آب انبار "جِنُک" یکی از آثار ثبتی محله تاریخی مسجد جامع در بافت جهانی شهر یزد است که هرچند روزگاری آب شرب مردمان این دیار را تامین می‌کرده اما امروز بنای متروک آن در کنار نام ترسناکش، آن را به مکانی واقعاً مخوف تبدیل کرده است.
در روزگاران قدیم غالباً هرگاه مردم از مکانی به دلایل مختلف وحشت داشتند و به نوعی دسترسی ساده‌ای به آن نداشتند، از چنین مکانی به عنوان محلی دارای جن یاد می‌کردند حتی بعضاً حمام‌های قدیم که به خاطر ویژگی ساختاری تو در تو بود را نیز دارای جن مطرح می‌کردند.
به گزارش ایسنا، شاید یکی از علت‌های نامگذاری آب انباری قدیمی که پشت مسجد جامع کبیر یزد و دقیقاً روبروی ورودی شمال غربی این مسجد واقع شده نیز نشات گرفته از همین موضوع باشد چرا که آب انبارها در ایام قدیم که امکانات امروزی مانند برق و روشنایی وجود نداشت عمدتاً تاریک و با توجه به پله‌های فراوانی که تا پایین آنها ایجاد می‌شد، تاحدودی دلهره‌آور بوده است.
کلمه‌ی "جِنُک" در گویش یزدی ترکیبی از واژه "جن" معادل موجودات نامرئی و فراطبیعی و "ک" تصغیر است و اهالی قدیم یزد نیز بنا به باورهای آن زمان معتقد بودند که در این آب انبار قدیمی جن وجود داشته است و به همین دلیل این مکان را چنین نامگذاری کرده‌اند و اکنون نیز اهالی آن را با همین عنوان می‌شناسند.
"حسین مسرت" پژوهشگر یزدی نیز ضمن تایید وجه تسمیه این بنای تاریخی، در گفت‌وگو با ایسنا می‌گوید: آب انبار "جِنُک" قدیمی‌ترین آب انبار تاریخدار یزد است که بنا بر مندرجات سنگ نوشته‌ی آن در سال ۸۷۸ قمری و در دوران تیموری به وسیله خیرمندی به نام "لطف الله" وقف بر مردم کهنترین محله یزد یعنی محله مسجد جامع که در آن روزگار محله مرکزی یزد بوده، شده است.
وی اضافه می‌کند: آب انبار "جِنُک" جزو ۱۰۰ آب انباری است که آب قنات وقفآباد یعنی کهنترین قنات یزد در آن جاری بوده است.
به گفته این پژوهشگر یزدی، آب‌انبار مذکور که تنها آب‌انبار تک بادگیر شهر یزد نیز محسوب می‌شود، ۲۵ پله با راه‌پله‌ای به عرض ۱.۴۰ متر و بدون پاگرد دارد. مخزن این آب انبار تاریخی نیز به صورت مدور است و تنها بادگیرش نیز فقط دارای دو جهت شبکه یا روزنه است.
وی می‌گوید: این بنا یک ورودی و یک شیر دارد و مصالح به کار رفته در آن نیز آجر، ملات ساروچ و خشت و گل است و چنان که از شواهد بر میآید خزینه‌ی آن احتمالا دارای سقف نیمکره بوده که در مرحله بعد از بین رفته یا تخریب شده و در سالیان اخیر روی آن منزل مسکونی ساخته و بادگیر کوچکی در جبهه شمال غربی خانه ایجاد کرده‌اند.
مسرت در پایان نیز متن کتیبه‌ی تاریخی موجود در این آب انبار را چنین می‌خواند:
"جلال دولت و برهان عصر، لطفالله دستیاری توفیق این عمارت کرد
بنای مصنعهای شد که آب چشمه خضر صفا و نور ز الطافش استعارت کرد
ز سال ساختنش جست و جوی می‌کردم "زلال خیر" به تاریخ آن اشارت کرد"
- 14
- 2
