روانشناسی محیطی چیست + اصول کلی روانشناسی محیط در طراحی معماری

روانشناسی محیطی

روانشناسی محیطی چیست؟

بر اساس آنچه در مجله بین‌المللی آمده است روانشناسی محیطی را می توان به صورت زیر تعریف کرد:

روانشناسی محیطی تبادلات و روابط میان مردم و محیط فیزیکی پیرامون آن‌ها که شامل محیط‌های طبیعی و مصنوعی، استفاده و سوءاستفاده از طبیعت و منابع طبیعی و رفتارهای مرتبط با پایداری می شود را به صورت علمی مورد مطالعه قرار می دهد. 

یا به عبارتی می توان گفت روانشناسی محیطی همکاری میان مردم و محیط پیرامون آن‌ ها را در نظر می گیرد. اگر بخواهیم در یک حوزه تخصصی این مفهوم را توضیح دهیم در حقیقت روانشناسی محیطی تلاش می کند چگونگی و چرایی تاثیر محیط بر ما، چگونگی بهره‌گیری از این دانش به نفع خودمان و چگونگی بهبود رابطه ما با دنیای پیرامون را درک کند. 

روانشناسی محیطی؛ بررسی تاثیر محیط بر انسان

تاریخچه ی روانشناسی محیطی:

باید اشاره کرد روانشناسی محیطی زیرمجموعه ای از روانشناسی است که بر اساس آنچه عنوان شد چگونگی تعامل مردم با محیط پیرامون را مورد بررسی قرار می دهد. ریشه این علم به چندین سال قبل برمی گردد، اما اگر به عنوان یک حوزه ساختارمند به آن نگاه کنیم؛ علمی تقریبا جوان است. 

از پیشگامان فعال در زمینه روانشناسی محیطی می توان به اسپنسر و گی اشاره کرد، البته روانشناسی محیطی را می توان از زمان های بسیار قبل تر هم جستوجو کرد. برای مثال اگر به سفرنامه مارکوپولو مراجعه کنیم در مقاله های او می توان چنین نوشته ای را مشاهده کرد:

در سال ۱۲۷۲ زمانی که مارکوپولو به مناطق آسیای غربی سفر کرده بود، اشاره می کند که مردم کرمان بسیار مهربان و خوب بوده اند، این در حالی است که شهر همسایه آنها در سرزمین پارس مردمی به مراتب جنگ طلب تر بوده اند. 

زمانی که پادشاه کرمان علت این موضوع را جویا از وزیران و مشاوران خود جویا می شود؛ آنها مشکل را در خاک و زمین می دانند. پادشاه دستور می دهد مقداری از خاک شهر همسایه را که اندکی خشن تر بوده اند به کرمان بیاورند. 

خاک منتقل شده در کف تالار پخش شد و سپس روی آن را فرش قرار دادند. بعد از اینکه ضیافت آغاز شد، تغییر رفتار مهمانان کاملا مشهود بوده است آنها به یکدیگر ناسزا می گفتند و پرخاشگری می کردند. بعد از این این موضوع پادشاه کرمان عنوان می کند مشکل هرچیزی که هست مربوط به خاک منطقه است.

با خواندن داستان بالا برای شما هم این پرسش مطرح می شود که آیا واقعا محیط پیرامون بر ما تاثیر گذار خواهد بود. پاسخ این پرسش در نهایت به روانشناسی محیطی ختم خواهد شد. همین موضوع سبب شده است روانشناسان اجتماعی سعی کنند با استفاده از طراحی های مناسب برای اتاق های بیمارستان های محیط بهتری را برای بیماران فراهم کنند. 

بعد از مطالعاتی که آنها در این زمینه انجام دادند متوجه شدند واقعا نمی توانند به این پرسش پاسخ مناسبی دهند به همین دلیل تصمیم گرفتن یک مفهوم جدید را وارد این حوزه کنند و بررسی کنند.

تاریخچه ورود روانشناسی محیطی به علم روانشناسی به اواخر دهه ۱۹۵۰ و در طی دهه ۱۹۶۰ برمی گردد، که در ایالات متحده آمریکا توسعه پیدا کرد. یکی از مهمترین اقداماتی که در این زمینه صورت گرفت به سال ۱۹۵۸ برمی گردد، در این سال در دانشگاه شهر نیویورک یک گروه تحقیقاتی توسط ویلیام ایتلسون و هارولد پروشانسکی آغاز به کار کردند. 

هدفی که این گروه از مطالعات خود داشتند چگونگی تاثیر گذاری معماری بیمارستان بر رفتار بیماران بود. در کنفرانس برنامه‌ریزی در بیمارستان‌ها شهر نیویورک در سال ۱۹۶۴ ایتلسون برای نخستین بار از اصطلاح روانشناسی محیطی استفاده کرد. 

پایه گذاری روانشناسی محیطی

عوامل ایجاد کننده رشته روانشناسی محیطی:

- مشکلات ناشی از زیست محیط در جوامع در حال توسعه یافتن بود. 

- نقشی که محیط و ژنتیک در ایجاد رفتاری متفاوت در انسان ایجاد می کرد و دلیل آن به تعامل عوامل مختلفی مانند میزان بالای عقب ماندگی ذهنی در مناطق آلوده بوده است، برمی گردد. 

- ایجاد یکسری نظریه و مطالعه علمی که سعی داشته اند محیط فیزیکی و برخی از متغیرهای روانشناختی را به همدیگر پیوند دهند. 

- تاثیری که روانشناسی محیطی بر زندگی انسان می گذارد.

عناوین مورد بررسی در روانشناسی محیطی:

برای اشاره به برخی از عناوین محبوب در زمینه روانشناسی محیطی مجله روانشناسی محیط زیست عناوین زیر را آورده است:

ارزیابی و درک کردن مناظر طبیعی و ساختمان ها

پیامدهای اکولوژیکی که اعمال انسان به دنبال خواهند داشت.

جنبه های فیزیکی محل های کار ، مدارس ، اقامتگاه ها ، ساختمانهای عمومی و فضاهای عمومی؛ طراحی و تجارب مربوط به آنها

رفتار گردشگری و اوقات فراغت در ارتباط با تنظیمات فیزیکی آنها

طبیعت و افراد و جنبه‌های روانشناختی و رفتاری آنها

نظریه هایی که در رابطه با مکان، دلبستگی و هویت آن وجود دارد

جنبه های روانشناختی مربوط به مدیریت منابع و بحران ها

خطرات ناشی از زیست محیطی

استرس غیر قابل کنترل و زیاد در ارتباط با تنظیمات بدنی

فضای شخصی، حریم خصوصی، قلمرو و ازدحام

عوامل ایجاد کننده روانشناسی محیطی

مهمترین مفاهیم و نظریه های روانشناسی محیطی:

عمده ترین نظریه هایی که در رابطه با روانشناسی محیطی وجود دارند به چگونگی و چرایی اقدامات و فعالیت‌های آنها برمی گردد، به طور کلی می توان این نظریه ها را در چهارمورد خلاصه کرد که در ادامه به آنها اشاره می شود:

جبر جغرافیایی:

جبر جغرافیایی بر فاکتورهای محیطی از جمله توپوگرافی، اقلیم، پوشش گیاهی و دسترسی به آب که پایه و اساس تمامی تمدن ها است دلالت دارد. بر اساس آنچه نظریه پردازان عنوان می کنند افزایش بیش از حد چالش های زیست محیطی می تواند با نابودی تمدن های همراه باشد. 

بیولوژی اکولوژیکی:

ریشه نظریه های چشم‌انداز بیولوژی اکولوژیکی به پیوستگی بیولوژیکی و جامعه‌شناسی میان ارگانیسم‌ها و محیط پیرامون آن‌ها مربوط می شود. بر اساس آنچه این نظریه عنوان می کند ارگانیسم‌ها به عنوان بخش‌های جدایی ناپذیری از محیط پیرامون خود در نظر گرفته می شوند.

رفتار گرایی:

آنچه رفتارگرایی بیشتر تاکید را بر آن دارد به مفهوم گفت‌وگو و تبادل نظر تاکید می کند که هر دوی آنها بستر محیطی و شخصی از جمله شخصیت و تجارب برای تعیین رفتار یک فرد حیاتی هستند. 

تاثیرات روانشناسی محیطی بر مغز انسان

روانشناسی گشتالت:

در آخرین مورد هم باید به روانشاسی گشتالت اشاره کرد که یکی از جنبه های موضوع رفتارگرایی را مشخص می کند. البته باید اشاره کرد رفتار گرایان بیشتر رفتار را درنظر می گیرند اما در روانشناسی گشتالت عمدتا بر روی درک و شناخت تمرکز می کند.

اصول روانشناسی محیطی:

سطوح چندگانه از تجزیه و تحلیل، فردی و اجتماعی

تحقیق کاربردی میدانی که بر ادغام و یکپارچه‌سازی نظریه و عمل متمرکز شده است

چشم اندازه برهمکنشی

رویکردهای چند روشی شامل کمی و کیفی

مدل سیستم‌ها

تحقیق در محیط طبیعی

استفاده از روانشناسی محیطی در طراحی و معماری:

همانطور که تا اینجا عنوان شد، کاملا مشخص است که روانشناسی محیطی ارتباط زیادی با معماری و طراحی کارآمد دارد، به طوری که می تواند در این مورد حرف زیادی برای گفتن داشته باشد. 

بر اساس مطالعاتی که صورت گرفته است مکان هایی مانند باغ‌ها و پارک‌های سرسبز با گل‌ها و گیاهان رنگارنگ به مردم کمک زیادی می کنند تا احساس خوبی داشته باشند، علاوه بر این موضوع رابطه تنگاتنگ افراد با محیط پیرامون به تاثیرات مثبت بسیاری بر افراد ختم خواهد شد، بنابراین اگر طراحی های محیط های مشارکتی و فعال به صورت مناسب صورت بگیرد بر بهره وری و تمرکز افراد تاثیر مثبت خواهد گذاشت. 

بهره گیری از روانشناسی محیطی در طراحی های ساختمان هنوز به صورت کامل رایج نشده است اما خوشبختانه شاهد رشد و بلوغ در این حوزه تخصصی نیز هستیم. باید اشاره کرد تعداد روانشناسانی که به حوزه طراحی ساختمان‌ها و فضاها وارد می شوند روزانه در حال افزایش است.

روانشناسی محیطی و ارتباط با معماری

گردآوری: بخش روانشناسی سرپوش