«ویروس‌های ارتوپاکس» جدی ترین تهدید بشر در قرن ۲۱

به گزارش ایسنا، دکتر حوریه سلیمان جاهی، استاد دانشگاه تربیت مدرس و مسوول کارگروه واکنش سریع در اتاق فکر ویروس شناسی در نظام پزشکی در این خصوص گفت: گرچه ویروس واریولا (VARV) از طریق واکسیناسیون گسترده در گذشته، ریشه کن شده است، ولی موارد دیگر از ارتوپاکس ویروس های بیماری زا برای انسان در طبیعت در گردش هستند. اخیرا ارتوپاکس ویروس های جدید در جمعیت انسانی دیده شده است. خوشبختانه ژنوم کامل آنها توالی یابی شده است؛ ولی سوالاتی در مورد میزان جهش ویروس ارتوپاکس و ظهور تهدیدات جدید برای نوع بشر مطرح است.

دکتر سلیمان جاهی تأکید کرد: بر اساس داده های معاصر در دی ان ای (DNA) ویروس باستانی واریولا و DNA گونه های ارتوپاکس ویروس های جدید، تحلیلی از تکامل مولکولی ارتوپاکس ویروس ها انجام شده و به چاپ رسیده است که در آن مقیاس زمانی ظهور ویروس های جدید برآورد شده است. این مطالعه نشان داده که ارتوپاکس ویروس های دنیای قدیم و جدید تقریبا ۴۰۰۰۰ سال پیش از هم جدا شدند. ویروس اخیراً کشف شده تقریباً ۲۰- ۱- هزار سال پیش ، از بقیه گونه های ارتوپاکس ویروس منشأ گرفته اند. ویروس های عصر جدید حدود ۱۷۰۰ تا ۶۰۰۰ سال پیش ، به استثنای VARV که تقریباً در ۳۰۰ سال پس از میلاد ظهور کرد، در طبیعت دیده شده اند. ویروس آبله میمون در زیرگروه آفریقای غربی تقریباً ۶۰۰ سال پیش و زیرگروه کوچک آلاستریم واریولا حدود ۳۰۰ سال پیش ظهور کرد.

مسوول کارگروه واکنش سریع در اتاق فکر ویروس شناسی در نظام پزشکی افزود: ارتوپاکس ویروس ها، بدنام ترین جنس بخاطر بیماری زائی و مرگ و میر در انسان از خانواده Poxviridae هستند که DNA پیچیده دو رشته ای دارند. چندین ویروس از این جنس یک تهدید بالقوه برای انسان از نظر سازمان بهداشت جهانی (WHO) در سال ۲۰۲۱ اعلام شده است. خطرناک ترین عضو این جنس ویروس واریولا (VARV) بوده است که می توانست باعث ایجاد آبله شود. بر اساس برآوردهای مختلف، آبله جان بیش از ۳۰۰ تا ۵۰۰ میلیون نفر را در قرن بیستم گرفت. در سال ۱۹۷۷، این ویروس در همه جا ریشه کن شده است و یک کمپین واکسیناسیون گسترده با ویروس واکسینیا زنده (VACV) تشکیل شد که به مدد آن واکسیناسیون عمومی جهانی انجام شد که نتیجه آن ریشه کنی آبله بود.

او خاطر نشان کرد: با این حال تهدید استفاده از واریولا برای اهداف بیوتروریسمی هم چنان وجود دارد. مطالعات منتشر شده، امکان ایجاد یک واریانت اصلاح شده مصنوعی را که قادر به غلبه بر واکسن (vaccine) باشد، مطرح می کند. ویروس آبله میمون (MPXV) یکی دیگر از ویروس های ارتوپاکس است که میتواند باعث شیوع بیماری در انسان شود چون بیماری مشترک بین انسان و دام است که در جهان ثبت شده است و شواهدی وجود دارد که این ویروس می تواند در روند تکامل طبیعی خطر برای انسان ایجاد کند. این ویروس را می توان حتی بعنوان یک سلاح بیولوژیک استفاده کرد.

دکتر سلیمان جاهی اظهار کرد: مطالعات میزان موتاسیون برای ارتوپاکس ویروس ها را (۴–۶) ۱۰۶ substitutions/site/year) ۱۰۶ × ۴- ۶ تغییر در هر سایت در یک سال مطرح می کند، البته برخی گزارشات این میزان را برای واریولا ۱۰۶ × ۲- ۴ تغییر در هر سایت در یک سال و حتی ۱۰۵ × ۱ تغییر در هر سایت در یک سال مطرح کرده اند. اخیرا آبله میمونی شایع شده که یک بیماری زئونوز است و از حیوان به انسان منتقل می شود. انتقال انسان به انسان هم از طریق تماس با مایعات آلوده ی بدن فرد بیمار، زخمهای فرد مبتلا و ترشحات مخاطی و قطرات تنفسی آلوده اتفاق می افتد، ولی خوشبختانه محدود است و حتی بیماری، خود محدود شونده است. میزان کشندگی بیماری ۰- ۱۱ یا بطور متوسط در جمعیت ۳ تا ۶ درصد گزارش شده است که بیشتر در کودکان کم سن مشاهده می شود.

او ادامه داد: همان طور که می دانیم پس از از ریشه کنی آبله، واکسیناسیون در مقیاس بزرگ با واریولا پایان یافته و اکثر افراد زیر ۴۵ سال دربرابر عفونت های ارتوپاکس ویروس محافظت نشده هستند. همچنین علاوه بر VARV و MPXV، ویروس آبله گاوی (CPXV) هم میتواند در افراد با نقص ایمنی عفونت ایجاد کند. بسياري از ارتوپاکس ویروس های تخصصی دنیای قدیم که در حال حاضر مورد مطالعه قرار گرفته اند، نشان داده که بسیاری از گونه های مختلف جوندگان در انواعی از زیستگاه ها میزبان انها هستند؛ لذا امکان ظهور واریانت های جدید را بالقوه دارند. کشف این ویروس ها یک مخزن طبیعی از ویروس های ارتوپاکس را پیشنهاد می کند که با دیگر ویروس های دنیای قدیم متفاوت است. البته ارتوپاکس ویروس ها گاهی بصورت تک گیر جداسازی شده اند. به عنوان مثال در سال ۲۰۱۵ گروبر و همکاران یک ویروس جدید بیماریزای Abatino را جداگانه گزارش کرده اند. باتوجه به مطالب گفته شده، به نظر میرسد غفلت از این بیماریها و ویروس ها میتواند ما را دچار بحران زیستی جدید نماید. به نظر می رسد وزارت بهداشت باید اهتمام بیشتری برای ارزیابی ویروس های بالقوه خطرناک و نوپدید و بازپدید فراهم آورد.