دو نیمه ای شدن چه بر سر بازار سهام می آورد/ همه آنچه دیروز برای مشتریان «مفید» رخ داد!

ضعف هسته معاملاتی و هنگ مکرر آن در اغلب روزهای کاری سال هاست معامله گران بازار سهام را کلافه کرده است. این مهم طی یک سال اخیر با افزایش حجم ورود نقدینگی به بازار و افزایش محسوس ارزش معاملات خرد سهام شکلی جدی تر به خود گرفت و به یکی از ریسک های معامله گران تبدیل شد. ریسکی که انجام معامله در ساعات معمول بازار را به امری غیرممکن بدل کرده است.

مقام سیاست گذار اما برای حل مشکل اصلی، تنها به راهکاری کوتاه مدت بسنده کرد و مقرر شد تا از روز دوشنبه( ۲۷ مرداد)، صنایع مختلف بورسی در دو تایم گوناگون مورد دادوستد قرار گیرند تا شاید از بار هسته معاملاتی کاسته شود. در این میان بررسی ها نشان از سهم ۳۵ درصدی گروه هایی دارد که قرار است در نیمه دوم بازار یعنی ساعت ۱۲ تا ۱۵:۱۵ مورد دادوستد قرار گیرند. سهامی بزرگ که البته همواره بیشترین بار تغییر عدد شاخص کل را به دوش کشیده اند.

چه ساعاتی؟ چه صنایعی؟

چند شقه کردن بازار که از اواخر سال گذشته به موضوعی طبیعی برای بورس بازان تبدیل شده بود از روز دوشنبه رنگی قانونی و رسمی به خود می گیرد. براساس اطلاعیه شرکت بورس اوراق بهادار تهران، معاملات بورس در دو جلسه معاملاتی انجام خواهد شد که جلسه اول معاملاتی با پیش گشایشی ۱۵ دقیقه ای از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه آغاز و زمان انجام معاملات نیز از ساعت ۸:۴۵ تا ۱۱:۴۵ خواهد بود. در این جلسه کلیه صنایع به غیر از صنعت فلزات اساسی، صنعت شرکت های چندرشته ای و صنعت فرآورده های نفتی به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی معامله خواهند شد.

در جلسه معاملاتی دوم زمان پیش گشایش از ساعت ۱۲:۰۰ تا ۱۲:۱۵ و زمان انجام معاملات از ساعت ۱۲:۱۵ تا ۱۵:۱۵ است. در این جلسه صنایع فلزات اساسی، شرکت های  چند رشته ای صنعتی و فرآورده های نفتی به همراه مشتقات مربوطه اعم از اختیار معامله و اختیار فروش تبعی و همچنین همه صندوق های قابل معامله( ETF)، اوراق بهادار با درآمد ثابت و نیز تمامی نمادهای آتی سبد سهام معامله می شوند.

مشکل کجاست؟

سامانه معاملات ۱۴ سال پیش از شرکت فرانسوی آتوس خریداری و سال ۹۵ برای آخرین بار به روز رسانی شد. در آن سال بورس تهران به طور میانگین روزانه شاهد دادوستد حدود ۱۷۰ میلیارد تومانی بود. در حال حاضر اما ارزش معاملات خرد سهام در یک روز حتی سطوح ۳۰هزار میلیارد تومانی را نیز تجربه می کند. این در حالی است که سامانه معاملاتی برای زمانی طراحی شده که رقم نقدینگی جابه جا شده ۰۶/ ۰ ارقام این روزها بوده و طبیعتا ظرفیت بازار فعلی را ندارد. در این میان آمار دقیقی از تعداد سفارش های روزانه ارسال شده به سامانه معاملاتی وجود ندارد اما گفته می شود بیشترین فشار بر هسته معاملاتی ناشی از تعداد بالای سفارش های ارسالی است نه ارزش دادوستدها.

دو نیمه ناموزون بورس

در آستانه دو شقه شدن بازار سهام« دنیای اقتصاد» به بررسی ارزش بازار و ارزش معاملات گروه های موجود در هر نیمه معاملاتی پرداخت. بر مبنای این بررسی ها گروه هایی که قرار است در نیمه اول معاملاتی یعنی ساعت ۸:۳۰ تا ۱۱:۴۵ مورد دادوستد قرار گیرند ۳۰۳ نماد معاملاتی( معادل ۹۰ درصد) را در خود جای داده اند و در مجموع ۶۵ درصد از کل ارزش بازار را در اختیار دارند. در این نیمه نمادهای خودرویی که از ارزش معاملات بالایی برخوردارند، معامله خواهند شد. در نیمه دوم اما سه گروه فلزات اساسی، چند رشته ای صنعتی و فرآورده های نفتی جای گرفته اند. گروه فلزات اساسی با ۲۲ نماد زیرمجموعه و سهم ۱۴ درصدی از ارزش کل بازار و ۱/ ۱۱ درصدی از ارزش معاملات، بزرگ ترین صنعتی است که در نیمه دوم بازار معامله خواهد شد و دو غول« فولاد» و« فملی» را در خود جای داده است. گروه فرآورده های نفتی نیز با ۸ شرکت زیرمجموعه، ۱۰ درصد ارزش کل بازار را به خود اختصاص داده و ۳/ ۱۲ درصد از مجموع ارزش معاملات را در اختیار دارد. در این گروه نیز نمادهای پرمخاطبی همچون« شپنا» و« شتران» جای گرفته اند. اما گروه چندرشته ای صنعتی که در حال حاضر بزرگ ترین شرکت بورسی یعنی« شستا» را در اختیار دارد، از ۵ نماد زیرمجموعه تشکیل شده و ۱۲ درصد از ارزش کل بازار و حدود ۸ درصد از ارزش دادوستدها را شامل می شود. در این میان صندوق های سرمایه گذاری قابل معامله نیز با ۱۹ نماد و سهم ۷/ ۲ درصد از ارزش معاملات نیمه دومی شده اند. در مجموع نیمه دوم سهمی ۳۵ درصدی از ارزش کل بازار و ارزش معاملات روزانه دارند اما نمادهای پرمخاطبی را در خود جای داده اند.

از این رو تکرار هنگ هسته معاملاتی در نیمه دوم بازار محتمل است که باید دید مقام سیاست گذار تدبیری برای آن اندیشیده است یا خیر. به هر حال اما انتقادی که فعالان و خبرگان بازار سهام به این درمان موقت دارند، کاهش نقدشوندگی بازار، بی عدالتی گسترده و زیرسوال بردن مفهوم بازار است. جایی که نقش عرضه و تقاضا در تعیین قیمت کمرنگ می شود و نمادها در شرایط یکسانی معامله نخواهند شد. کارشناسان معتقدند تغییرات سخت افزاری و نرم افزاری در زیرساخت های معاملات، افزایش ساعت معاملات روزانه برای کلیه نمادها و حذف محدودیت خودساخته دامنه نوسان می توانست راهکار موثر و کارآتری برای هسته خسته بورس تهران باشد اما مورد توجه مقام سیاست گذار قرار نگرفته است.

۵/ ۶ میلیون سهامدار درگیر اختلال« مانده حساب»

موضوع از این قرار بود:« یکی از بزرگ ترین شرکت های کارگزاری بورسی با ۵/ ۶ میلیون سهامدار، مانده حساب مشتریان خود را در معاملات آنلاین اشتباه نشان داد». روز گذشته مشتریان یکی از کارگزاری های بورسی با دیدن مانده حساب خودشان نتوانستند اقدام به خرید سهام کنند.گر چه مشکلات نرم افزاری و عدم سینک مانده مشتریان میان بک آفیس و آنلاین علت اصلی این مشکل بود اما به اعتقاد فعالان بازار افزایش تعداد مشتریان این شرکت ها که از حد نصاب بسیار فاصله گرفته از عمده ترین دلایل تکرار مشکلات سهامداران است.

نکته جالب این بود که به رغم اعلام شرکت کارگزاری مبنی بر رفع مشکل تا قبل از ساعت بازار، سهامداران همچنان با اعداد عجیب در مانده حساب خود مواجه و حتی برخی از سهامداران با افزایش مانده حساب روبه رو شده اند. برخی، تلاش شرکت های کارگزاری مطرح بورس را برای جذب بیشتر مشتری در شرایطی که به این تعداد از مشتری پاسخ درستی داده نمی شود، اتفاق ناخوشایندی برای تازه واردان و قدیمی تر ها می دانند.

حجم بالای مشتریان، عامل اصلی اتفاق بود

علیرضا تاج بر، عضو هیات مدیره کارگزاری اقتصاد بیدار در این باره به« دنیای اقتصاد» گفت:حجم معاملات و تعداد معاملات نسبت به گذشته ۵۰ برابر شده و این رشد چشمگیر نیازمند افزایش بسترهای آی تی است. او ادامه داد :این تعداد استقبال از بورس قابل پیش بینی نبود و تلاش تمام ارکان بازار سرمایه این است که به نیاز سهامداران پاسخگو باشند. هسته معاملات بارزترین نشانه ای است که برای ناهماهنگی بین بستر معاملات و نیاز مشتری است و اتفاقی که روز گذشته برای کارگزاری ها رخ داد به دلیل حجم بالای مشتریان و تراکنش هایی است که موجب اختلال در موجودی حساب سهامداران شد که اتفاق بسیار نادری بود. این کارشناس بازار سرمایه درخصوص اینکه چرا کارگزاری هایی که ظرفیت تعداد مشتریانشان تمام شده همچنان اقدام به ایجاد کد معاملاتی می کنند گفت:طبق دستور العمل انضباطی کارگزاران مجاز به رد درخواست پذیرش مشتری نیستند و کارگزاران با وجود اینکه بستر مناسب ندارند باید پذیرش سهامداران را انجام بدهند.

این نکته را نیز باید درنظر بگیریم که ۹۰ درصد کارگزاری ها از نرم افزار رایا هم افزا و تدبیر استفاده می کنند. تاج بر ادامه داد :اینکه برخی سهامداران در واکنش به مشکلات پیش آمده این تصور برایشان پیش می آید که صرفا آنها متضرر شده اند درست نیست چرا که بزرگترین متضرر در جریان این اتفاق شرکت های کارگزاری هستند.چرا که در زمان منفی شدن مانده مشتری و عدم معامله از سوی او کارگزاری دچار زیان شده و از درآمدی که در آن روز می توانسته کسب کند محروم می شود.

به گفته این کارشناس بازار سرمایه اتفاقی که دیروز در مورد کارگزاری مفید رخ داد به دلیل مشکلات آی تی است و همه کارگزاری ها با این مشکلات دست و پنجه نرم می کنند. او ادامه داد :زمانی که از ساز و کار آی تی حرف می زنیم و افزایش حجم معاملات دسترسی مردم را در نتیجه آن می دانیم ریسک آن را هم باید در نظر بگیریم. این نکته را نیز باید درنظر بگیریم که در شرایط فعلی کمبود بسترها فقط در زمینه نرم افزار معاملات نیست بلکه منابع انسانی و ارکان دیگر نیز با مشکل همراه شده اند.

تاج بر در ادامه تاکید کرد:اعتماد در بازار سرمایه به راحتی به وجود نیامده که به راحتی نیز از بین برود، آن هم بازاری که شفافیت از اصول اولیه آن است. سهامداران این نکته را در نظر بگیرند که چنین مشکلاتی که ناشی از خلل در آی تی است همه را دچار آسیب می کند. به گفته مدیر عامل کارگزاری اقتصاد بیدار این نوع مشکلات ریسک عملیاتی بازار سرمایه است و برخی نارسایی ها را در طول سال شاهد بوده ایم و نمی توان منکر آن شد.

کانون کارگزاران ورود کند

محمد خبری زاد، مدیر سرمایه گذاری شرکت کارگزاری کارآفرین درخصوص اتفاق رخ داده برای سهامداران در روز گذشته به« دنیای اقتصاد» گفت:در این میان مشتریان قدیمی کارگزاری ها بیشتر ضرر می کنند چراکه جذب مشتری جدید در حالی رخ داده است که زیرساخت فراهم نیست و سهامدارانی که پیش تر با این کارگزاری ها کار می کردند به نوعی از این ناهماهنگی آسیب می بینند. به گفته این کارشناس بازار سرمایه مشتریان جدید با دیدن این حجم از اتفاق در حال تغییر پرتفویشان هستند. بهتر است در زمان رخ دادن چنین اتفاقاتی به آن رسیدگی حقوقی شود چراکه مشتری آنلاین یکی از این کارگزاری های بزرگ ۲۵درصد بازار را به خود اختصاص داده است و پیگیری مشکلات این تعداد سهامداران لازم و ضروری است. اما سهامداران این نکته را در نظر بگیرند در قراردادی که با کارگزاری ها منعقد کرده اند همه مسوولیت ها بر عهده مشتری است و حتی تعطیلی چند روزه هم بار حقوقی برای کارگزاران ندارد. در این خصوص کمیته تخلفات باید وارد شود تا جلوی مشکلات این چنینی گرفته شود.

خبری زاد درخصوص افزایش مشتریان شرکت های کارگزاری و تاثیر آن بر عملکرد آنها گفت:با وجود افزایش تعداد مشتریان و خارج شدن از حد نصاب باز هم شاهد تبلیغات آنها برای جذب مشتری هستیم. این درحالی است که از میان ۱۰۸ شرکت کارگزاری تمرکز سهامداران متوجه چند کارگزاری شده است. این اتفاق خوبی نیست و به زودی شاهد حذف بسیاری از این شرکت ها خواهیم بود. این در حالی است که اگر شرکت های کارگزاری با توجه به ظرفیتشان اقدام به پذیرش مشتری کنند کمتر شاهد اختلال و مشکلات پیش آمده خواهیم بود. دراین زمینه کانون کارگزاران به عنوان متولی نیز ضعیف عمل می کند و باید در این خصوص وارد عمل شود.

مدیر سرمایه گذاری شرکت کارگزاری کارآفرین در پایان گفت:اتفاقی که در روز گذشته رخ داد واقعا به بازار ضربه زد و به بازار جو منفی تزریق کرد.

بخشی از روایت های سهامداران از مشکلات و اختلالات پیش آمده روز گذشته در یکی از کارگزاری های بزرگ را در ادامه بخوانید.

« در یک کلام فرسنگ ها از مشتری مداری و احترام به مردمی که به آنها اعتماد کرده و کارگزار بودن را به آنان تفویض کرده اند ، فاصله دارند. تلفن های همیشه اشغال و نرم افزارها همیشه در حال نفس نفس زدن در سراشیبی معاملات است.»

« عملکرد برخی از کارگزاری ها هر روز ضعیف تر می شود. نکته ناراحت کننده تر اینکه دیروز دارایی من رو منفی نشون می داد. سوال من این است که چرا جواب ما را نمی دهند.»

« دیروز صبح درکارگزاری مفید قدرت خریدم منفی ۵۰۰ هزارتومان بود؛ ولی بعدش قدرت خریدم یک میلیون تومان شد؛ در حالی که درستش حدود ۸۰ میلیون تومان است.»

« ۶میلیون تومان از دارایی ام از هفته قبل بلوکه است و باعث شد که عرضه اولیه ها رو از دست بدم. امروز دو میلیارد اضافه بود( اون ۶ میلیون هنوزم بلوکه هست) و سهام خریدم باورم نمی شه فقط می خواستم ببینم عددش راسته یا اشتباه نمایش است.»

« با وجود داشتن مبلغ کافی در حساب و فعال بودن تیک خرید، عرضه اولیه خرید انجام نشده و عجیب تر اینکه بخشی از پول واریزی بلوکه شده و بخش دیگه اصلا نیست. مشکلات قطعی، ضرر از بابت عدم کنسلی سفارش، عدم ویرایش و نپذیرفتن سفارش هم که جای خود دارد.»

« دیروز کارگزاری مفید اول ۸۹ میلیون تومان بدهکارمون کرد، بعد ۹ میلیون تومان بستانکار و بعدش هم کل اینترنت تا ساعت ۱۳:۳۰ قطع شد؛ با این اوصاف نه خریدی انجام شد و نه فروشی.»

« دیروز قدرت خرید باعدد منفی نشان داده می شد و عملا نمی شد هیچ سهمی رو خرید زد با اینکه پول داخل کارگزاری بود.»