آمار مبتلایان به آلزایمر روزبه‌روز افزایش پیدا می‌کند و هر ۷ دقیقه یک ایرانی به لیست بیماران آلزایمری اضافه می‌شود. آمارها نشان می‌دهد که تا سال ١٤٢٠ بیش از ٢٥درصد به آمار جمعیت سالمند اضافه می‌شود و رشد جمعیت سالمندی در کشور ابتلا به دمانس را نیز افزایش می‌دهد. در ایران پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد تا سال ۱۴۳۰بیش از ۳میلیون بیمار آلزایمری در ایران خواهیم داشت.
ماجرای آلزایمر تنها در ایران خلاصه نمی‌شود، که در دنیا شرایط کمی وخیم‌تر به نظر می‌رسد. در دنیا در هر سه ثانیه یک نفر به آلزایمر مبتلا می‌شود و بیش از ۵۵میلیون نفر با این بیماری دست‌وپنجه نرم می‌کنند. شواهد نشان می‌دهد تا سال ۲۰۳۰ آمار مبتلایان به این بیماری سخت به بیش از ۱۳۷میلیون نفر می‌رسد. این در حالی است که هزینه‌های نگهداری از این بیماری نیز بالاست و در حال حاضر بیش از ١/١تریلیارد دلار در دنیا محاسبه می‌شود.
زندگی باکیفیت‌تر با تشخیص زودتر
صالحی، رئیس انجمن آلزایمر ایران به «شهروند» توضیح می‌دهد که تشخیص یک سال زودتر بیماری آلزایمر می‌تواند تا پنج سال زندگی فرد آلزایمری را باکیفیت بهتری پیش ببرد، زیرا آلزایمر درمان ندارد، اما می‌توان کیفیت زندگی فرد بیمار را تا حدود زیادی با آموزش بهبود بخشید. دانشمندان بر این باورند که برای اکثر افراد، بیماری آلزایمر با ترکیبی از ژنتیک، سبک زندگی و عوامل محیطی که در طول زمان بر مغز اثر می‌گذارد، ایجاد می‌شود. کمتر از ۵درصد از موارد، آلزایمر با تغییرات ژنتیکی خاصی ایجاد می‌شود که عملا تضمین می‌کند فرد بیماری را توسعه می‌دهد.
صالحی تاکید می‌کند که ژنتیک در بروز بیماری آلزایمر تاثیرگذار است، اما اگر کسی در طول زندگی سبک زندگی درست را رعایت نکند، زودتر می‌تواند به این بیماری مبتلا شود. ورزش، مطالعه و تغذیه مناسب از کودکی می‌تواند از عوامل اصلی جلوگیری از دمانس یا آلزایمر در دوران کهنسالی باشد. اگر از کودکی سبک درست زندگی و تغذیه به کودکان آموزش داده شود، مصرف الکل و دخانیات صورت نگیرد، مهارت‌های جدید به فرد آموزش داده شود و ارتباطات سیناپسی افزایش پیدا کند، فرد کمتر در معرض مبتلا به آلزایمر قرار می‌گیرد، به همین دلیل آموزش از دوران کودکی بسیار اهمیت دارد.
او به این نکته اشاره می‌کند که اگرچه علل آلزایمر هنوز کاملا درک نشده است، تاثیر آن روی مغز و علایم آلزایمر به‌طور کامل روشن شده است. آلزایمر به سلول‌های مغزی آسیب می‌زند و سلول‌های مغز را می‌کشد. یک مغز که تحت‌تاثیر بیماری است، سلول‌های کمتری داشته و ارتباطات کمتری میان سلول‌های باقیمانده از مغز سالم وجود دارد. همانطور که بیشتر و بیشتر سلول‌های مغزی می‌میرد، این بیماری منجر به انقباض مغزی قابل توجهی می‌شود.
تاثیر بیماری‌ها بر آلزایمر
صالحی معتقد است که پرکاری یا کم‌کاری تیرویید و فشار خون و از همه مهم‌تر افسردگی جزو ریسک فاکتور‌های ابتلا به دمانس است که رعایت این موارد می‌تواند تا ۴۰درصد احتمال ابتلا به آلزایمر را کاهش دهد.
او بر این باور است که تغییرات مغزی که در آلزایمر اتفاق می‌افتد، می‌تواند بر رفتار شخص نیز تاثیر بگذارد و احساس او در مورد خود را تحت‌تاثیر قرار دهد، به این معنا که فرد مبتلا به آلزایمر تنها با فراموشی دست‌وپنجه نرم نمی‌کند، بلکه افسردگی، بی‌تفاوتی، انزوا، نوسانات خلقی، عدم‌اطمینان در دیگران، تحریک‌پذیری و پرخاشگری، تغییرات در عادات خواب، سرگردانی و توهم را نیز تجربه می‌کند.
این متخصص با تاکید بر اینکه بیماری کووید-۱۹ در افزایش آمار ابتلا به بیماری آلزایمر بی‌تاثیر نبوده است، تاکید می‌کند که کووید روی اعصاب مرکزی و محیطی تاثیر گذاشته و این سبب افزایش آمار ابتلا به دمانس در جهان شده است، اما نمی‌توان از کاهش روابط اجتماعی در بین افراد سالمند در دوران همه‌گیری کرونا به‌سادگی عبور کرد. در واقع به دلیل قرنطینه‌های انجام‌شده ارتباطات اجتماعی در بین افراد سالمند به‌شدت کاهش پیدا کرد و این موضوع باعث شد تا آمار ابتلا به آلزایمر به دلیل کاهش این ارتباطات زیاد شود.
علامت خطر
صالحی توضیح می‌دهد که وقتی فرد سالمند سوال را چند بار تکرار می‌کند یا زمان نماز خود را فراموش کرده یا به یاد نمی‌آورد که غذا خورده یا نه، باید افراد مراقب او این موارد را به‌عنوان زنگ خطر به شمار ببرند. گاهی فرد غذا درست‌کردن را فراموش می‌کند، زمان از یادش می‌رود یا فراموش می‌کند که فردی را ساعت قبل دیده یا نه، در صورتی که بیمار این سه علامت را داشته باشد، بلافاصله باید برای تست تشخیصی به مراکز درمانی مراجعه کند، زیرا این علایم نشان می‌دهد که فرد به سمت دمانس پیش می‌رود. تعدادی از دمانس‌ها قابل برگشت و تعدادی غیرقابل برگشتند، اما باید متاسفانه گفت بیش از ۷۰درصد از دمانس‌ها غیرقابل برگشتند.
او تاکید می‌کند: «همزمان با پیشرفت بیماری آلزایمر، سلول‌های مغزی از کار افتاده و ارتباط میان سلول‌ها از بین می‌رود. در این زمان علایم شناختی بیماری شروع به وخیم‌شدن می‌کنند. در حالی که داروهای کنونی قادر به متوقف‌کردن آسیبی که بیماری به سلول‌های مغزی می‌زند، نیستند؛ آنها تا حدودی و برای مدت محدود به بهبود علایم بیماری کمک می‌کنند.»
شمشیر دو لبه در برابر دمانس
افسردگی یکی از عوامل اصلی بروز دمانس است، به این معنا که فردی که آلزایمر داشته باشد، بیماری او را افسرده می‌کند یا اینکه افسردگی‌اش سبب بروز آلزایمر در او می‌شود، در هر صورت موضوع افسردگی در این بیماری بسیار تاثیرگذار است.
با بیمار آلزایمری چطور رفتار کنیم
دکتر مهرداد خوانساری، مدیر اجرایی انجمن آلزایمر ایران معتقد است که نگهداری ٢٤ ساعته از یک بیمار مبتلا به آلزایمر شاید بیشتر از ٣٦ ساعت از فرد مراقب انرژی بگیرد، به همین دلیل باید گفت مراقبت از این بیمار بسیار پر زحمت است.
او تاکید می‌کند که بیماری که به آلزایمر مبتلاست تمام احساسات را متوجه می‌شود؛ محبت، خشم، دعوا، رفتارهای تند یا محبت‌آمیز را درک می‌کند و این سبب می‌شود فردی که از این بیمار مراقبت می‌کند، در رفتارهایش مراقب فرد بیمار باشد.
به اعتقاد این متخصص وقتی فردی لجبازی می‌کند و در برابر دارو یا مراقب خود مقاومت نشان می‌دهد، درواقع می‌خواهد با زبان بی‌زبانی حرف خودش را به کرسی بنشاند.
خوانساری توضیح می‌دهد که با بیمار آلزایمری حتما از روبه‌رو صحبت و تلاش کنید مواردی را که می‌خواهید به او گوشزد کنید، حتما با نوازش به او بگویید. گاهی او خواسته‌هایی دارد که به نظر شما منطقی نیست، مثلا مدام از حضور فردی حرف می‌زند که سال‌هاست از دنیا رفته یا از فامیل‌هایی صحبت به میان می‌آورد که شاید سال‌هاست او را ندیده‌اند. تلاش کنید در برابر این صحبت‌ها مقاومت نکنید، فقط کافی است حواس او را پرت کنید. اگر از شما می‌خواهد در را به روی میهمانی که او مدام از او صحبت می‌کند باز کنید، حتما این کار را انجام دهید. کافی است بگویید او نبود یا همسایه اشتباه زنگ زده است.
او معتقد است که برای برخورد با فرد مبتلا به آلزایمر باید محیط خانه را ایمن کنید. فراموش نکنید که رفتار بیمار مبتلا به آلزایمر کمتر قابل پیش‌بینی است، در نتیجه ممکن است برخی از وسایل خانه با پیشرفت بیماری، تبدیل به منابع خطرآفرین شوند، مانند استفاده از اجاق گاز، وسایل برقی و حتی حمام‌کردن، به همین دلیل بهتر است که شرایط را برای او آماده کنید.خوانساری به این موضوع اشاره می‌کند که بیمار مبتلا به آلزایمر به مرور قابلیت حافظه خود را از دست می‌دهد، در نتیجه شما بیشتر و بیشتر مجبور خواهید شد که اطلاعات را برای او تکرار کنید. ممکن است بارها از شما بپرسد که چه زمانی از روز است یا نام فرزند شما چیست یا چگونه باید از یک وسیله ساده‌ای مثل سشوار یا جارو استفاده کند. صبور باشید و با متانت پاسخ او را بدهید. مطمئن باشید که او به یاد نمی‌آورد که ساعتی پیش پاسخ خود را دریافت کرده است. اگر می‌دانست، قطعا مزاحم شما نمی‌شد!
عشق فراموشی نمی‌گیرد
«یادم نمی‌آید چه ماهی از پاییز بود؛ پاییز بودنش را اما خوب به خاطر دارم. فصل سوم از دومین سال نحسِ کرونایی؛ مادرم دیگر من را نشناخت. بیماری پیشرفت کرده بود. حال و روزش عجیب‌وغریب شده بود و ما درمانده‌تر از همیشه برای رسیدگی به حال مادر. تنش‌ها، توهم‌ها و اضطراب‌های روزانه و شبانه‌اش هر روز بیشتر می‌شد. هیچ جای دنیا دیگر برایش امن نبود. همه ما غریبه‌هایی بودیم که تصور می‌کرد می‌خواهیم اذیتش کنیم. وقت‌هایی که التماس می‌کرد او را به خانه‌اش ببریم، آوار رنج و اندوه بر سرمان هوار می‌شد. حال آن روزهایمان به آدم‌های عزیز از دست رفته شبیه بود. شب‌وروز در خلوت گریه می‌کردیم و دست‌مان به هیچ جایی بند نبود. پدرم، من و خواهران و برادرم هر کاری می‌کردیم که شرایط را برایش بهتر کنیم، بلکه آرامش روانی‌اش برگردد. هیچ فایده‌ای نداشت. به زحمت از پزشکش وقت اورژانسی برای مشاوره گرفتیم. نهایتا سی‌تی‌اسکن مغز و علایم گفت وارد مرحله‌ای جدید از بیماری شده‌ایم. همه ما وارد مرحله‌ای غریب از بیماری شده بودیم، نه فقط مادر. مثل بچه‌یتیم‌ها نگاهش می‌کردیم. تا یک هفته قبل ما را به اسم صدا می‌کرد، ولی حالا همه برایش غریبه بودیم.» این روایت از زبان دختر یک سالمند مبتلا به آلزایمر است که مادرش تقریبا از پنج سال پیش افسردگی شدید و علایم مشکوک به فراموشی پیدا کرد و از همان ابتدا تحت نظر مشاوران انجمن آلزایمز و متخصصان مغز و اعصاب قرار گرفت.
آلزایمر بی‌رحم و پیچیده است؛ هم برای بیمار و هم برای اطرافیان. تصور عموم از این بیماری شاید در همان فراموش‌کردن خاطرات دور و نزدیک در دوران سالمندی خلاصه شود. اما فراموشی فقط یک قطعه از پازل پیچیده آلزایمر است. آلزایمر، شایع‌ترین نوع زوال عقل است که حافظه، افکار، مهارت‌های کلامی و قضاوت، درک مطلب و موقعیت و به‌طورکلی عملکرد شناختی بیمار را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.
زوال عقل از مهمترین دلایل ناتوانی و وابستگی سالمندان در سراسر جهان به شمار می‌رود و نه‌تنها تاثیر جسمی، روانی، اجتماعی و اقتصادی بر مبتلایان دارد، بلکه خانواده و جامعه را نیز به‌شدت تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. «اولین سی‌تی‌اسکن مغز که کوچک‌شدن مغز را نشان داد، برای همه‌مان غیرقابل باور بود. مغزهایمان پر بود از این سوال؛ چطور باید جلوی پیشرفت بیماری را گرفت؟ که پاسخ قطعی‌ای نداشت و هنوز هم ندارد. با دارو و کاردرمانی ممکن بود روند پیشرفت بیماری کُند شود؛ شاید هم نشود. اما به گفته متخصصان اینکه در عرض چند سال مهارت‌های ادراکی و شناختی یکی بعد از دیگری از دست برود، محتمل‌تر بود که نهایتا هم این اتفاق در دو سال و نیم اخیر افتاد. همه‌گیری کرونا کار خودش را کرد. ارتباطات اجتماعی که قطع شد، مادرم دیگر خواهر و برادرش را هم نمی‌دید و از خانه هم خارج نمی‌شد. افسردگی بیشتر شد و رفته‌رفته زوال عقل بر مغزش چنبره زد.» مراقبت از بیمار آلزایمری بسیار سخت و در عین حال پیچیده است و صبوری بسیار بیشتری می‌طلبد. فرد مبتلا به آلزایمر از نظر روحی و عاطفی شکننده و حساس است. این حساسیت بسیار بیشتر از یک سالمند یا میانسال سالم از نظر مغزی است که به توجه، حمایت و کمک اطرافیان نیاز دارد. «مادرم هر روز از من احوال مادرم را می‌پرسد و من با خوشرویی سلام مادرم را به او می‌رسانم. او دیگر ما را نمی‌شناسد، اما ما یادمان نرفته او مادرمان است.» مصرف داروهای تشخیصی درست و سر وقت در ثبات داشتن شرایط روانی و جسمی بیمار آلزایمری بسیار اهمیت دارد. حتی یک دوز از داروها نباید جابه‌جا یا حذف شود. حمایت، توجه، اطمینان‌خاطر و آرامش، کلیدواژه‌های اصلی مراقبت از بیمار آلزایمری است. «اینکه عزیزترین آدم زندگی‌مان روزبه‌روز جلوی چشم همه‌مان ضعیف‌تر شد و از ما بیشتر و بیشتر فاصله گرفت، یک رنج مداوم است، اما تجربه پنج‌ساله همزیستی با مادر مبتلا به آلزایمر به ما ثابت کرد که عشق فراموشی نمی‌گیرد؛ محبت آلزایمر نمی‌شناسد. او با بغل‌کردن و بوسیدن اطرافیان آرامش می‌گیرد و می‌خندد. عشق و محبت را درک می‌کند. مهربانی را پاسخ می‌دهد. عاشق موسیقی‌های آرام است و صدای دعا و ما دل‌مان خوش است به لبخندش و همان چند کلام احوال‌پرسی به زبان آذری.»
ژنتیک و آلزایمر
حسن رودگری، پزشک متخصص ژنتیک پزشکی و عضو هیأت علمی دانشگاه شهیدبهشتی به «شهروند» می‌گوید: «در مورد بیماری آلزایمر با پیشرفت‌های انجام‌شده، متخصصان به این نتیجه رسیدند که زمینه های خانوادگی و ارثی نقش پررنگ‌تری به خود گرفته‌اند، اما با این وجود، بیشترین نوع آلزایمر، نوع غیرارثی آن است.»
او بر این موضوع تاکید می‌کند که درواقع برای ابتلا به آلزایمر نوع خانوادگی آن الزامی نیست، اما در افرادی که سابقه خانوادگی ابتلا به آلزایمر در فامیل درجه یک وجود دارد، امکان ابتلا بیشتر است و در افرادی که چند نفر در فامیل به آلزایمر مبتلا هستند، ریسک ابتلا به آلزایمر نیز در آنها بالا می‌رود. رودگری بر این موضوع تاکید می‌کند که برخی معتقدند شاید دلیل آنکه چند نفر از افراد خانواده به آلزایمر مبتلا می‌شوند داشتن محیط زندگی مشترک است، اما با این وجود نمی‌توان عوامل ژنتیکی را در ابتلا به این بیماری رد کرد.
او به وجود ژن‌هایی اشاره می‌کند که شاید به تنهایی آلزایمر را ایجاد نکند، اما می‌تواند ریسک ابتلا را افزایش دهد و ادامه می‌دهد: «یک ژن به نام APOEE٤ وجود دارد که معروف‌ترین ژن در زمینه آلزایمر است و بیش از ٤٠ تا ٥٠درصد مبتلایان به آلزایمر حامل این ژن هستند.»
به اعتقاد او همه انسان‌ها اشکالی از این ژن را دارند، زیرا کارهای ساختاری و سلولی را این ژن انجام می‌دهد، اما نکته اینجاست که افرادی که یک کپی از این ژن را به ارث ببرند یا دو کپی از آن را داشته باشند، احتمال افزایش آلزایمر را خواهند داشت. در واقع آمارها نشان می‌دهد که که بیش از ٢٠ تا ٣٠درصد مردم یک کپی و ٢درصد دو کپی از این ژن را دارند.
او توضیح می‌دهد که دومین گروه ژن‌های عامل آلزایمر هستند. این ژن‌ها مستقیم باعث افزایش خطر آلزایمر می‌شوند و ریسک در کسانی که حامل این ژن‌ها باشند، بالاست. هر چند که باید گفت این ژن‌ها نادر هستند و کمتر از یک‌درصد کل آلزایمرها را سبب می‌شوند، اما نکته اینجاست که افرادی که به این نوع ژن ها را دارند، اصولا در ٤٠ تا ٥٠سالگی به آلزایمر مبتلا می‌شوند. این در حالی است که بقیه افراد در سنین بالای ٦٠ سال به این بیماری مبتلا می‌شوند.
او به این موضوع اشاره می‌کند که در صورتی که مشخص شود فردی این ژن‌ها را دارد، آلارم برای او به صدا درمی‌آید و توصیه می‌شود که برخی از موارد مانند تغذیه، مصرف دخانیات یا سایر عوامل ایجاد ریسک را کاهش دهد.
- 17
- 3
