کشف شواهدی از 'فرقه جمجمه' عصر نوسنگی در کهن‌ترین معبد جهان

قطعاتی از استخوان‌های حکاکی شده‌ای که در ترکیه کشف شده‌اند، شواهدی از فرقه جمجمه نوسنگی را در خود دارند. فرقه جمجمه، گروهی بوده‌اند که در مراسم‌های آیینی مذهبی خود از سرهای مردگان استفاده می‌کردند.

این بقایای استخوانی در تپه گوبکلی در جنوب شرقی ترکیه پیدا شده‌اند که هزاران قطعه استخوان انسان از جمله، بخش‌هایی از جمجمه‌هایی که دارای شیارها و سوراخ‌ها را در بر می‌گیرند. بخش‌هایی از سه جمجمه کشف شده در این محل باستانی نشان می‌دهد که پس از کندن پوست سر، به وسیله سنگ چخماق حکاکی شده‌اند. تصور می‌شود که تپه گوبکلی، قدیمی‌ترین عبادتگاه جهان است. قدمت این عبادتگاه به ۹۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح باز می‌گردد، در همین حال، قدمت بنای باستانی استون هنج حدود ۶۰۰۰ سال است.

جولیا گرسکی باستان‌شناسی محققی از موسسه باستان‌شناسی آلمان در برلین گفت: “این حکاکی‌ها در استخوان‌ها بسیار عمیق هستند و قطعا به عمده کنده شده‌اند. این اولین شواهدی است که از حکاکی جمجمه در هر جایی پیدا کرده‌ایم.”

یکی از جمجمه‌هایی که در این محل پیدا شد، دارای سوراخ‌هایی در موقعیت مناسبی است که احتمالا برای آویختن استفاده می‌شده است. همچنین شیارهایی هم وجود دارند که احتمالا برای گره زدن فک پایین استفاده می‌شدند. گرسکی می‌گوید، چنین سوراخ‌هایی امکان آویختن را فراهم می‌کرده‌اند

تپه گوبکلی در حدود ۳۰ کیلومتری شمال مرز سوریه واقع است. مجموعه حفاری‌های این محل از اواسط دهه ۱۹۹۰ آغاز شده‌اند که حاصل آن تاکنون کشف هشت ساختمان بزرگ بیضی شکل بوده است. شیارها و حفره‌هایی که در جمجمه‌ها کنده شده‌اند، نشان می‌دهند که احتمالا برای متصل کردن جمجمه‌ها به وسیله ریسمان ایجاد شده‌اند. با توجه به شواهدی که وجود دارد، به نظر نمی‌رسد، این سایت باستانی، محل زندگی بوده باشد، بلکه ممکن است جایی برای آویختن جمجمه‌ها و یا نمایش جمجمه دشمنان بوده است. گرسکی گفت: “آن‌ها فکر می‌کردند که قدرت از مردگان به زندگان منتقل می‌شود.”

آثار و شواهدی که از تپه گوبکلی کشف شده‌اند، نشان از رابطه ویژه مردمانی که در این محل می‌زیسته‌اند، با جمجمه‌ها دارند. برخی نقوشی که روی ستونی در این سایت باستانی وجود دارد، تصویر فرد بدون سری را نشان می‌دهند. یکی از جمجمه‌هایی که در این محل پیدا شد، دارای سوراخ‌هایی در موقعیت مناسبی است که احتمالا برای آویختن استفاده می‌شده است. همچنین شیارهایی هم وجود دارند که احتمالا برای گره زدن فک پایین استفاده می‌شدند. گرسکی می‌گوید، چنین سوراخ‌هایی امکان آویختن را فراهم می‌کرده‌اند.

آثار و شواهدی که از تپه گوبکلی کشف شده‌اند، نشان از رابطه ویژه مردمانی که در این محل می‌زیسته‌اند، با جمجمه‌ها دارند. برخی نقوشی که روی ستونی در این سایت باستانی وجود دارد، تصویر فرد بدون سری را نشان می‌دهند

قدمت تپه کوبگلی به زمانی بازمی‌گردد که اقوام شکارچیان عشایری به کشاورزی روی آورده‌اند. مردمان تپه کوبگلی گیاهان و حیوانات اهلی نداشته‌اند، اما در این منطقه سکونت داشته‌اند و از منابع موجود در آن استفاده می‌کردند. محققان ماه مارس هم خبر کشف شواهدی از ثبت اولین سوابق برخورد یک شهاب سنگ را در تپه گوبکلی دادند. محققان با بررسی کنده‌کاری‌های نقوش حیوانی ستون کرکسِ تپه گوبکلی دریافته بودند که این نقوش حیوانی در واقع علامت‌های نجومی بوده‌اند که صور فلکی و شهاب‌سنگ‌ها را نشان می‌داده‌اند.

آن‌ها با استفاده از مدل‌سازی‌های کامپیوتری موفق با تعیین محل ظهور این برخورد بر فراز آسمان ترکیه در هزاران سال قبل، قادر به تخمین زمان برخورد شهاب‌سنگ تا ۱۰.۹۵۰ سال قبل شدند، یعنی زمانی که با توجه به داده‌های موجود از هسته یخی گرینلند، با دوره یانگر درایاس همزمان بوده است. دوره یانگر درایاس دوره حیاتی برای بشریت محسوب می‌شود، این دوره تقریبا با ظهور کشاورزی و اولین تمدن نوسنگی همزمان بوده است.

پیش از برخورد شهاب سنگ، وجود گندم وحشی و جو در نواحی وسیعی به شکارچیان عشایری در شرق میانه، اجازه ساخت اردوگاه‌های ثابت را می‌داد. اما شرایط آب و هوایی دشوار بعد از برخورد، موجب شد این جوامع انسانی گرد هم آیند و با آبیاری و پرورش انتخابی به دنبال روش‌های جدیدی برای حفظ محصولات کشاورزی باشند. بنابراین در این دوره، کشاورزی آغاز شد و پس از آن اولین شهرها پدید آمدند.

محققان می‌گویند، به نظر می‌رسد، این نقوش سنگی برای مردم تپه گوبکلی تا هزاران سال مهم بوده‌اند که نشان می‌دهد، این رویداد برخوردی و آب‌وهوای سردی که به دنبال آن رخ داده، تأثیر بسیار زیادی داشته است. آن‌ها تصور می‌کنند که تپه گوبکلی به جز یک عبادتگاه، رصدخانه‌ای برای مشاهده آسمان شب بوده است. به نظر می‌رسد، یکی از ستون‌های این بنا، حکم ستون یادبود این رویداد مهیب را داشته که احتمالا بدترین روز پس از پایان عصر یخبندان را رغم زده است.

با توجه به شواهدی که وجود دارد، به نظر نمی‌رسد، این سایت باستانی، محل زندگی بوده باشد، بلکه ممکن است جایی برای آویختن جمجمه‌ها و یا نمایش جمجمه دشمنان بوده است. مردمان باستانی ساکن اینجا، به این باور داشتند که قدرت از مردگان به زندگان منتقل می‌شود

لی کلری محققی است که در این مطالعه حضور داشته، می‌گوید، تغییر به یکجانشینی، با افزایش جمعیت چالش‌های جدیدی را به همراه داشته است. این سایت باستانی هم هویت جمعی این مردمان را نشان می‌دهد که می‌توانسته‌اند، مراسم‌هایی فرقه جمجمه را اجرا کرده باشند.

گرسکی می‌گوید: “متأسفانه ما هرگز نخواهیم دانست که آیا این عمل برای یادبود انجام شده یا تحقیر، یا اینکه آن‌ها قصد داشته‌اند با این کار آرامش بگیرند و یا بترسانند.”