شکل مطلوب اختصاص یارانه در بازار کتاب

با این همه در چند سال اخیر برخی رویدادها همچون برگزاری طرح‌های فصلی کتاب باعث شد تا کورسوی امیدی برای تحول در فضای چاپ و نشر ایجاد شود. اما امسال و در آستانه فرا رسیدن زمان اجرای طرح پاییزه کتاب، خبر رسید که وزارت ارشاد توان مالی برگزاری چنین رویدادی را ندارد. مسوولان موسسه خانه کتاب به همین خاطر از شهرداری کمک گرفتند تا طرح را فقط در تهران برگزار کنند. این وضعیت باعث شده بود تا عموم دوستداران کتاب آماده شنیدن خبری باشند که حاکی از خداحافظی با طرح‌های فصلی بود. با این حال فشارهای رسانه‌ای باعث شد وزیر ارشاد شخصا به ماجرا ورود کند تا طرح‌ پاییزه کتاب به صورت سراسری و با حمایت ارشاد برگزار شود.

اگرچه این طرح اجرا شد اما به نظر می‌رسد ادامه برگزاری طرح‌های فصلی با اماواگرهای بسیاری روبه‌رو است و خوش‌بین‌ترین کتابخوانان هم امید چندانی به ادامه برپایی این طرح‌ها ندارند. این در حالی است که گویا بودجه وزارت فرهنگ در لایحه بودجه سال ۹۹ با کاهش ۱۵ درصدی مواجه شده است. اگرچه جزئیاتی از این کاهش بودجه منتشر نشده اما به نظر می‌رسد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به عنوان مرجع اصلی رویدادهای فرهنگی و هنری در سال آینده با مشکلات مالی بیشتری روبه‌رو باشد. با این اوصاف آیا می‌توان انتظار برگزاری طرح‌های فصلی را داشت؟

شاید به همین مناسبت است که بسیاری از کارشناسان و صاحب‌نظران ایده‌های خود را برای حفظ طرح‌های فصلی با رسانه‌ها مطرح کرده‌اند. طرح‌های فصلی امتیازاتی دارد که به گفته مسوولان و کارشناسان غیرقابل رقابت است. نکته نخست این است که فروش در طرح‌های فصلی به نفع هر سه ضلع مثلث ناشر، کتابفروش و کتابخوان است. نکته دیگر آن است که یارانه‌های حمایتی از کتاب در این طرح به صورت کامل، عادلانه و دقیق توزیع می‌شود. به این معنی که هر کتابی بتواند نظر کتابخوانان بیشتری را جلب کند، یارانه بیشتری هم می‌گیرد. نکته دیگر هم آن است که طرح سراسری است و تقریبا همه دوستداران کتاب در سراسر کشور می‌توانند به صورت همزمان و مساوی از مزایای آن بهره‌مند شوند.

ایده‌هایی برای بقای طرح‌های فصلی

برخی کارشناسان می‌گویند با توجه به مزایا و محبوبیت طرح‌های فصلی بهتر است که برگزاری برخی رویدادها از جمله نمایشگاه‌های کتاب که عموما مصرف نمایشگاهی ندارند و تبدیل به بازارهای فروش شده‌اند، تعطیل شده و به جای هزینه‌کرد در این رویدادها، طرح‌های فصلی را حفظ و تقویت کرد. ابراهیم فرازمند یکی از مدیران فروشگاه‌های کتاب پیش از این گفته بود: باید بودجه‌های کلان رویدادهایی همچون نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران و نمایشگاه‌های استانی به طرح‌های موثری چون طرح‌های فصلی اختصاص پیدا کند؛ امسال همزمان با آغاز طرح پاییزه کتاب ۹۸، نمایشگاه استانی کتاب در گیلان برگزار شد ولی نه‌تنها از فروش کتاب‌فروشی‌ها کاسته نشد، بلکه استقبال بیشتری از کتاب‌فروشی‌ها صورت گرفت. نمایشگاه‌های کتاب در ایران نتوانسته‌است معنای اصلی و جایگاه واقعی خود را پیدا کند و به‌جای رونمایی کتاب، ارتباط با نویسندگان و ارتباط نویسندگان با ناشر به بازار روزی تبدیل شده‌است که تنها برای عده‌ای خاص منفعت دارد. فرازمند تشریح کرد: اساسا برگزاری نمایشگاه کتاب، به‌معنای آشنایی مردم با کتاب‌های ناشران، نویسندگان و شاعران اتفاق خوبی در عرصه فرهنگ است؛ اما اگر قرار باشد نمایشگاه‌های کتاب به فروشگاه‌های بزرگی که فقط به فروش آثار خود فکر می‌کنند، تبدیل شود، بهتر است از برگزاری آن جلوگیری شود.

بهرام قائدی یکی دیگر از فعالان بازار کتاب نیز درباره آسیب‌های فروش کتاب در موقعیت‌های نمایشگاهی می‌گوید: نمایشگاه کتاب با ۵۰درصد تخفیف برای من کتابدار و کتاب‌فروش امری باورنکردنی بوده و هست؛ در صنعت چاپی که قیمت کاغذ دست به فلک می‌ساید. چگونه ممکن است در این بازار مشوش کتاب، این‌چنین فداکاری در حق مردم شود؟ ۵۰ درصد تخفیف! وی در ادامه می‌گوید: اما قضیه یک ایراد اصلی دارد. در نمایشگاه عموما با کتاب‌‎هایی از ناشرانی ناشناس و بی‌کیفیت روبه‌رو می‌شوید که کتاب‌هایشان بسیار قیمت بالایی دارند. فکر کنم چند ناشر با هم قرار گذاشته‌اند که قیمت‌ها را بالا درج کنند تا وقتی تخفیف ۵۰ درصدی ارائه ‌شود، قیمت به قیمت واقعی نزدیک شود. نمایشگاه‌ها به‌ویژه نمایشگاه‌های استانی جولانگاه این گونه ناشران است.