به گزارش فرادید، نزدیک به ده‌هزار سال پیش، بسیار پیش از پیدایش شهرها، جامعه‌ای در قلب آناتولی در حال آزمودن شیوه‌های تازه برای سازمان‌دهی فضاهای زیستی بود. کاوش‌های باستان‌شناسی در تپه‌ی کان‌هاسان ۳ در استان قرامان ترکیه منجر به کشف یکی از قدیمی‌ترین خیابان‌های شناخته‌شده عصر نوسنگی شده است؛ خیابانی که قدمتش نزدیک ۹۷۵۰ سال برآورد شده و در نتیجه، نزدیک ۷۵۰ سال پیش از شهر مشهور چاتال‌هویوک ساخته شده است.
باستان‌شناسان گذرگاهی برنامه‌ریزی‌شده میان خانه‌های این محوطه یافتند. این ساختار کم‌نظیر به یکی از نخستین نمونه‌های خیابان در تاریخ بشر شباهت دارد. این کشف، تصویر دیرینه از زندگی نوسنگی را که خانه‌ها به‌شکل فشرده و با دسترسی به بام ساخته می‌شدند (همانند چاتال‌هویوک)، به چالش می‌کشد. در عوض، کان‌هاسان ۳ نشان می‌دهد جامعه‌ی اینجا آگاهانه میان خانه‌ها فضا باقی گذاشته که نشانه‌ای از شکل‌های اولیه‌ی سازمان اجتماعی، دسترسی مشترک و برنامه‌ریزی معماری، آن هم نزدیک به یک هزاره پیش از اوج‌گیری چاتال‌هویوک است.
نمونه‌ای نادر از برنامه‌ریزی شهری در آغاز تاریخ
این کاوش‌ها با نظارت وزارت فرهنگ و گردشگری ترکیه و در چارچوب پروژه «میراثی برای آینده» و به سرپرستی دکتر عدنان بایسال از دانشگاه آنکارا انجام می‌شود. تیم او گذرگاهی میان دو خانه را شناسایی کرده که گواه تلاشی آگاهانه برای ایجاد فضایی عمومی یا کارکردی است؛ چیزی که در آناتولی عصر نوسنگی به‌ندرت دیده می‌شود.
بایسال می‌گوید: «این کشف شگفت‌انگیز است. در حالی که چاتال‌هویوک خانه‌هایی فشرده و بدون خیابان داشت، کان‌هاسان ۳ چشم‌انداز معماری متفاوتی دارد. این فاصله‌ها میان خانه‌ها می‌توانست گذرگاه، مسیر محافظتی برای دام‌ها یا حتی شکل اولیه‌ی خیابان باشد. به هر روی، دیدن چنین سازمان فضایی در این دوره بسیار نادر است.»
افزون بر این، اجاق‌هایی یافت شده که چینش آن‌ها با نمونه‌های چاتال‌هویوک تفاوت دارد و نشانه تنوع فرهنگی میان جوامع نوسنگی آناتولی مرکزی است.
کان‌هاسان نه‌تنها یک تپه، بلکه مجموعه‌ای از سه تپه (کان‌هاسان ۱.۲ و ۳) است که بیانگر سکونت پیوسته انسان از نوسنگی پیش از سفال تا عصر مفرغ و آهن است. این منطقه کوچک اما حاصلخیز، در طول هزاران سال میزبان جوامعی بوده که شاهد پیدایش کشاورزی، اهلی‌سازی حیوانات و معماری پایدار بودند.
به گفته بایسال، راز ماندگاری کان‌هاسان در منابع آبی فراوان و زمین‌های حاصلخیز آنست. در این محوطه استخوان‌های حیواناتی همچون گاو وحشی، ماهی و پرندگان آبزی یافت شده که نشان‌دهنده‌ی محیط تالابی و منابع غذایی غنی است. انتظار می‌رود بقایای گیاهی که هم‌اکنون در دست بررسی هستند، داده‌های بیشتری درباره کشاورزی اولیه منطقه فراهم کنند.
کشف فضایی شبیه خیابان در کان‌هاسان ۳، باورهای دیرینه درباره سکونتگاه‌های نوسنگی را زیر سؤال می‌برد. خیابان‌ها نمادی از پیچیدگی اجتماعی و شهرسازی برنامه‌ریزی‌شده هستند و یافتن چنین عنصری نزدیک به ده‌هزار سال پیش، مرزهای زمانی این نوآوری‌ها را عقب می‌برد.
همچنین، مقایسه با چاتال‌هویوک که به دلیل خانه‌های فشرده و بی‌خیابانش مشهور است، نشان می‌دهد جوامع نوسنگی آناتولی یکدست نبودند و هرکدام راه‌حل‌های متفاوتی برای نیازهای روزمره مانند حرکت، حفاظت و تعامل اجتماعی آزموده‌اند.
کاوش‌ها همچنان ادامه دارد و پژوهشگران امیدوارند جزئیات بیشتری از زندگی روزمره مردم نوسنگی در کان‌هاسان بدست آورند. هدف آن‌ها اینست که دریابند آیا این «خیابان‌ها» تنها کاربردی بوده‌اند یا ارزش نمادین و اجتماعی هم داشته‌اند.
بایسال توضیح می‌دهد: «با بررسی دقیق معماری، ابزارها و بقایای محیطی، می‌توانیم چگونگی زندگی، کشاورزی و تعامل مردم با محیط را بازسازی کنیم. کان‌هاسان ۳ به ما اجازه می‌دهد تصویری منحصربه‌فرد از زندگی نوسنگی ببینیم؛ تصویری متفاوت از چاتال‌هویوک اما به همان اندازه مهم برای فهم گذشته مشترک بشریت.»
کان‌هاسان ۳ با تاریخ ژرف و آثار شگفت‌انگیزش، در حال به رسمیت شناخته شدن به‌عنوان یک گنجینه در آناتولی است؛ جایی که نخستین آزمون‌ها در زمینه‌ی برنامه‌ریزی اجتماعی، کشاورزی و سازمان‌دهی سکونتگاه‌ها نزدیک به ده‌هزار سال پیش آغاز شد.
- 10
- 3
