جامعه مهندسی مقوله زمین لغزش را در طراحی پروژه‌ها لحاظ کند

خیرالله خادمی در گفت‌وگو با ایسنا که به عنوان مدیرعامل شرکتی که بالاترین مسوولیت را در حوزه زیرساختهای بخش حمل و نقل دارد سهم سازنده (راهسازی) و بهره بردار(راهداری) را در مقوله زمین لغزش چه طور می بیند  اظهار کرد:  فکر می‌کنم  باید پاسخ دهیم که چرا سازنده راه به مساله زمین لغزش توجه نمی‌کند تا بهره‌بردار ناچار باشد بعدا با آن مواجه شود و آیا سازنده این مساله را می‌داند و توجه نمی‌کند یا نمی‌داند؟ به عنوان سازنده فکر می‌کنم نمی‌دانیم، چون در طرح اولیه جزئیاتی در این خصوص وجود ندارد.

وی خاطرنشان کرد: اساسا سازنده موظف است تمام بخش‌های قید شده در طراحی را رعایت کند و نمی تواند هیچ کدام را حذف کند؛ لذا مشکلی که به بهره بردار می‌رسد به طور حتم در طراحی دیده نشده وگرنه در مرحله اجرا برطرف می‌شد. خواهش من از جامعه مهندسی و طراحان که غالبا تا حد زیادی از مساله زمین لغزش غافلند این است که این مساله را در  طرح ها لحاظ کنند چون در غیر این صورت ممکن است در مرحله اجرا با چنین مشکلی مواجه شویم که باید برای تثبیت سنگ و خاک و رفع مشکل راهکاری پیدا کنیم؛ یا این که در مرحله اجرا مشکلی پیش نمی‌آید و در آینده بهره بردار است که باید با آن مواجه شود.

معاون وزیر راه و شهرسازی در حاشیه نخستین همایش زمین لغزش و ریزش سنگ، در پاسخ به این سوال که برگزاری نشست هایی مثل همایش تخصصی زمین لغزش را تا چه حد در رفع مشکلات موجود در این حوزه موثر می دانید گفت: دانش لازم در زمینه زمین لغزش و ریزش سنگ در کشور وجود دارد ولی تلفیق آن  در کشور نیست. علت این مساله هم این است که اساسا آن چنان به مقوله زمین لغزش نمی پردازیم که دنبال دانش آن باشیم. علت این که چرا مهندسان مشاور حتی به مباحثی مثل زهکشی و هدایت درست آب یا مهار زمین لغزش های احتمالی که دانش بالایی هم لازم ندارد نمی پردازند را نمی‌دانم. شاید مشکل اینجاست که هزینه های لازم را  لحاظ نکرده و پرداخت نمی کنیم تا پیمانکار بتواند  متخصص لازم را جذب کند تا این مطالعات به نحو صحیح انجام شود. شاید لازم باشد که مطالعات سازه ای و طراحی مسیر را از مطالعات ژئوتکنیک جدا کنیم.

خادمی با بیان این که برخی مهندسان مشاور عنوان می کنند که چون به آنها گفته شده که با هزینه مشخصی مطالعات را انجام دهند نمی توانند به مقولاتی مثل احتمال زمین لغزش بپردازند گفت: این مساله درست است که احتمال دارد گاهی در آیتم‌ها ارقام را  کمتر از میزان لازم در نظر گرفته باشیم ولی از منظری دیگر کاملا غلط است چون مهندسان مشاور را براساس فراخوان و حسب قیمتی که پیشنهاد می‌کنند می‌گیریم؛ لذا این که برخی مهندسان خودشان قیمت پایینی بدهند و بعد ادعا کنند که چون هزینه کافی پرداخت نشده نتوانسته اند مطالعات لازم را انجام دهند توجیه قابل قبولی نیست.

وی گفت: تا زمانی که انتخاب مهندسان مشاور با فراخوان و رقابت انجام می شود این مشکل باقی است و شاید بهتر باشد که این موضوع را از حالت فراخوان خارج کنیم. البته اگر در جامعه مهندسی این امکان باشد که این قبیل مطالعات را انجام بدهند حاضریم حمایت کنیم.

مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل در پاسخ به این سوال که آیا این مجموعه از شرکتهای خارجی که حاضرند در قالب فاینانس مطالعات و اقدامات لازم را در خصوص زمین لغزش ها انجام دهند حمایت می کند و چه تضمین هایی می‌تواند بدهد گفت: واگذاری برخی امور نیاز به تشریفات مناقصه دارد و البته ما هم توان کیفی شرکت کنندگان را ارزیابی می کنیم. در بخش های کوچک که لازم است پیمانکار دوم به کمک   بیاید می توانیم پیمانکار را ملزم کنیم که پیمانکار دوم را از متخصصان داخلی و اگر ناچار بودیم از متخصصان خارجی جذب کنند. در مورد فاینانس باید توجه داشت که تضمین بازگشت سرمایه باید از جانب بانک مرکزی باشد که روالی طولانی دارد که برای پروژه های کوچک میسر نیست. در پروژه های بزرگ مثل برقی کردن قطار تهران مشهد فاینانس آن در حال انجام است یا در قطار سریع السیر تهران – قم – اصفهان فاینانس آن در شرکت ما انجام شده است.  

خادمی در پایان تصریح کرد: شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل و نقل از برگزاری دوره ها و کارگاه های آموزشی ویژه کارکنان شرکت توسط انجمن های علمی استقبال می کند.

معضل زمین لغزش ناشی از نبود فرهنگ پیشگیری و برجسته نبودن آن در آیین نامه هاست

رییس هیات مدیره انجمن ژئوتکنیک ایران نیز در حاشیه نخستین همایش زمین لغزش و ریزش سنگ با تاکید بر این که زمین لغزش و ریزش سنگ پدیده هایی کاملا شناخته شده و قابل پیشگیری است اظهار کرد: مشکل اصلی بی توجهی به مقوله پیشگیری و اهمیت ندادن به شناسایی و رفع پتانسیل زمین لغزش در طراحی و اجرای پروژه ها و برجسته نشدن ضرورت این مطالعات در آیین نامه هاست.

بهروز گتمیری به ایسنا گفت: دو نگاه متفاوت نسبت به پدیده زمین لغزش وجود دارد؛ یکی این که من به عنوان مهندس مشاور در ابتدا پتانسیل زمین لغزش را در محل بررسی کنم و اگر این پتانسیل وجود داشت سعی کنم تحریکش نکنم؛ یعنی نگاهی مبتنی بر پیشگیری از وقوع زمین لغزش قبل از این که ناچار به درمان آن باشم. چنین رویکردی قاعدتا نیاز به زیرساختهایی دارد. مشکل کشور این است که حتی وقتی موضوعی در آیین نامه لحاظ می شود در مرحله اجرا به دلایل مدیریتی و فرهنگی نصفه نیمه رعایت می شود یا در عمل فقط شبیه سازی ای از ضوابط پیش بینی شده در آیین نامه صورت می گیرد.

وی افزود: نگاه دیگر مبتنی بر ایمن سازی سازه ها متعاقب رخداد زلزله یا بارش های سیل آسا است یعنی زمانی که احتمال  رخداد زمین لغزش بسیار زیاد است.

وی با تاکید بر این که ساخت و سازهای بی رویه در مناطق مرتفع شمال تهران اغلب در معرض زمین لغزش بوده و اصول پیشگیری نیز در آنها رعایت نشده است اظهار کرد: ساختمان های بنا شده در شیبها یا تحت فشار سنگ و خاک می تواند به دلیل رخداد زلزله دچار زمین لغزش و آسیبهای ناشی از آن شوند. این در حالی است که مساله زمین لغزش و راه های پیشگیری از آن کاملا شناخته شده است و اتفاقا در خیلی از پروژه های بزرگ که با سرمایه گذاری کلان اجرا می شوند سرمایه گذار حتی بدون این که الزامی قوی از لحاظ آیین نامه ها داشته باشد  به مساله زمین لغزش و پایدارسازی سازه توجه می کند. در واقع میزان آگاهی و اهمیتی که صاحب ساختمان به مقوله پیشگیری  از مخاطرات می دهد بیشترین تاثیر را در پایدارسازی ساختمان در برابر پدیده هایی مثل زمین لغزش و ریزش سنگ دارد.

گتمیری در پاسخ به این سوال که احتمال زمین لغزش در کدام مناطق کشور بیشتر است گفت: زمین لغزش یک مساله محلی است. هر جا شیب بالای ۱۵ درصد باشد احتمال زمین لغزش هم وجود دارد اما برای ارزیابی پتانسیل وقوع آن باید ۱۰ فاکتور دیگر از قبیل میزان بارندگی و خطر زلزله را هم مدنظر قرار داد. چه بسا در صورت نبود پارامترهای دیگر ساخت و ساز در شیب ۳۰ درجه هم از لحاظ پایداری در برابر زمین لغزش مشکلی نداشته باشد.

وی که معتقد است در مقوله ای مثل پیشگیری از زمین لغزش نمی توان نقش زیادی را برای دولت در نظر گرفت اظهار داشت: زمین لغزش مساله بغرنج و معضل بزرگی مثل ساخت و سازهای غیراصولی نیست. شاید تنها کاری که دولت می تواند بکند این است که سازمان مدیریت در دستورالعمل ها و شرح خدمات توجه بیشتری به مقوله زمین لغزش داشته و در این صورت باید هزینه های مربوطه را در مطالعات فاز طراحی پیش بینی کند. در این صورت است که می توان پیمانکاران را به دلیل عدم انجام یا انجام غیردقیق این مطالعات بازخواست کرد و گرنه تا زمانی که در آیین نامه در این حد قید شده که پتانسیل زمین لغزش دیده شود پیمانکار می‌تواند یک کارشناس زمین لغزش را به منطقه بفرستد و بگوید پتانسیل را دیدم.

گتمیری در پایان تاکید کرد راه حل مساله زمین لغزش اصلاح فرهنگ غلطی است که به مقوله پیشگیری اهمیت نمی دهد و دنبال درمان پس از وقوع است. اگر فرهنگ مواجهه با این قبیل پدیده ها در کشور اصلاح شود مشکل زمین لغزش ناشی از پروژه های ساخت و ساز هم به حداقل می رسد.