«آدمک» در کما

چند روز قبل راهی همدان شده بود تا برای جوانان علاقه‌مند دوره‌ای آموزشی برگزار کند. بنا بود «آسیب‌شناسی ترانه‌های صد سال ایران» موضوع کلاس آموزشی او باشد، اما حال او رو به وخامت رفت و همین اتفاق باعث شد تا شعبان‌خانی را به بیمارستان بفرستند.

اول او را در بیمارستان بوعلی همدان بستری کردند، اما در ادامه به بیمارستان قلب و عروق فرشچیان این شهر منتقل شد تا پزشکان متخصص وضعیت جسمی‌اش را زیر نظر بگیرند. دیروز خبر رسید که به کما رفته است. ظاهراً چند وقت پیش به آنفولانزا مبتلا شده بود و عدم درمان بیماری حالش را وخیم کرد و بیماری مزمن ریوی هم وضعیت جسمانی این هنرمند پیشکسوت را بدتر کرد تا بعد از چند روز و در حالی که پزشکان حالش را رو به بهبود توصیف کرده بودند، ناگهان به کما برود. او را بسیاری از ایرانیانی که موسیقی قبل از انقلاب را دنبال می‌کردند به خوبی می‌شناسند.

صدای متفاوت او در کنار آهنگ‌های ماندگاری که برای خوانندگان مختلف ساخته، نام تورج شعبان‌خانی را در تاریخ موسیقی پاپ ایران به ثبت رسانده است. او در نیمه بهمن سال ۱۳۲۹ در تهران به دنیا آمد، در خانواده‌ای که همه اهل هنر بودند. مادرش شعر می‌سرود، پدرش با موسیقی ردیفی دستگاهی آشنایی داشت و خواهر و برادرش هم می‌خواندند. تورج را اما باید نامدارترین عضو خانواده آنها دانست چون هم می‌خواند، هم می‌نواخت و هم می‌ساخت. به گفته خودش بچه امیرآباد تهران است و در دبیرستان نارمک درس خوانده. علاقه‌اش به موسیقی اما باعث شد درس را خیلی زود کنار بگذارد.

در تلویزیون دوره‌ای از سوی مرتضی حنانه برگزار شد تا هنرمندان فعال در زمینه موسیقی پاپ را با قواعد و اصول موسیقی ایرانی آشنا کند. دخترخاله‌اش سیمین غانم او را به تلویزیون برد و با حنانه آشنا کرد. او هم در کنار حبیب محبیان، سیمین غانم و خیلی‌های دیگر در آن دوره‌ها شرکت کرد و به تعبیر خودش از همان‌جا موسیقی را آموخت. البته قبل از آن دستگاه‌های موسیقی ایرانی را از پدرش یاد گرفته بود. فیلم سینمایی آدمک برای او و فریدون فروغی یک نقطه عطف بود.

در آن ایام ظاهراً باید می‌رفت به خدمت سربازی و فرصت نشد تا خودش ترانه‌های آدمک را بخواند. تازه با فریدون آشنا شده بود و همین آشنایی باعث شد تا او بسازد و فریدون بخواند. اولین بار نامش زمانی بین عموم فراگیر شد که موسیقی متن و ترانه‌های فیلم سینمایی آدمک را ساخت و فریدون فروغی را به‌عنوان خواننده‌ای جوان معرفی کرد. ساخت آهنگ برای ابراهیم حامدی، مازیار، سیمین غانم، ستار، ناصر عبداللهی، خشایار اعتمادی، هوشمند عقیلی، حمیرا، محمدرضا عیوضی و بسیاری دیگر از خوانندگان شناخته شده موسیقی ایران در ژانر پاپ تنها بخشی از کارنامه درخشان تورج شعبان‌خانی است.

او جزو معدود خوانندگان و آهنگسازان شناخته شده موسیقی پاپ بود که بعد از انقلاب اسلامی در ایران ماند و هیچ‌وقت هم حاضر نشد ایران را ترک کند. وقتی گفت‌وگوهای او با رسانه‌های مختلف در سال‌های گذشته را مرور می‌کنیم چند نکته درباره شعبان‌خانی نمود بیشتری از بقیه ویژگی‌های این هنرمند دارد. شعبان‌خانی باعث شهرت بسیاری از خواندگان موسیقی پاپ شد اما دلش از خیلی‌هایشان گرفته است. از آهنگسازان و خوانندگان هم‌دوره‌اش همیشه با محبت یاد می‌کند و دلش تنگ شده برای دورانی که به قول خودش احترام و عزت پیشکسوت‌ها نگه داشته می‌شد.

«نازی ناز کن»، «همسفر تنها نرو»، «چون آدمک زنجیر بر دست و پایم» و «پروانه من، پروانه من بی تو چه کنم مستانه من» بخش کوچکی از ترانه‌هایی است که هنر این هنرمند پیشکسوت در خاطره علاقه‌مندان به هنر موسیقی به ثبت رسانده است. چند وقت دیگر باید تولد شصت و نهمین سال زندگی‌اش را جشن بگیرد اما اکنون روی تخت بیمارستان است و دارد با کما دست و پنجه نرم می‌کند.

مدتی قبل گفته بود که سرگرم کار روی تاسیس موسسه‌ای است تا خوانندگان با استعداد و توانمند را شناسایی کند و از این راه بتواند نفس تازه در کالبد مرده موسیقی پاپ در ایران بدمد. وقتی درباره اوضاع و احوال موسیقی پاپ در این روزها حرف می‌زد بغض می‌کرد و می‌گفت اصلاً شرایط امروز با دورانی که ما جوان بودیم و فعال قابل‌مقایسه نیست.

شعبان‌خانی از فراموش شدن هنرمندان قدیمی هم گله دارد. جایی تعریف کرده بود در شبکه نسیم یکی از آثارش را پخش کرده‌اند و در پایین صفحه نوشته‌اند زنده‌یاد تورج شعبان‌خانی. زنگ زده بود به مسئولان برنامه و گفته بود اگر بخواهم از شما شکایت کنم برایم آسان است اما واقعاً دلیل این اشتباه چیست؟ تورج شعبان‌خانی درباره علت اشتباه سخنی نگفت اما می‌شود علت را حدس زد. می‌شود پرسید گذشته موسیقی ایران در ژانرهای مختلف امروز در رسانه‌ها چه جایگاهی دارد؟ به قول قدیمی‌ها پهلوان زنده را عشق است، اما شعبان‌خانی و تعدادی از هم‌دوره‌هایش هنوز زنده‌اند و دارند نفس می‌کشند. کاش کمی خودمان را جای آنها بگذاریم. این نکته را می‌شود قبول کرد که دوره عوض شده و دور دور جوان‌هاست.

حالا بماند که کیفیت کاری خیلی از این جوان‌ها آن‌قدر پایین است که گاهی خودشان هم یکدیگر را تخریب می‌کنند، اما کاش لااقل به کسانی که برای نسل‌هایی از مردم ایران با هنرشان خاطره ساخته‌اند، احترام بگذاریم و تا زنده‌اند قدرشان را بدانیم. ناگفته نماند در این شرایط که مرد خاطره‌ساز موسیقی پاپ ایران در وضعیت جسمانی مناسبی قرار ندارد، نوشتن از او و آثارش کار مشکلی است، اما خوب است گاهی این اتفاقات را به عنوان تلنگری در نظر بگیریم که بناست هوشیارمان کند. کاش قدر تورج شعبان‌خانی‌ها را بدانیم.