفاق هولناکی می افتد. بدون این سدها، آب شرب مردم تهران چگونه تامین می شود؟ مگر می شود به این جمعیت ۹ میلیون نفری، آب نداد؟ دستگاه های دیگر هستند که متولی توقف مهاجرت جمعیت جدید به پایتخت هستند. ضمن اینکه در اطراف همین تهران و در استان البرز، رشد جمعیت با نرخ ۲.۳۷ درصد، بی سابقه است.
* البته شهرهای ما، کشش نگهداری ساکنان خود را ندارند. تمام امکانات فرهنگی کشور در پایتخت متمرکز است. فرصت های شغلی بیشتری در تهران است و همه اینها باعث می شود، جمعیت از سایر نقاط کشور به تهران سوق پیدا کنند.
- باید آمایش سرزمینی را با دقت و همت اجرا کرد و محل استقرار این جمعیت را مدیریت کنیم آن موقع می توانیم جمعیت را به جای تهران یا مشهد به سمت شمال کشور مستقر شود. هم اکنون تمام کاسه و کوزه ها بر سر وزارت نیرو شکسته می شود. در حالیکه این مسئله، متولیان بسیاری دارد. وزارت کشور، وزارت راه و شهرسازی، دستگاه های فرهنگی و ...، همگی در این مسئله دخیل اند و باید با عمل به مبحث آمایش سرزمینی، جلو مهاجرت ها را بگیرند.
* چند سال دیگر به واردات آب می رسیم؟
- باید قبل از واردات آب، به آب مجازی بپردازیم. باید از صادرات آب جلوگیری کنیم. حجم زیادی از منابع آب کشور از مرزها خارج می شوند اما حواسمان نیست. از سوی دیگر، بحث خودکفایی گندم را مطرح می کنیم. اما نمی گوییم که وقتی گندم را در داخل تولید می کنیم، دولت آن را ۱۳۰۰ تومان در هر کیلوگرم می خرد اما این گندم با آبی پرورش می یابد که برای تولید هر متر مکعب آن، ۲ تا ۳ هزار تومان است.
* آن چیزی که از عملکرد وزارت نیرو در دولت یازدهم برآورد می شود، وزارتخانه ای است با عملکردی متوسط. به نظر شما هم چنین است؟
- وزارت نیرو در دولت دوازدهم در چند سال اخیر نیم نگاهی به بحث های غیرسازه ای داشته است. به جای اینکه مدیریت کشور را متمرکز بر سدسازی و غیرسازه ای کند، به ایده های غیرسازه ای بپردازد. از سوی دیگر، تلاش کردیم پروژه جدیدی را به پروژه های کشور اضافه نکنیم و پروژه های قبلی را به سرانجام برسانیم. علاوه بر این از مدیریت نقطه ای به مدیریت حوزه ای شیفت کردیم تا برای حل معضلات، چند دستگاه مختلف، دست اندرکار شوند و کار با مشارکت چند دستگاه به پیش برود.
* به نظرتان اولویت حوزه آب در دولت دوازدهم چیست؟
- مشکلی هنوز نتوانسته ایم حل کنیم، اقتصاد آب است. این بحث کاملا مغفول است. منظور از اقتصاد آب، ارزش آب است. اینکه چه محصولی را کشت کنیم که به لحاظ اقتصاد آب نیز دچار زیان و خسران نشویم. در برنامه پنجم، هیچ گامی در این زمینه برداشته نشد اما امیدواریم در دولت دوازدهم گام های جدی و موثری برداریم.
- 19
- 5
