مدرسه قاجاری امامیه همزمان با مسجد جامع ساری سوخته بود، اما تا وقتی تخریبش نکردند، هیچ اسمی از آن برده نشد. عصر چهارشنبه هفته پیش، یک‌سال و چهار ماه بعد از آتش‌سوزی مهیبی که مجموعه مسجد جامع ساری، مدرسه امامیه و بخشی از بازار را سوزاند، شبانه مدرسه سوخته را ویران کردند و تا صبح فردای آن روز که نیروی یگان میراث فرهنگی سر برسد، از ساختمان ثبت‌شده در فهرست آثار ملی فقط دو دیوار باقی ماند. اداره میراث فرهنگی استان مازندران این تخریب را ٨٠درصد تخمین زده و معاون میراث فرهنگی می‌گوید از مسببان این موضوع که بدون هماهنگی با اداره دست به تخریب بنا زده‌اند، به مراجع قضائی شکایت کرده است.
تیر سال گذشته مسجد جامع تاریخی ساری به دلیل نصب غیرمجاز و غیراصولی تاسیسات سرمایشی و علاوه بر این، نبود سامانه اطفای حریق، طعمه آتش شد. شهریور امسال بنای بازسازی‌شده این مسجد را که سراسر سوخته بود، با حضور شهردار سابق ساری، بدون اطلاع میراث فرهنگی به‌عنوان متولی بازسازی و در غیبت استاندار مازندران و مسئولان میراث فرهنگی دوباره افتتاح کردند. اما در تمام این مدت به مدرسه امامیه که در همسایگی مسجد قرار داشت و آخرین بار در دوره پهلوی بازسازی شده بود، هیچ اشاره‌ای نشد تا روز پنجشنبه که خبر آمد این بنای قاجاری به عمد تخریب شده است.
معاون میراث: شکایت می‌کنیم
مهدی ایزدی، معاون میراث‌فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی استان مازندران می‌گوید از مسببان تخریب مدرسه امامیه شکایت شده است. او در گفت‌وگو با «شهروند» ماجرای این تخریب شبانه را شرح می‌دهد: «در تمام این سال‌ها مدرسه امامیه که در هسته مرکزی بافت تاریخی ساری قرار گرفته است، به‌عنوان حوزه علمیه استفاده می‌شد. از مدرسه، دری به مسجد باز می‌شد، طلبه‌ها همانجا درس می‌خواندند و از فضای مسجد هم استفاده می‌کردند. همزمان با آتش‌سوزی مسجد جامع، سقف چوبی مدرسه هم سوخت و آسیب بالایی دید، درحالیکه در دست مرمت بود، به دلایل مالی، کار مرمتش عقب افتاد و با حوزه علمیه دراین‌باره دچار اختلاف شدیم. رئیس حوزه علمیه ساری بدون توجه به قوانین ثبت آثار تاریخی، دستور به تخریب این بنا را داد.»
در روزهای گذشته برای حل این چالش جلسه‌ای با رئیس حوزه علمیه برگزار شده ولی تخریب بنا نشان می‌دهد این جلسات بی‌نتیجه بوده است. معاون میراث می‌گوید: «او در این جلسه پرسید که با این ساختمان چه کنیم. حرف ما این بود که باید آواربرداری انجام شود و در ادامه اقدامات حفاظتی و مرمتی را شروع کنیم، مثل مسجد جامع که حالا بخش زیادی از آن بازسازی شده، اما چهارشنبه، دو روز بعد از این جلسه خبر آمد که با تاریکی هوا بیل مکانیکی به محوطه مدرسه آورده‌اند تا کار تخریب را در تعطیلات انجام دهند. پنجشنبه صبح وقتی به بازدید این مدرسه رفتم، دیدم که ای وای! به کل تخریبش کرده‌اند.»
به گفته او درخواست اولیه حوزه علمیه بعد از آتش‌سوزی این بود که دوباره مدرسه‌ای در همین نقطه بسازند اما میراث فرهنگی نپذیرفت: «ما نپذیرفتیم. می‌گفتیم باید همین بنا مرمت شود و اجازه ندارید هیچ بنایی جایگزین آن کنید، چون اثر ثبت ملی بوده و براساس قانون باید مرمت شود. در چند جلسه با آنها مخالفت کردیم. به من گفتند که حدود ٥٠٠میلیون تومان کمک مردمی داریم و می‌توانیم ساختمان جدیدی بسازیم اما باز هم قبول نکردیم. به هرحال زمان زیادی از آتش‌سوزی گذشت و آنها شبانه تخریبش کردند. اگر آگاه نبودند به آنها حق می‌دادیم اما می‌دانستند که این اثر میراثی است و باید مرمت شود. آنها آگاه بودند و کارشان اشتباه بود. ما علیه آنها شکایت کردیم. متن این شکایت‌نامه روز پنجشنبه نوشته و صبح شنبه شکایت انجام شد.»
گفتیم ٨٠درصد چون بیشتر از این خیلی بد است
مدرسه امامیه در ورودی یک هشتی داشت که به حیاط اندرونی می‌رسید. در حیاط یک حوض چهارگوش قدیمی بود و دور تا دورش حجره‌هایی برای تدریس. اتاق‌ها به هم ارتباط داشتند، طاقچه داشتند و سقف و شیرسرهای چوبی. حالا از کل بنا چه مانده؟ ایزدی میزان تخریب را ٨٠درصد تخمین زده و می‌گوید: «از کل این بنا الان فقط دو دیوار باقی مانده. درصد تخریب را بیشتر از این بگوییم که خیلی بد می‌شود. درحال حاضر یگان حفاظت در منطقه مستقر است تا تخریب بیشتر از این اتفاق نیفتد.»
طبق قانون مصوب شورای‌عالی معماری بناهای ساخته شده تا پیش از ۱۳۴۰ که تخریب شده‌اند باید عین به عین ساخته شوند. در بند ۶-۱-۲ ضوابط و شاخصه‌های کلی مصوبه شورای‌عالی شهرسازی و معماری ایران بر حفاظت و صیانت از بناها و بافت‌های فرهنگی و تاریخی و مکاشفه ارزش‌های پنهان آنها تأکید و در تبصره آن تصریح شده که بازسازی در این بخش از شهرها، درخصوص بناهای ساخته‌شده تا سال ۱۳۴۰ هجری شمسی، صرفاً به‌صورت عین به عین امکان‌پذیر خواهد بود. اما این قانون تا امروز به‌طور جدی اجرا نشده و حتی بازسازی مسجد ساری هم با انتقادات زیادی همراه بوده است.
به گفته معاون میراث فرهنگی مازندران بازسازی ساختمان مسجد به‌طور کلی تمام شده و فقط تاسیساتش باقی مانده: «موتورخانه هنوز ساخته نشده چون اوقاف هنوز زمین آن را تحویل نداده است. تجهیزات اطفای حریق هنوز راه‌اندازی نشده است.» میراث فرهنگی بعد از افتتاح بی‌اجازه دوباره مسجد تاریخی به همین موضوع معترض شده بود؛ نصب نکردن سامانه و تأسیسات اطفای حریق که به دلیل چوبی بودن حدود ۷۰درصد از بنا، همیشه در معرض آتش‌سوزی است. با وجود خرج ٢٠٠میلیارد ریال برای بازسازی و مرمت، مسجد بدون سامانه اطفای حریق افتتاح شد و ١٠ مهر امسال، کپسول گاز مایع مسجد منفجر شد و خساراتی به محل آشپزخانه
وارد کرد.
معاون میراث فرهنگی مازندران می‌گوید: «بر اساس طرح مصوب برای مرمت مجموعه، این مدرسه هم باید به سبک قاجاری و عین به عین بازسازی شود اما این‌که این کار چه زمانی آغاز شود، بستگی به حکم قاضی دارد. این اولین‌بار نیست که تخریب بناهای تاریخی و ثبتی در مازندران اتفاق می‌افتد و ما از طریق مراجع قضائی پیگیر برخورد با این تخلف هستیم. مالک بنای ثبتی مجاز به ساخت بنای جدید در محل بنا نیست و میراث فرهنگی می‌تواند جلوی ساخت را بگیرد. همین حالا هم نقشه‌ها و اطلاعات کامل از جزییات این بنا در دسترس ماست و اگر حکم بازسازی صادر شود، بنای جدید هم باید زیر نظر میراث فرهنگی طبق همان نقشه اصلی ساخته شود.» به گفته او بازسازی عین به عین این مدرسه، دو‌سال طول خواهد کشید و با توجه به میزان تخریبی که صورت گرفته، ٦ میلیاردتومان بودجه لازم است.
استان مازندران بیش از دو‌هزار و ۸۰۰ اثر شناسایی شده تاریخی در خود دارد. صحبت از ساخت دوباره مدرسه امامیه درحالی است که پیش از این خانه خلیلیان و مدرسه چارسوق بابل هم به عمد تخریب شدند و بعد از شکایت اداره کل میراث فرهنگی، دستگاه قضا حکم به بازسازی بناها داد اما دست آخر این احکام اجرا نشد.
- 19
- 5
