بیشتر ما کلانشهرنشین ها کتاب نمی‌خوانیم و بیشتر وقتمان را -همان وقت های اضافه که گویا در روزگاری از آن به‌عنوان طلا یاد می‌شد- صرف چرخیدن در فضای مجازی و خواندن جوک و طنز می‌کنیم. اما انگار واقعیت چیز دیگری است. در گوشه و کنار این مملکت، بسیار دورتر از کلانشهرها، روستاییان مشغول کتاب خواندن هستند. شاید باورش کمی مشکل باشد اما جعفرتوزنده‌جانی- نویسنده‌ای که توسط مردم روستاهایی که کتاب‌هایش را خوانده‌اند به این روستاها دعوت شده -از نزدیک اشتیاق مطالعه روستاییان را به چشم دیده است.
او می‌گوید:«ما کلانشهرنشین‌ها وقتی به مناطق دورافتاده فکر می‌کنیم همین تصور را داریم که وقتی در شهرهای بزرگ مشکلات اقتصادی وجود دارد حتماً در روستاها بیشتراست تلقی‌مان این است که به سمت مطالعه نمی‌روند.من هم قبلاً این تصور را داشتم اما اکنون بشدت با آن مخالفم. درسال ۹۵ در جام باشگاه‌های کتابخوانی وقتی به شهرهای کوچک و روستاها سفر کردم نظرم کاملاً عوض شد.»
آشنایی او با این مسأله زمانی آغاز شد که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای ترویج کتابخوانی و جلب مشارکت نهادهای مردمی و غیردولتی جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب را راه‌اندازی کرد. جشنواره‌ای که اکنون هم فراخوان پنجمین دوره‌اش منتشر شده است و قرار است دوباره روستاها و عشایر در آن شرکت کنند.
امید ما در امر کتاب و کتابخوانی به روستاهاست
توزنده‌جانی در مورد کتابخوانی روستاها به «ایران» می‌گوید: «این تصور اشتباه است که تمام روستاها در فقر مطلق هستند و همه دغدغه معیشت دارند. اینگونه نیست؛ ما روستاها و عشایری را سراغ داریم که حتی به اینترنت دسترسی دارند. اما یک تفاوت اساسی بین آنها با شهرها وجود دارد و آن هم در فرصت و زمانی است که در روستاها وجود دارد. معمولاً فصل زمستان روستاییان سرشان خلوت است و شب ها دورهمی دارند. خیلی‌ها وقت اضافه‌شان را با کتاب خواندن می‌گذرانند. فصل تابستان هم آنهایی که از روستایشان به شهر مهاجرت کرده‌اند، بازمی‌گردند، این دو موقعیت زمینه مستعدی را در امر کتاب و کتابخوانی فراهم می‌کند.»
او علت کتابخوانی روستاییان را اینگونه عنوان می‌کند:«مشکلی که ما در شهرها داریم حجم زیاد اطلاعات است که روزانه وارد ذهن ما می‌شود. آدم‌هایی که در روستا و عشایر زندگی می‌کنند ذهنشان بازتر و آزادتراست. کتاب را لازم داریم با مکث بخوانیم و تأمل کنیم. از این زاویه امکاناتی که در روستاها و عشایر هست در شهرها نیست. فکر نکنید کسی که در فقر زندگی می‌کند کتاب نمی‌خواند. نکته دیگراین که در این مورد باید به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی مردمان روستا هم توجه کرد. نمی‌توان برای آنها کتابی که من در شهر دست می‌گیرم و می‌خوانم، تجویز کرد.»
این نویسنده که امیدش در امر کتاب و کتابخوانی به روستاها و شهرهای کوچک خیلی بیشتر است تا شهرهای بزرگ، درباره روستاهای دورافتاده و اشتیاقشان به شرکت در این جشنواره می‌گوید: «ابویسان از بین ۵۰۰۰ باشگاه روستا اول شد. روستایی که حتی من که خراسانی هستم نامش به گوشم نخورده بود. این روستا آنقدر دورافتاده است که باورم نمی‌شد در رأس کتابخانه‌شان دو خواهر کار می‌کنند و یکی از آنها در دانشگاه رشته ادبیات کودک و نوجوان می‌خواند. فهمیدم قبل از جام باشگاه‌ها از سال ۸۰ تاکنون مردم با همت خودشان کتابخانه‌ای تأسیس کرده‌اند. مثلاً در رامهرمز فعالیت‌های کتابخوانی کشیده شده به روستاها و عشایر.
سال گذشته رئیس اداره ارشاد آنجا می‌گفت یکی از سران عشایر به آنجا آمده و گفته که تاکنون نمی‌دانسته اصلاً ارشاد کجاست و دولت چه کار می‌کند اما این کار را تحسین کرده چون باعث شده کتابخوانی در رفتاربچه‌های ما تأثیر بگذارد و این شوق انگیز است و او زمینی را در اختیار وزارت فرهنگ ارشاد اسلامی قرار داده بود تا در آن کتابخانه بسازند.»
کتابخوانی در روستاها به نهضت تبدیل شده است
مریم محمدخانی نویسنده کتاب کودک و داور نهایی جشنواره جام باشگاه‌های کتابخوانی از چگونگی ورود روستاییان به این جشنواره‌ها می‌گوید: «این شهرها باید یکسری امکانات را فراهم کنند تا بتوانند در باشگاه شرکت کنند و چون یکسری از شهرها نتوانستنداین کار را انجام دهند، این فراخوان را به روستاها دادند و روستاها شرکت کردند. من چون عضو داوری نهایی بودم تلقی کردم یک تبعیض مثبت برای روستاها قائل شویم اما وقتی پرونده روستاها آمد، دیدیم کلاً برعکس است؛ یعنی بر خلاف تصور ما روستاهای دورافتاده‌ای هستند که پرونده هایشان از شهرهایی مثل شیراز و تبریز و... خلاقانه‌تر بوده. روستاها کتابخوان ترند تا شهرها.»
او در ادامه می‌گوید:«مردم روستاها مثل رمین یا روستاهای چابهار از ظرفیت شبکه‌های اجتماعی استفاده و با نویسنده‌ها ارتباط برقرار کردند. خیلی از نویسنده‌ها به این روستاها سفر کردند. در روستاها مثل شهرها نیست که بخشنامه‌ای از اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها بیاید و کاری انجام دهند بلکه کاملاً مردمی است و چون از پایین به بالا تعریف می‌شود کسی هم اگر در رأس باشد یا نباشد آنها کارشان را انجام می‌دهند و این نهضتی است که راه افتاده است.»
راه‌اندازی شبکه روستاهای دوستدار کتاب در سراسر کشور
ابراهیم حیدری دبیر رویداد‌های ترویج کتابخوانی و سرپرست دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در مورد نحوه تشکیل جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب می‌گوید:«سال ۹۳ با همکاری متخصصان و دست اندرکاران حوزه نشر و متخصصان اهل قلم یکسری جلسات را برگزار کردیم که ما در حوزه ترویج کتابخوانی یکسری مشکلات داریم.
به این فکر افتادیم چند فعالیت را تعریف کنیم که هم جدید باشد هم بتوانیم همه جامعه بخصوص مناطق کمتر برخوردار از آن بهره‌مند شوند و بتوانیم شبکه‌ای از آن را تشکیل دهیم. چهار رویداد جام باشگاه‌های کتابخوانی، روستاها و عشایر دوستدار کتاب، پایتخت کتاب ایران و تقدیر از مروجان کتابخوانی را تعریف کردیم. یکی از آنها جشنواره روستاها و عشایر دوستدار کتاب است که به‌منظور گسترش عدالت فرهنگی و حمایت از طرح‌های ابتکاری و جلب توجه سازمان‌ها و نهادهای مرتبط به اهمیت کتاب در جامعه بویژه در مناطق روستاها برگزار کردیم.به این شیوه که روستاها و عشایرمجموعه‌ای از فعالیت‌های ترویجی مرتبط با کتابخوانی مردم نهاد و سازمان‌های فعال در قالب یک فرم برنامه‌شان را به دبیر خانه مرکزی می‌فرستند تا داوری شود.»
اودر ادامه افزود: «روستا به‌عنوان یک شخصیت حقوقی شناخته می‌شود و مجموعه‌ای ازکانون فرهنگی، کتابخانه، بسیج، مدرسه، مسجد و فعال روستا هویت فرهنگی روستا را تشکیل می‌دهند و ما دهیار را به‌عنوان نماینده آنها می‌شناسیم که مجموعه برنامه‌هایشان باید به امضای دهیار و مسئول طرح کتابخوانی برسد تا پذیرفته شود.»
حیدری ادامه داد:«این طرح فقط ترویج کتابخوانی نمی‌کند بلکه مجموعه‌ای از خلاقیت روستاییان است مثلاً در برخی روستاها طرح مادران قصه گو را دارند یا تعویض کتاب‌های کهنه و جدید حتی بعضی‌ها با وانت کتابخانه‌های سیار را راه‌اندازی کرده‌اند. یا نویسندگان را در روستایشان دعوت کرده‌اند و کارگاه داستان خوانی راه انداخته‌اند. هدف این است که روستاییان از نظرفرهنگی با استفاده از کتاب بتوانند در حوزه‌های کشاورزی، دامداری، بالابردن فرهنگ اجتماعی، محیط زیست، مجموعه‌ای از اینها از طریق کتاب آشنا شوند.»
او در خصوص انتخاب روستاهای برگزیده می‌گوید: «۱۰ روستا به‌عنوان روستای برتر انتخاب می‌شود. یک رقابت فرهنگی بین روستاهاست که ابزارش کتاب است. در دور چهارم ۱۳۰۰ روستا شرکت کردند و در انتها ۱۰ روستای برگزیده انتخاب می‌شوند و ۴۰ تا ۵۰ میلیون جایزه نقدی و غیر نقدی توسط ارشاد و با همکاری کانون فرهنگی هنری مساجد، معاونت توسعه مناطق محروم ریاست جمهوری، نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، یونسکو، اتحادیه ناشران کتابفروشان تهران، انجمن کتابداری کشور و کتابخانه ملی انجام می‌شود و معاونت فرهنگی به‌عنوان دبیرخانه هماهنگ‌کننده این دستگاه‌هاست.»
وی در مورد شرکت مناطق محروم در این طرح می‌گوید:«روستای رمین چابهار، سردوش کردستان، ینگیجه از آذربایجان غربی و...از شهرستان های دورافتاده‌اند. برگزیده‌ها عمدتاً از مناطق دورافتاده بوده‌اند. هدفمان این بود که یک شبکه‌ای از روستاهای دوستدار کتاب در سراسر کشور تشکیل دهیم. امسال در نمایشگاه کتاب با حضور وزیر ارشاد مجمع عمومی و شورای هماهنگی شبکه روستاهای دوستدار کتاب تشکیل شد و این شبکه راه‌اندازی شده است.»
مریم سادات گوشه
- 11
- 1
