قیمت‌های منفی شاید انتهای ویرانی طلای سیاه به نظر برسد، اما کابوس برای فعالان این حوزه تمام نشده است. در گام بعدی فروپاشی تولید قرار دارد که به نوبه خود موجب از دست رفتن هزاران شغل، ورشکستگی بسیاری از شرکت‌های نفتی، بانکهای سرمایه‌گذار در این حوزه و اقتصادهای وابسته به نفت می‌شود. از این رو، شاید در شرایط کنونی نتوان برنده بزرگی برای افت قیمت‌ها یافت، اما تولیدکنندگان نفت به یقین بزرگ‌ترین بازندگان سقوط قیمت‌ها هستند.
این موضوعی است که هلیما کرافت، مدیرعامل شرکت مشاوره‌ای آربیسی مارکت در قالب یادداشتی در فایننشال تایمز به آن پرداخته است. به گفته کرافت، برای زمانی کوتاه به دنبال توافق تاریخی اوپک پلاس برای کاهش حدود ۱۰ میلیون بشکه از عرضه جهانی نفت، ترامپ برنده اصلی شرایط کنونی به نظر می‌رسید. اما این مقام خیلی زود از او گرفته شد. افت قیمت نفت از آن زمان و حتی منفی شدن بهای نفت خام آمریکا در هفته گذشته باعث شده حال ناظران بازار نفت از خود بپرسند که «چه کسی محکم‌ترین ضربه را از شرایط کنونی خورده است؟»
دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا پیروز آشکار توافق نفتی اوپک پلاس در هفته‌های اخیر بود. او از راه دور و به واسطه تلفن، مذاکراتی را رهبری کرد و موجب حل اختلافات عمیق روسیه و عربستان شد. در نهایت توافقی بین کشورهای عضو و غیرعضو اوپک شکل گرفت که در تاریخ بینظیر بود. بنابراین دشمن سرسخت اوپک، به منظور دفاع از منافع شرکت‌های نفتی آمریکایی، به یکباره به قهرمانی بدل شد که توافقی بین اوپک و متحدانش را رهبری کرد. از سوی دیگر او با هرگونه کاهش تولید اختیاری آمریکا برای همراهی با دیگر تولیدکنندگان مخالفت کرد. اما حال شرایط متفاوت از چند هفته پیش شده است و از افت قیمت‌ها هیچ‌کدام از تولیدکنندگان نفت مصون نیستند. از این رو است که بلومبرگ در گزارشی می‌نویسد فصل بعدی وقایع نفت، فروپاشی این صنعت است.
عقب‌نشینی گام به گام نفت در برابر کرونا
شیوع ویروس کرونا گام به گام موجب عقب‌نشینی هرچه بیشتر نفت شد. ابتدا نگرانی از فراگیر شدن هرچه بیشتر این ویروس کارخانه‌ها را تعطیل، رانندگان را خانه‌نشین و میلیاردها نفر را در سراسر جهان قرنطینه کرد، این محدودیت‌ها نیز در نهایت به افت قابل توجه تقاضا برای نفت منجر شد. تقاضای نفت سال گذشته حدود ۱۰۰ میلیون بشکه در روز بود، اما حال برآورد می‌شود که رقمی بین ۶۵ تا ۷۰ میلیون بشکه در روز باشد. این یعنی حدود یک‌سوم از تقاضا از بین رفته است. با افت تقاضا، نفت تولید شده راهی مخازن ذخیرهسازی شد. در حالی که ذخایر موجود در خشکی به شکل بی‌سابقه‌ای در حال پر شدن هستند، تاجران نفت اقدام به اجاره نفتکش‌ها برای انبار کردن آن روی اقیانوس‌ها به امید بهتر شدن قیمت‌ها در آینده و فروش نفت در بهای بالاتر کردند. بهای اجاره نفتکش‌ها نیز به شدت افزایش یافته چراکه ظرفیت ذخایر روی آب نیز رو به اتمام است و این خود به تنهایی نشان می‌دهد اوضاع بازار نفت تا چه اندازه وخیم شده است. حال به نظر می‌رسد گام بعدی تخریب فرا رسیده باشد.
آنچه آمریکا، روسیه و عربستان را حدود دو هفته پیش در کنار هم قرار داد تا توافقی برای کاهش عرضه شکل بگیرد، نگرانی از رسیدن به نقطه خاموشی تولید بود. چراکه خاموشی اجباری تولید به تبع خود از بین رفتن مشاغل بسیاری، ورشکستگی شرکت‌ها، بانک‌ها و اقتصادهای محلی وابسته به نفت را به دنبال خواهد داشت. با این حال ابعاد فاجعه در سمت تقاضا به قدری شدید و بزرگ بود که همکاری آنها را بی‌اثر کرد و نتوانست از افت قیمت نفت جلوگیری کند. در نهایت نیز هفته گذشته نفت برای اولین بار در تاریخ به زیر صفر سقوط کرد و حال «خاموشی تولید» تنها نه یک نگرانی بلکه به یک واقعیت بدل شده است. یکی از کارشناسان بازار نفت در این خصوص به بلومبرگ می‌گوید: «در حال نزدیک شدن به آخر بازی هستیم. پیش از رسیدن میانه‌های مه (ماه آینده میلادی) وخامت بازار نفت اوج می‌گیرد. ما تا آن زمان نه چند ماه بلکه تنها چند هفته فاصله داریم.»
شیل در کما
روی کاغذ، کاهش تولید باید از کشورهای حاضر در توافق نفتی اوپک‌پلاس آغاز شود چراکه بر اساس این توافق در ابتدای ماه مه این کشورها باید در مجموع تولیدات خود را ۷/ ۹ میلیون بشکه در روز کاهش داده باشند. با این حال افت شدید بهای نفت آمریکا در هفته گذشته بازی را تا حدودی تغییر داده و حال شرکت‌های تولیدکننده نفت آمریکا نیز برای کاهش تولید دست به کار شده‌اند. سریع‌ترین شاخص برای بررسی صنعت نفت آمریکا و شرایط شرکت‌های تولیدکننده نفت شیل، تعداد دکل‌های حفاری فعال در این کشور هستند. تعداد دکل‌های حفاری با سرعت زیادی رو به کاهش گذاشته به‌طوری‌که هفته گذشته تعداد دکل‌های فعال در صنعت نفت آمریکا به کمترین سطح طی چهار سال اخیر رسید. پیش از شیوع ویروس کرونا، تعداد دکل‌ها حدود ۶۵۰ عدد بود اما در این مدت ۴۰ درصد آنها غیرفعال شده و به ۳۷۸ فروند رسیده است.
بن لوکوک، مدیر تجارت نفت در شرکت ترافیگورا می‌گوید: «روز دوشنبه(زمانی که قیمت‌ها منفی شدند) بسیاری از مردم به این باور رسیدند که تولید باید کاهش یابد.» ترافیگورا به‌عنوان بزرگ‌ترین صادرکننده نفت آمریکا از خلیج مکزیک اعلام کرده است که افت تولید در تگزاس، نیومکزیکو، داکوتای شمالی و بسیاری از ایالت‌های نفت‌خیز آمریکا بسیار سریع‌تر از آنچه پیش از این انتظار می‌رفت اتفاق خواهد افتاد، چراکه تولیدکنندگان به قیمت‌های منفی واکنش نشان خواهند داد. تا پیش از سقوط بیش از ۳۰۰ درصدی قیمت‌ها در دوشنبه هفته پیش، برآورد می‌شد که میزان تولید نفت آمریکا تا دسامبر یعنی ظرف حدود ۸ ماه ۵/ ۱ میلیون بشکه در روز کاهش یابد. اما حال ناظران بازار انتظار دارند که این میزان افت تولید تا ژوئن یعنی ظرف دو ماه آینده رخ دهد. راجر دیوان، تحلیلگر بازار نفت در آی‌آچ‌اس مارکت می‌گوید: «شدت فشار افت قیمت‌ها مانند یک کاتالیزور برای تعطیلی فوری برخی فعالیت‌ها عمل می‌کند.»
با وجود اینکه منفی شدن قیمت‌ها در بازار آتی نفت و برای قراردادهای سررسید ماه مه اتفاق افتاد، اما بلومبرگ گزارش می‌دهد که در بازار فیزیکی حتی شرایط وخیم‌تر بوده است. تولیدکنندگان در برخی نواحی از جمله برای نفت ترش تگزاس یا نفت معمولی کانزاس مجبور بودند تا ۵۰ دلار بپردازند تا از دست نفتشان خلاص شوند. از این رو برخی شرکت‌ها از جمله کونوکو فیلیپس و کانتینتال ریسورس برنامه‌های خود برای کاهش تولید را اعلام کرده‌اند. رگولاتورهای اوکلاهاما نیز به حفاران اجازه داده‌اند که حفاری را بدون باطل شدن اجاره‌نامه‌هایشان متوقف کنند؛ این تصمیمی است که در نیومکزیکو نیز اتخاذ شده. داکوتای شمالی نیز که سال‌ها نماد انقلاب شیل ایالات متحده بود، این روزها به سرعت در حال عقب‌نشینی است. تولیدکنندگان نفت در این منطقه تاکنون بیش از ۶هزار حلقه چاه را بسته‌اند و حدود ۴۰۵ هزار بشکه در روز یا معادل حدود ۳۰ درصد از تولید کل منطقه را محدود کرده‌اند.
بازندگان در خارج آمریکا
اما تولیدکنندگان آمریکایی و در صدر آنها ترامپ تنها بازندگان افت شدید قیمت نفت نیستند. با وجود اینکه بهای نفت در خارج از آمریکا منفی نشده اما شرایط در این مناطق نیز بسیار وخیم است. هفته پیش ونزوئلا اعلام کرد که قیمت نفت این کشور به کمتر از ۱۰ دلار در بشکه رسیده که کمترین سطح در بیش از ۲۰ سال اخیر است. پیش از منفی شدن قیمت‌ها بلومبرگ نیز از معامله شدن یک نفت شاخص نیجریه حدود ۱۲ دلار بر بشکه خبر داده بود. بهای سبد نفتی اوپک نیز هفته گذشته تا مرز ۱۲ دلار بر بشکه سقوط کرده بود. علاوه بر این کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که با پر شدن ذخایر خشکی و دریا احتمال دارد که نفت از جمله برنت در هفته‌های پیش رو نزدیک به صفر و حتی وارد محدوده منفی شود. هر هفته ۵۰ میلیون بشکه به ذخایر نفتی جهان افزوده می‌شود.
از این رو است که برخی از تولیدکنندگان کاهش تولید را آغاز کرده‌اند. از جمله چاد، یک کشور فقیر آفریقایی، ویتنام و برزیل یا تولید را کاهش داده‌اند یا برنامه‌هایی را برای این کار در دست دارند. میچ فلگ، رئیس شرکت نفتی سریکا انرژی در دریای شمال در این خصوص می‌گوید: «من نمی‌خواهم خیلی احساساتی اظهارنظر کنم اما بله، به وضوح خطر تعطیل شدن در بعضی از نقاط جهان به شکل واقعی وجود دارد.» تولیدکنندگان بزرگی چون عربستان و روسیه نیز اقدامات لازم برای اجرای توافق کاهش تولید را آغاز کرده‌اند. مقامات سعودی روز یکشنبه از آغاز کاهش تولید این کشور خبر دادند و شرکت‌های نفتی روسیه اعلام کرده‌اند که میزان صادراتشان در ماه مه به کمترین سطح ظرف ۱۰ سال اخیر خواهد رسید. برخی منابع نیز گفته‌اند دولت آذربایجان کاهش تولید نفت را آغاز کرده بر خلاف توافقات قبلی کاهش تولید مشمول میدان‌های تحت کنترل شرکت بی‌پی نیز می‌شود. چراکه دولت این کشور بدون اعمال محدودیت بر تولید بی‌پی نمی‌تواند تولید را کاهش دهد.
اما افت تولید و فروپاشی صنعت نفت تنها نگرانی این کشورها نیست؛ خطر بزرگ‌تری که آنها را تهدید می‌کند، احتمال ناآرامی‌های اجتماعی و فروپاشی اقتصادی و سیاسی است. بر اساس گزارش فایننشال تایمز، بررسی‌های آربیسی مارکت نشان می‌دهد که تولیدکنندگان اوپک و روسیه به‌طور متوسط به نفت ۹۰ دلاری برای سر به سر کردن هزینه‌های خود نیاز دارند. سه کشور تولیدکننده نفت عراق، الجزایر و سودان در سال ۲۰۱۹ به دلیل فقر و فقدان فرصت اقتصادی با اعتراضات مردمی مواجه شدند. اما کسری بودجه تنها شامل حال کشورهای فقیر نمی‌شود. وزیر دارایی عربستان سعودی در روزهای اخیر اعلام کرده که این کشور برای جبران هزینه‌های خود باید یک وام ۲۶ میلیارد دلاری کسب کند و ۳۲ میلیارد دلار نیز از صندوق ذخیره ارزی خود برداشت کند. آنتون سلیوانوف، وزیر دارایی روسیه نیز اعلام کرده که دولت این کشور مجبور است در سال جاری میلادی حدود ۵/ ۱۳ میلیارد دلار برای جبران کمبود درآمدهای خود وام بگیرد. از این رو است که کرافت می‌گوید اگر کشورهای تولیدکننده نفت در زمینه اصلاحات اقتصادی به موفقیت نرسند و قیمت‌های ناپایدار همچنان بر دولت‌ها فشار مالی وارد کند، فروپاشی اقتصادهای نفتی می‌تواند گام بعدی طلای سیاه باشد.
- 14
- 3
