وسط آن همه كوه گرمازده و بعد از آن همه جاده، كوهي با ٥٠ هكتار آهك خالص در ٥٠ كيلومتري نيكشهر قد علم كرده است. دوراهي را كه از جاده نيكشهر استان سيستان‌و بلوچستان رد كني، از نخل‌هاي سبز كنار جاده هم كه بگذري چند كوه پيوسته را مي‌بيني به رنگ خاك روشن. بيشتر از ١٥سال قبل وقتي در دولت اصلاحات مجوز بهره‌برداري از اين كوه، از وزارتخانه صنعت و معدن آن زمان گرفته شد تصور ايجاد اشتغال براي ٤هزار نفر بود كه بيش از ١٠هزار نفر را نان مي‌داد اما تا همين امروز هيچ كاري از پيش نرفته است.
٢٠سال قبل به تازگي روند خشكسالي و به قولي، روند كاهش نزولات آسماني در سيستان و بلوچستان شروع شده بود. رودخانه هيرمند چند سالي بود كه به روي كشاورزان اين استان بسته شده بود، ديگر فرقي نمي‌كرد كه جنوب استان يا شمال و مركز استان خشسكالي كم‌كم روي زشت خود را به مردم نشان داد، سفره‌هاي آب‌هاي زير زميني خالي شد و دست كشاورزان هم خالي‌تر ماند. نرخ بيكاري در اين استان از اواسط دهه ٧٠ تا سال ٨٤ به ١١درصد رسيد و تا همين حالا هم به بيش از دو برابر آن رسيده است. سرمايه‌گذاري روي كوه سيمان يا كوه آهك هم از همان زمان بر سر زبان‌ها افتاد تا بخش كوچكي از بيكاري را جبران كند. كوه به ثبت رسيد، مجوز بهره‌برداري را هم گرفتند اما بعد افتاد مشكل‌ها.
مردم و محلي‌ها، بخشدار يا دهياران منطقه نيكشهر حالا معتقدند كه صاحب پروانه و مجوز برداشت تمايلي به سرمايه‌گذاري براي اين كارخانه ندارد: «آنها به دنبال سود هستند و مي‌خواهند اينجا برايشان صرفه اقتصادي داشته باشد اما احتمالا اين كارخانه در بلندمدت بازدهي خواهد داشت.» اينها را هوتي، دهيار دهستان چاهان به «شهروند» مي‌گويد: «ما اينجا مشكل اشتغال داريم و جوان‌ها بيكارند. هر‌سال در فصل برداشت محصولات كشاورزي در استان‌هايي مثل اصفهان، جوان‌هاي زيادي از اين منطقه مجبور به مهاجرت فصلي‌اند تا براي برداشت محصول در شهرهاي ديگر كارگري كنند در حالي كه اگر اين كارخانه راه‌اندازي مي‌شد، حداقل بخشي از مشكل بيكاري منطقه حل مي‌شد.»
صاحب مجوز، لغو مجوز شود
در سال‌هاي قبل چندين بار مسئولان و نمايندگان مجلس ازجمله محمدسعید اربابی، نماینده ایرانشهر براي صحبت در باره كوه سيمان، به منطقه آمده‌اند، حرف‌ها ردوبدل شده است اما هيچ‌كدام به پاي عمل نرسيده است. محمد بلوچي زهي، بخشدار نيكشهر هم در اين باره به «شهروند» مي‌گويد: «كوه سيمان با هدف اشتغالزايي در دولت اصلاحات به ثبت رسيد اما تلاش‌ها براي اشتغالزا كردن آن، بي‌نتيجه ماند و چند وقت قبل هم شنيديم كه صاحب مجوز قصد فروش مجوز را دارد.
به نظر مي‌رسد بيشتر از اينكه هدف او اشتغال باشد، سودزايي پروژه مورد توجه اوست و به همين دليل هم دست نگه داشته است. ما چندين‌بار از سوي بخشداري پيگير ماجرا شديم اما ايشان نمي‌خواهند ريسك سرمايه‌گذاري را بپذيرند و حتي بهانه آورده است كه محل اين كوه به چابهار دور است. همه اينها در حالي است كه كوه سيمان تنها ٤٠٠كيلومتر با چابهار فاصله دارد. مسافت بهانه است چون از اينجا خيلي راحت‌تر مي‌شود از طريق دريا، سيمان را به پاكستان صادر كرد.»
او هم البته يكي از مسئولاني است كه از سوي پيمانكار، اين پرونده را پيگيري كرده است: «پيمانكار اصلا تمايلي به سرمايه‌گذاري ندارد، يك بار هم كار با شراكت را پيش كشيد بنابراين ما هم چند سرمايه‌گذار از همين منطقه و كشورهاي حاشيه خليج‌فارس به او معرفي كرديم اما ايشان گفتند كه ميزان سرمايه آنها بسيار كم است.» بلوچي زهي حرف‌هاي خود را اينطور تكميل مي‌كند: «وقتي ايشان علاقه‌اي به ادامه كار و اقدام براي بهره‌برداري ندارد، بايد لغو مجوز شود چرا كه نزديك به ٢٠سال مجوز داشته است، زماني كه براي سرمايه‌گذاري، زمان كمي نبوده است.»
او معتقد است كه مجوز برداشت از اين كوه يا بايد به شخص ديگري واگذار شود يا وزارتخانه مستقيما اقدام كند: «ما نمي‌گوييم كه اين كارخانه كاملا مشكل اشتغال اينجا را حل مي‌كند اما حداقل بخشي از اين مشكل را كمتر خواهد كرد. جز اشتغال حتما در توسعه روستاها در حوزه نيكشهر و دهستان چاهان با حدود ١١هزار نفر جمعيت، تاثيرگذار خواهد بود.»
به گفته بخشدار نيكشهر، درحال حاضر ١٥روستا در حاشيه اين كوه قرار دارد و با ذخايري كه در آن موجود است حتما قابليت خوبي براي اين منطقه خواهد داشت: «بنابراين اگر همچنان كسي حاضر به سرمايه‌گذاري براي كوه سيمان باشد همه مسئولان محلي استقبال مي‌كنند. سيماني كه از اينجا به كشورهاي حاشيه خليج‌فارس ترانزيت خواهد شد با توجه به مسافت ما با اين كشورها بسيار به صرفه‌تر است در حالي كه سرمايه‌گذار قبلي اعلام كرده كه كار در اينجا مقرون به صرفه نيست.»
٤هزار نفر به‌طور غير مستقيم مشغول به كار خواهند شد
همانقدر كه مسئولان محلي معتقدند كه سرمايه‌گذار در اجراي طرح و برنامه خود براي بهره‌برداري از كوه سيمان كوتاهي كرده است، بهروز فرجي، صاحب مجوز بهره‌برداري از كوه سيمان نيكشهر هم در گفت‌وگو با «شهروند» آنهارا مقصر دانست. او كه از ٣٠سال قبل در حوزه صنعت و معدن فعاليت دارد، معتقد است: «كوه سيمان، به‌طور مستقيم حداقل ٥٠٠نفر را وارد بازار كار خواهد كرد و از همين ميزان با فرض يك خانواده ٥ نفري، بيش از ٢هزار و ٥٠٠ نفر از آن نان مي‌خورند اما به‌طور غير مستقيم حدود ٤هزار نفر در آن‌جا مشغول خواهند شد، به اين معنا كه بيش از ١٠هزار نفر از آن نان خواهند برد. خروجي هر پاكت سيمان جز كارگران كارخانه، در اشتغال كارگر ساختماني و حتي بنكدار هم تاثيرگذار خواهد بود.»
فرجي گفت: «انگيزه من هم در وهله اول ايجاد اشتغال است اما در كنار آن، حتما بايد منابعي كه صرف مي‌شود بازگشت داشته باشد، در حالي كه هيچ‌كدام از بانك‌ها و مسئولان براي ارایه تسهيلات مالي كمك نكردند.» او درباره مراحل كار هم توضيح داد: «كوه آهك در آن‌جا آماده است و ما براي استخراج و تبديل آن به سيمان، به دستگاه خردكن نياز داريم بنابراين روند كار خيلي سخت نيست و اگر سرمايه‌گذاري شود حتما مقرون به صرفه است حتي در كوتاه مدت.»
اين فعال حوزه معدن معتقد است كه برخي باندبازي‌ها مانع راه اندازي اين كارخانه شده است: «در صورت راه‌اندازي يك كارخانه سيمان، احتمالا بازار صادرات كه تا به حال در دست عده معدودي بوده، كمي از دستشان خارج خواهد شد و آنها هم به اين موضوع روي خوشي نشان نمي‌دهند. درحال حاضر ١٥٠كارخانه سيمان در كشور وجود دارد كه ١٣٥ مورد آن با شراكت «شستا» زير نظر تامين اجتماعي اداره مي شود.» به گفته او، عوامل استانداري و فرمانداري، براي راه‌اندازي اين كارخانه هيچ حمايتي از او نكرده‌اند: «هنوز هم اگر بانك‌ها براي سرمايه‌گذاري مشاركت كنند و حاضر به خريد سهام شركت باشند، حتما از راه‌اندازي آن استقبال مي‌كنم.»
كوه سيمان مجوز برداشت روزانه ٣هزار تن را دارد كه فرجي درباره آن توضيح مي‌دهد: «اين كوه حدود ٥٠ هكتار آهك دارد كه با افزودن تركيبات آهن، مي‌توان آن را به سيمان تبديل كرد و تا بيش از ٥٠سال هم قابليت بهره‌برداري از آن وجود دارد.»
بهره بردار؛ ارزيابي مالي درستي ندارد
فرجي، صاحب مجوز كوه سيمان درباره ميزان سرمايه‌گذاري براي راه‌اندازي كارخانه هم نظرات جالبي دارد: «اگر همان زمان دريافت مجوز مي‌خواستيم سرمايه‌گذاري كنيم، ٣٥٠ميليارد تومان سرمايه مورد نياز بود اما حالا سرمايه مورد نياز يك‌هزار ميليارد تومان است.» اين حرف‌ها البته با واكنش تند نادر ميرشكار، مديركل صنعت، معدن و تجارت استان سيستانوبلوچستان روبه‌رو شد، چراكه او معتقد است صاحب مجوز ارزيابي درستي از هزينه‌ها ندارد: «راه‌اندازي چنين كارخانه‌اي درحال حاضر ٣٠٠ ميليارد تومان هزينه دارد.»
مجوز بهره‌بردار لغو شده است
مديركل صنعت، معدن و تجارت استان سيستانوبلوچستان معتقد است كه بهره‌بردار در دهه گذشته هيچ اقدامي براي سرمايه‌گذاري، اخذ زمين موردنياز، گرفتن امتيازات آب و تجهيزات نكرده است: «اصولا جواز تاسيس چنين كارخانه‌اي سالانه براساس پيشرفت كار تمديد مي‌شود اما چون در طول اين چند‌سال هيچ اقدامي انجام نشده مجوز لغو شده است. سرمايه‌گذار به دليل مشكلات مديريتي قادر به انجام كار نبوده است.» به‌گفته ميرشكار، كسي كه مجوز بهره‌برداري دارد حتما بايد براي اجراكردن آن، طرح توجيهي داشته باشد و نحوه سرمايه‌گذاري را اعلام كند: «در ابتدا بايد كار را تا حدي جلو ببرد تا بانك‌ها تمايل به سرمايه‌گذاري داشته باشند اما وقتي متقاضي دنبال اجراي طرح نباشد از ديگران چه توقعي داريد.»
او در پاسخ به اين انتقاد كه مقامات استاني هيچ حمايتي از طرح نكرده‌اند، گفت: «حتما با توجه به مشكل اشتغال استان، براي ما هم اين اقدام اهميت دارد اما متقاضي تاكنون هيچ پيگيري نداشته است بنابراين از نظر ما و قانون اين طرح، باطل است.» ميرشكار اين را هم گفت كه با توجه به فعاليت چند كارخانه سيمان در اطراف نيكشهر، بهره‌برداري از كوه سيمان خيلي هم در اولويت‌ها نيست: «ما از هرگونه سرمايه‌گذاري براي اين كوه سيمان استقبال مي‌كنيم اگر چه هنوز هم اولويت با صاحب مجوز و گروه قبلي است كه در صورت تمايل حتما با آنها همكاري خواهد شد.»
كوه سيمان در استان سيستانوبلوچستان و ٥٠كيلومتري نيكشهر قرار دارد كه در دولت اصلاحات مجوز برداشت آن، براي شخص حقيقي صادر شده است. گفته مي شود كه بهره‌برداري از اين كوه بر اشتغال، زندگي و معيشت مردم ١٥روستاي همجوار آن تاثير خواهد گذاشت، آن هم در شرايطي كه خشكسالي در سال‌هاي گذشته، بيشترين فرصت‌هاي كشاورزي و اشتغال را از مردمان اين منطقه گرفته است. طبق آمارها نرخ بيكاري اين استان در سال ٩٥ به ٢٦درصد رسيده است در حالي كه روند بارش‌ها هم همچنان نزولي است مثلا در سال ٩٥ ميزان بارندگي در زاهدان، ٥٦,٣درصد نسبت به‌سال قبل، كاهش يافته است.
نيره خادمي
- 13
- 6
