اقتصاد و بازار جهانی نفت با رفع تحریم‌های اقتصادی و جریان دوباره نفت ایران در بازارها، دوران جدیدی را با چشم‌انداز ثبات و تعادل بیشتر آغاز کرده است. پیش از این با اعمال تحریم‌های اقتصادی و کاهش جریان نفت ایران در بازارهای جهانی از یک سو و خروج تدریجی ایران از گردونه معادلات سرمایه‌گذاری و صنعتی نفت، موجی از بی‌اعتمادی، نگرانی و بی‌ثباتی بازارهای نفت را دربر گرفت.
در این راستا هرچند برخی کشورهای نفتی تلاش کردند جای خالی ایران را پر کنند اما فضای انتظار برای بازگشت هرچه‌سریع‌تر ایران به معادلات جهانی نفت تا ماه‌های آخر باقی ماند. بازگشت دوباره ایران، انرژی و جان تازه‌ای به بازارهای جهانی بخشیده است. این مهم ناشی از جایگاه سنتی، مقتدرانه، دائمی و مؤثر ایران در بازار جهانی نفت است.
ایران به عنوان دارنده بزرگ‌ترین ذخایر هیدروکربوری دنیا، نقش تعیین‌کننده و مؤثری در آینده بازار جهانی انرژی ایفا می‌کند. برخورداری از ١٧٠ میلیارد بشکه ذخیره نفت اثبات‌شده (١٠ درصد از ذخایر جهانی و سومین دارنده ذخایر نفت دنيا) و تولید پنج درصد از نفت جهان (٣,٩ میلیون بشکه در روز)، ایران را به قدرتی بزرگ در بازار نفت تبدیل کرده است. از سوی دیگر ایران، دارنده بزرگ‌ترین ذخایر گاز جهان است. این کشور با دراختیارداشتن ٣٤ تریلیون مترمکعب (١٨.٢ درصد کل ذخایر جهانی)، جایگاه نخست را به خود اختصاص داده است. تحریم‌های اقتصادی در سال‌های گذشته، زمینه‌های بکر و دست‌نخورده‌ای را برای سرمایه‌گذاری شرکت‌های بزرگ نفتی جهان ایجاد کرده و ايران را از مزیت رقابتی بالایی نسبت به دیگر کشورها برخوردار كرده است.
از سوی دیگر میدان‌های نفت و گاز ایران برای شرکت‌های نفتی بین‌المللی به دلیل حجم بالای ذخایر، هزینه پایین تولید که در بدترین شرایط ١٠ دلار برای هر بشکه است و همچنین تأسیسات خشکی و دریایی انتقال نفت، بسیار سودآور است. مزیت دیگر ایران در دوره جدید، امکان برخورداری شرکت‌ها از مزیت‌ها و زیرساخت‌های ارزان برای فعالیت و سرمایه‌گذاری است. درحال‌حاضر توان اقتصادی، فنی و رقابتی شرکت‌های نفتی ایران در حوزه‌های مختلف به سطح بالایی رسیده است. ریسک فعالیت و سرمایه‌گذاری در ایران نیز به لحاظ اقتصادی و مهم‌تر از آن به لحاظ امنیتی در مقایسه با دیگر کشورهای نفتی، پایین است.
درحالی‌که بسیاری از کشورهای نفتی در خاورمیانه و شمال آفریقا و همچنین در آمریکای لاتین درگیر جنگ داخلی و بحران‌های سیاسی هستند، ایران در بهترین شرایط امنیتی در منطقه و در بین کشورهای نفتی قرار دارد. توافق هسته‌ای ایران و غرب و نقش مثبت و ایجابی ایران در رفع بحران‌ها و ناامنی‌های منطقه که با روی‌کارآمدن مجدد دولت آقای روحانی تقویت شد، ایران را به کانون دیپلماسی منطقه‌ای و بین‌المللی تبدیل كرده است.
در این راستا و با هدف نهادینه‌سازی اقتصادی و حقوقی سرمایه‌گذاری شرکت‌های بین‌المللی در صنعت نفت و گاز ایران، الگوی کلی قراردادهای نفت در دولت دوازدهم مورد بازنگری قرار گرفت و الگوی تازه‌ای موسوم به قراردادهای جدید نفت و گاز طراحی شد و به مرحله اجرا رسید. این قراردادها از سازوکارها و ابزارهای تشویقی خوبی برای جذب شرکت‌های بین‌المللی و سرمایه‌گذاری آنها در توسعه میادین نفت و گاز برخوردار است.
مشارکت در تولید و افزایش زمان مشارکت از هفت سال به ٢٠ سال از ویژگی‌های جذاب این قراردادها به شمار مي‌آيد که با استقبال خوب شرکت‌های نفتی مواجه شده است. مجموعه شرایط و مزیت‌های فوق موجب شد هم‌زمان با مذاکرات هسته‌ای ایران و ١+٥ و با تقویت امیدها به نتایج مثبت آن در سه سال گذشته، مذاکرات و رایزنی شرکت‌های بین‌المللی برای حضور دوباره در صنعت نفت و گاز ایران آغاز شود. این حرکت با امضای توافق هسته‌ای و رفع تحریم‌ها، تشدید و اخیرا در چند مورد منجر به امضای تفاهم‌نامه اولیه و قرارداد شد که در این رابطه باید به امضای قرارداد با کنسرسیومی به رهبری شرکت توتال برای توسعه فاز ١١ میدان گازی پارس جنوبی اشاره کرد.
با رفع تحریم‌ها در فوریه گذشته، برخلاف پیش‌بینی‌ها و با وجود کارشکنی و فشار برخی کشورهای تولیدکننده نفت برای عدم افزایش سریع تولید و صادرات نفت و بازگشت فوری ایران به بازارهای جهانی، ایران تولید نفت خود را در کمتر از چهار ماه به سطح قبل از تحریم‌ها رساند و صادرات نفت را به بیش از دوبرابر افزایش داد. این میزان افزایش در شرایطی که بازار با مازاد تولید مواجه بود، به طور طبیعی باید به کاهش بیشتر قیمت نفت منجر می‌شد اما برخلاف این روند، به دلیل برخورد منطقی بازار و درک واقع‌بینانه عوامل بازار نسبت به اهمیت و ضرورت بازگشت و حضور ایران در بازار، قیمت نفت نه‌تنها کاهش پیدا نکرد بلکه روند افزایشی نیز در پیش گرفت و از حدود ٣٠ دلار در هر بشکه به بالای ٤٥ دلار رسید.
این رفتار عقلانی و منطقی بازار، پیام اطمینان‌بخش و اعتمادآفرینی برای شرکت‌ها، بنگاه‌ها و عوامل متعدد صنعت جهانی نفت است. رویکرد صنعت نفت در دوران جدید موسوم به پسابرجام، مثبت، ایجابی، سازنده و بر مبنای قاعده برد- برد است به این معنا که قیمتی عادلانه برای نفت است که دربردارنده منافع بلندمدت کشورهای تولیدکننده و مصرف‌کننده مدنظر است. بر این اساس و بنا بر ملاحظات کنونی، قیمت عادلانه نفت بین ٥٥ تا ٦٠ دلار در هر بشکه است.
ایران همه تلاش خود را برای ایجاد اجماع در بین کشورهای تولیدکننده نفت (اعضاي اوپک و غیر عضو اوپک) در پیش گرفته است. همچنين منعی برای حضور شرکت‌های آمریکایی در حوزه نفت و گاز ایران نیست و در صورتی که این شرکت‌ها بتوانند با حضور در مناقصات و در رقابت با شرکت‌های دیگر برنده شوند، می‌توانند در بخش نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری كنند. ایران با توجه به ظرفیت‌های بالایی که در توسعه میادین نفت و گاز دارد، آماده مذاکره و همکاری با همه شرکت‌های بزرگ و معتبر بین‌المللی است.
عليرضا سلطاني
- 19
- 4
