این روزها شاهد برپایی سی و دومین دوره نمایشگاه کتاب تهران به میزبانی مصلا هستیم، رویدادی بین‌المللی که از آن به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین نمایشگاه‌های کتاب جهان، از نظر وسعت و همچنین تعداد بازدیدکنندگان آن یاد می‌شود. ناشران و اهالی کتاب در حالی میزبانی علاقه مندان به کتاب و کتابخوانی را به عهده دارند که این روزها سنگینی تحریم و سیاست بر حوزه فرهنگ هم احساس می‌شود.
با این حال قادر آشنا، قائم مقام نمایشگاه کتاب تهران و همین طور مدیرعامل مؤسسه نمایشگاه‌های فرهنگی ایران(زیر مجموعه معاونت فرهنگی ارشاد و مؤسسه مجری برگزاری نمایشگاه‌های کتاب کشور) تأکید دارد که میزان استقبال مردم برای سهیم شدن در این رویداد علمی- فرهنگی نه تنها مجریان برگزاری‌اش را متعجب کرده بلکه با توجه به تنگناهای فعلی اقتصادی حتی موجب شگفتی ناشران و میهمانان خارجی هم شده است.
البته تردیدی نیست که بواسطه گرانی‌ها، قدرت خرید مردم در مقایسه با سال گذشته کاهش پیدا کرده اما به هر حال آنگونه که این مسئول فرهنگی تأکید دارد: «نکته‌ای که نمی‌توان از آن صرف نظر کرد برخی گفته‌هایی است که هرازچندی درباره دلایل کتاب خریدن مردم می‌شنویم؛ اینکه هدف عده‌ای از کتاب خریدن تنها افزودن به دکور خانه‌شان است!من به این گفته معترض هستم چراکه حداقل در شرایط فعلی اقتصادی دیگر کسی کتاب نمی‌خرد تا خانه‌اش را تزئین کند! اصلاً عقلانی نیست این تصور، بویژه که اولویت‌های فعلی هزینه زندگی مردم کم نیستند.» برای کسب اطلاعاتی بیشتر درباره چگونگی برپایی سی و دومین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران گفت‌و‌گویی با قادر آشنا داشتیم که در ادامه می‌خوانید.
شرایط اقتصادی و سنگینی تحریم‌ها چقدر بر استقبال مردم از بازدید نمایشگاه کتاب تأثیر گذاشته، بویژه که طی یک سال اخیر علاوه بر کاهش نشر کتاب از سوی ناشران و افزایش قیمت‌ها، کاهش قدرت خرید مردم را هم در پی داشته است!
حتی اگر بخواهیم هم، قادر به کتمان تأثیری نیستیم که تحریم‌های ظالمانه علیه کشورمان بر صنعت نشر و از سویی کاهش توان خرید مردم در این حوزه داشته است. تأثیر شرایط اقتصادی برفرهنگ و زندگی مردم را حس می‌کنیم اما استقبال بازدیدکنندگان از نمایشگاه، من را متعجب کرده است. البته نه اینکه فکر کنید این را به‌عنوان قائم مقام نمایشگاه کتاب و فردی که مسئولیتی دولتی دارد می‌گویم، این تنها گفته من نیست؛ اغلب افرادی که به نوعی دست اندرکار اجرایی این رویداد حوزه نشر هستند به آن اذعان دارند. آمار فروش کتاب تا ساعت ۱۸ روز جمعه یعنی فقط ظرف دو روز حدود بیست و چهار میلیارد تومان بود که در مقایسه با سال گذشته افزایش قابل توجهی را نشان می‌دهد.
البته همه این افزایش را نمی‌توان در نتیجه خرید مردم دانست، بخشی از آن نتیجه بالارفتن قیمت‌ها است!
بله به هر حال گفته شما هم صحیح است، تحلیل مجریان برگزاری نمایشگاه هم این است که مسائل اقتصادی خواه ناخواه بر فروش نمایشگاه تأثیر می‌گذارد. اما نکته‌ای که نمی‌توان از آن صرف نظر کرد برخی گفته‌هایی است که هرازچندی درباره دلایل کتاب خریدن مردم می‌شنویم؛ اینکه هدف عده‌ای تنها پر کردن قفسه‌های کتابخانه خانه خود، آن هم به قصد شیک کردن فضا و افزودن به دکورشان است! من به این گفته معترض هستم چراکه حداقل در شرایط فعلی اقتصادی دیگر کسی کتاب نمی‌خرد تا برای خانه‌اش دکور تهیه کند! اصلاً عقلانی نیست این تصور بویژه که اولویت‌های هزینه زندگی مردم کم نیستند.
حدود بیست سالی می‌شود که مسئولیت‌هایی در حوزه فرهنگ و هنر برعهده دارم، به‌همین واسطه هم سفرهای متعددی به استان‌ها و شهرهای مختلف کشور داشته‌ام و از نزدیک اشتیاق مردم را برای اطلاع از تازه‌های نشر و خرید کتاب دیده‌ام. در همین شرایط نامطلوب اقتصادی فروش سال ۹۷ نمایشگاه‌های استانی کتاب در مقایسه با سال ۹۶ حدود ۲۶درصد افزایش داشته است. مصداق دیگری از این مسأله را می‌توان در میزان استقبال مردم از باشگاه‌های کتابخوانی دید که زمان چندانی از برپایی‌شان نمی‌گذرد و حتی بودجه زیادی هم به آنها اختصاص ندارد.
حدود دو ماه قبل سفری به اهواز داشتم، به خیابان نادری که اتفاقاً از محله‌های شیک آن به شمار می‌آید رفتم که با کتابفروشی چندطبقه مدرنی روبه‌رو شدم. همان زمان متوجه ساختمان دیگری شدم که درست روبه‌روی آن در حال ساخت بود و آن هم قرار بود با ظاهری بسیار شیک کتابفروشی شود. خب اگر مردم ما اهل کتاب خواندن نیستند پس احداث کتابفروشی در این شرایط نامطلوب اقتصادی چه توجیهی می‌تواند داشته باشد!
طی روزهای اخیر بواسطه اعمال تحریم‌ها شاهد خروج برخی برندها از کشورمان بودیم، این مسائل تأثیری در کاهش علاقه‌مندی ناشران خارجی برای حضور در نمایشگاه کتاب نداشته؟
به سؤال شما از چند منظر می‌توان پاسخ داد، یکی از این جهت که به هر حال ناشرانی که قصد رفت و آمد به امریکا را هم دارند حواسشان به این بوده که نکند با حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با مشکل روبه‌رو شوند. از سویی تأثیر این مسأله بر بحث مالی بخش خارجی نمایشگاه هم مشهود خواهد بوده، هرچند که تلاش کرده‌ایم با اختصاص ارز نیمایی و پرداخت مابه تفاوت آن با ارز آزاد به ناشران؛ به افزایش قدرت خرید مردم کمک کنیم. نمی‌توان منکر تأثیر فضای سیاسی بر حضور ناشران خارجی شد، با این حال امسال ناشرانی از سی کشور جهان به نمایشگاه کتاب تهران آمدند که این مسأله گویای اهمیت این رویداد علمی- فرهنگی برای آنان است و نشان می‌دهد که حتی تحریم‌ها هم مانع تعاملات علمی- فرهنگی کشورمان نشده‌اند.
اتفاقاً سؤالی در ارتباط با بخش خارجی دارم، سال گذشته هم ناشران خارجی و موزع‌های کتاب و هم مخاطبان بخش‌های لاتین و عربی با مشکلات بسیاری روبه‌رو بودند؛ قیمت ارز روزانه و حتی گاه به ساعت تغییر می‌کرد، آن هم در شرایطی که اغلب کتاب‌ها به شکل امانی از ناشر اصلی عرضه می‌شوند، غرفه دار نمی‌دانست با چه قیمتی کتاب را بفروشد و چه بهایی هم بابت آن به ناشر بپردازد، برای حل مشکل این بخش چه کرده‌اید؟
با توجه به بودجه محدودی که در اختیار داریم حداکثر توانمان در حمایت از مردم برای خرید از بخش خارجی نمایشگاه اختصاص همین ارز نیمایی است. با توجه به ضرورت اطلاع از داشته‌های جهانی کتاب، مبنا را برای اختصاص این نوع ارز بر کتاب‌هایی گذاشته‌ایم که از سال ۲۱۰۷ به بعد منتشر شده‌اند. ارز نیمایی برای دلار تقریباً حدود ۹ هزار تومان می‌شود که با بهای آزاد دلار حداقل چهارهزار تومانی تفاوت دارد که به گمانم در شرایط اقتصادی فعلی حداقل قدری کمک حال خریداران کتاب‌های این بخش است. هرچند که قبول دارم خیلی هم ایده‌آل نیست اما باید توان مالی معاونت فرهنگی را هم در نظر گرفت؛ تا جایی که بتوانیم مابه تفاوت ارزنیمایی تا ارز آزاد را به ناشران خارجی یا موزع‌های کتاب پرداخت خواهیم کرد تا مردم و مراکز علمی- دانشگاهی از تازه‌های نشر جهانی محروم نشوند.
آن‌طور که هیأت چینی در نشست خبری خود اعلام کردند، این نخستین مرتبه‌ای است که آنان با چنین میزانی از کتاب (۱۵هزار جلد) و از سویی هیأتی ۲۰۰ نفره از ناشران و نویسندگان خود در نمایشگاهی خارجی شرکت کرده‌اند، حضور چینی‌ها به‌عنوان میهمان ویژه چه تأثیری در افزایش تعاملات فرهنگی دو کشور خواهد داشت؟
از همین حالا شاهد انعقاد تفاهمنامه‌هایی میان آژانس‌های ادبی ایرانی و چینی برای گسترش روابط علمی- فرهنگی هستیم. با وجود آنکه هنوز به کنوانسیون برن نپیوسته‌ایم و مشکلاتی در رابطه با خرید و فروش رایت کتاب داریم اما نه فقط با ناشران چینی، بلکه با دیگر شرکت‌کنندگان خارجی این دوره نمایشگاه هم شاهد تبادل و خرید و فروش رایت برخی کتاب‌ها بوده‌ایم. البته خواسته ما تلاش بیشتر در زمینه کارهای کودک ونوجوان و همچنین ادبیات داستانی است، چینی‌ها هم مانند دیگر کشورهای جهان با ادبیات کهن فارسی تا حدی آشنا هستند؛ از همین رو این اقدامات بیش از همه باید در ارتباط با ادبیات معاصرمان صورت بگیرد.
یکی از تفاهمنامه‌هایی که میان ما با چینی‌ها انجام شده قراری مبنی بر انتشار کتاب برگزیده سال هر دو طرف ایرانی و چینی در کشور مقابل است. از سوی دیگر صحبت‌هایی هم برای در نظر گرفتن تهمیداتی برای تردد نویسندگان ایرانی و چینی درهر دو کشور در نظر گرفته شده است. با وجود مشکلات سیاسی چینی‌ها از همان ابتدا خیلی جدی برای حضور در نمایشگاه کتاب تهران دست به کار شدند، همین که با چنین گروهی به کشورمان آمده‌اند نشان از این دارد که با وجود اطلاع از شرایط سیاسی به هیچ وجه پا پس نکشیده‌اند.
بگذارید به نکته‌ای اشاره کنم که برای خود من جالب بوده، بسیاری از میهمانان و شرکت‌کنندگان خارجی نمایشگاه از میزان استقبال مردم اظهار تعجب می‌کنند، برای آنان عجیب است که با وجود شرایط نامطلوب اقتصادی مردم همچنان از خرید کتاب استقبال می‌کنند.
چند سالی است که شاهد واسپاری تدریجی برخی مسئولیت‌های اجرایی نمایشگاه کتاب به تشکل‌های خصوصی نشر از جمله «اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران» و همچنین اتحادیه« آشنا» هستیم، این اقدام تا به امروز چقدر موفق بوده و چه حجمی از کار هم‌اکنون دست بخش خصوصی است؟
بخش قابل توجهی از مسئولیت برگزاری نمایشگاه به ناشران واگذار شده، با این حال نمی‌دانم این اتفاق چه زمانی به طور کامل رخ می‌دهد. تمرین این واسپاری چند سالی است که آغاز شده، منتهی به زمان بیشتری برای انجام کامل آن نیاز داریم. نکته‌ای که نباید فراموش کرد این است که در برپایی نمایشگاه‌های کتاب هیچ کجای دنیا شاهد حذف کامل حاکمیت‌ها و نظارت آنها نیستیم، این مسأله به طور کامل قابل حذف نیست.
براساس قراردادی که چند سال قبل میان مسئولان وقت شهرداری تهران و وزارت ارشاد بسته شد قرار بر میزبانی چندساله مجموعه نمایشگاهی شهرآفتاب از این رویداد علمی- فرهنگی گذاشته شد. با این حال تجربیات ناخوشایند دو ساله این میزبانی و آسیب‌هایی که شرایط جوی برای غرفه‌های ناشران به‌دنبال داشت باعث بازگشت آن به مصلا شد. میزبانی مصلا در سال آینده هم استمرار خواهد داشت یا ناشران باید خود را برای بازگشت به شهرآفتاب آماده کنند؟
این بازگشت بواسطه شرایط نامناسب مجموعه شهرآفتاب در میزبانی نمایشگاه کتاب بود. با اینکه آن زمان مسئولیتی در شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب نداشتم اما می‌دانم که مسئولان شهرداری هم تلاش خود را برای این میزبانی انجام دادند، هرچند که بنابر نظرسنجی یکی از مراکز پژوهشی که اتفاقاً دولتی هم نیست هشتاد درصد بازدیدکنندگان و ناشران خواهان بازگشت به مصلا بودند. اینکه نمایشگاه کتاب سال آینده در مصلا برگزار می‌شود یا شهرآفتاب را نمی‌دانم. هنوز برای اظهارنظر زود است و پاسخ آن بستگی به وضعیت مجموعه شهر آفتاب و همچنین تصمیم وزیر فرهنگ و ارشاد و شورای سیاستگذاری نمایشگاه کتاب تهران دارد.
از هزینه برگزاری نمایشگاه امسال در مقایسه با سال گذشته هم بگویید؟
هزینه برگزاری نمایشگاه کتاب تهران سال گذشته برابر با هفده میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان بود که امسال تا به اینجا حدود پانزده میلیارد تومان شده است. امیدواریم تا پایان زمان برگزاری نمایشگاه موفق به ثابت نگه داشتن تقریبی این مبلغ باشیم. البته کاهش هزینه‌ها را نباید به حساب افت کیفی خدمات ارائه شده بگذارید چراکه حتی با وجود تورم بالا همچنان تلاش کرده‌ایم از نظری کیفی با سیر نزولی روبه‌رو نشویم.
- 13
- 5
