ابعاد مالی طرح انتقال آب دریای کاسپین

چندی پیش رییس سازمان حفاظت محیط زیست در قامت تئوریسین ضرورت اجرای طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای گفته بود که کنشگران حوزه محیط زیست و منابع طبیعی در مخالفت با اجرای طرح انتقال آب دریای کاسپین«بدون مطالعه جو سازی می کنند». خواندن این یادداشت را به ایشان و تیم همکاران‌شان توصیه می‌کنم تا بدانند که در این مورد هم مثل مقوله‌های شکار و سدسازی در جنگل‌های هیرکانی و ... اشتباه می کنند.

بودجه مورد نیاز طرح انتقال آب دریای کاسپین به سمنان بر اساس هر یورو ۳۲۰۰ تومان در سال ۱۳۹۳ معادل ۶ هزار میلیارد تومان برآورد شده بود. این رقم در سال ۱۳۹۷ با توجه به افزایش پنج برابری قیمت یورو، دست کم بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد تومان خواهد بود! در حال حاضر بخش کشاورزی با مصرف نزدیک به ۹۰ درصدی منابع آبی که بی تعارف نوعی تاراج منابع آبی کشور است، بزرگ‌ترین مصرف کننده آب کشور به شمار می‌رود اما با این وصف، به دلیل دانش‌گریزی و ساده‌انگاری کشاورزی از سوی مدیران و بهره برداران، نزدیک به ۶۰ درصد امنیت غذایی مردم وابسته به کشتی‌های پهلو گرفته در بنادر شمالی و جنوبی کشور است.

سطح کل کشت آبی کشور بیش از ۸.۸ میلیون هکتار است که از این میان دست بالا دو میلیون هکتار(۲۲ درصد)، تا امروز مجهز به سامانه‌های نوین آبیاری شده و ۷۸ درصد باقی مانده معادل ۶.۸ میلیون هکتار، در خوشبینانه‌ترین شرایط با بهره وری دست بالا ۳۵ درصدی به شکل غرقابی و سنتی آبیاری می شود. هزینه اجرای سامانه‌های نوین آبیاری در هر هکتار زمین کشاورزی ۱۲ میلیون تومان ارزیابی می شود.

بنابراین با بودجه ۳۰ هزار میلیاردی طرح شیرین‌سازی و انتقال آب دریای کاسپین می‌توان ۲.۵ میلیون هکتار دیگر از ۶.۸ میلیون هکتار زمین های کشاورزی کشور را به سامانه های نوین آبیاری تجهیز و موجب افزایش چشمگیر بهره‌وری آب مصرفی در این بخش شد.

بهره وري پايين آب در كشاورزي

بر اساس گزارش منتشر شده مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، به ازای اجرای هر ۲۰۰ هزار هکتار سامانه نوین آبیاری در بخش کشاورزی، بهره وری از آب در این بخش یک درصد افزایش می‌یابد. افزایش یک درصدی بهره وری آب در این بخش شاید در نگاه نخست محل اعتنا نباشد.

اما برای آنکه بدانیم این افزایش یک درصدی چه کارکردهایی در سامان دهی مدیریت مصرف منابع آب کشور دارد، ادامه محاسبات این نوشتار کوتاه و گویا را دنبال کنید. اگر هر ۲۰۰ هزار هکتار زمین تجهیز شده با سامانه‌های نوین آبیاری موجب افزایش یک درصدی بهره‌وری از آب بخش کشاورزی شود، با توجه به اینکه با ۳۰ هزار میلیارد تومان می‌توان ۲.۵ میلیون هکتار زمین کشاورزی جدید را تحت پوشش این نوع سامانه ها قرار داد، بنابراین بهره وری آب در بخش کشاورزی کشور با تزریق این حجم اعتبار تا ۱۲.۵ درصد افزایش خواهد یافت! حال ببینیم کارکرد این ۱۲.۵ درصد افزایش بهره وری در آب مصرفی بخش کشاورزی چیست؟ اگر کل حجم آب مصرفی سالانه کشور در بخش‌های کشاورزی، خانگی و صنعت را ۹۶ میلیارد متر مکعب در نظر بگیریم، سهم ۹۰ درصدی بخش کشاورزی از این حجم برابر ۸۶ میلیارد متر مکعب است.

تحقق افزایش ۱۲.۵ درصدی بهره وری مصرف آب در این بخش یعنی کاهش مصرف ۱۰ میلیارد و ۷۵۰ میلیون متر مکعب آب مصرفی بخش کشاورزی در هر سال! ۱۰ میلیارد و ۷۵۰ میلیون متر مکعب آب صرفه جویی شده برابر آب ذخیره شده در ۵۳ سد به بزرگی سد امیر کبیر کرج، ۵۳ برابر حجم کل آبی که قرار است با هزینه ۳۰ هزار میلیارد تومانی از دریای کاسپیان به فلات مرکزی ایران منتقل گردد و معادل ۲۰ درصد کل حجم مفید همه سدهایی است که تا کنون در کشور ساخته شده و همچنین این حجم آب، برابر کل حجم مفید سد ایلیسو در پروژه گاپ در آناتولی شرقی است که از آن به عنوان کابوس آبی عراق و ایران نام می‌برند و باز بد نیست بدانیم که کل بیلان منفی آبخوان‌های کشور در هر سال برابر ۱۰ میلیارد متر مکعب است! اگر ۱۰ میلیارد متر مکعب از این آب صرفه‌جویی شده را به بازسازی سفره‌های آب زیر زمینی اختصاص دهیم تا تراز منفی آبخوان های کشور را جبران کنیم، افزون بر اینکه پدیده فرونشست زمین را مدیریت کرده ایم، باز هم ۷۵۰ میلیون متر مکعب که معادل ۳.۷۵ برابر حجم سد امیرکبیر کرج می باشد آب در دسترس خواهیم داشت...

مشکل، کمبود آب نیست

اشتباه نکنید! این‌ها که نوشتم و خواندید معجزه، یا آرزوهای یک کنشگر حوزه محیط زیست و منابع طبیعی یا خواب و خیال و بازی با اعداد و تلاش برای سیاه نمایی یا به قول جناب کلانتری جوسازی با هدف جلب‌نظر توده‌های مخالف انتقال آب دریا و سدسازی و یا دمیدن بر آتش مخالفت با این طرح ها از سوی یک کارشناس این حوزه نیست! تنها و تنها محاسبه فنی است! محاسبه‌ای برخاسته از مطالعه که امروز به مطالبه مردم نگران از آینده میهن تبدیل شده است.

حتي اگر تنها نیمی از این محاسبات عملیاتی شود، باز هم دستاوردهای چشمگیری در عرصه مدیریت منابع آب کشور حاصل خواهد شد. و سخن آخر آنکه شاید کم بارشی داشته باشیم اما یقین دارم که خوشبختانه هنوز کم آبی نداریم... مشکل، کمبود آب نیست. مشکل نبود مدیریت منابع آبی موجود است. آقای دکتر کلانتری! سازمان‌های مردم نهاد جوسازی نمی کنند! بدون مطالعه هم نیستند! به شما پیشنهاد می‌کنیم گزارش دی ۱۳۹۲ مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری و گزارش شماره ۱۴۰۱۳ آذر۱۳۹۳ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در مورد پیامدهای اجرای این طرح را حتما بخوانید. خوشبختانه این‌ها دیگر از جمله آن مقالاتی که به قول دکتر روحانی « دیگران نوشتند تا ما را گرفتار کنند» نیست...

حنیف رضا گلزار