پس از خروج آمریکا از برجام و برگشت تحریم‌های اقتصادی و تشدید آنها از آبان ماه سال جاری، این نگرانی وجود دارد که با شرایط مشابه دوران تحریم‌های زمان احمدی‌نژاد مواجه شویم و صادرات نفتی ما به یک میلیون بشکه یا حتی کمتر کاهش یابد. چرا که آمریکا در تلاش است صادرات نفتی ما را به صفر برساند و این برای کشوری مثل ایران که اقتصاد آن وابسته به نفت است، خطر بزرگی محسوب می‌شود. بنابراین مسئولان هر چند دیرهنگام، ولی بالاخره به فکر پیدا کردن راهکاری برای برون‌رفت از این شرایط و بحران افتاده‌اند و با طرح موضوع فروش نفت در بورس، می‌کوشند بخش خصوصی را برای دور زدن تحریم‌ها وارد بازار فروش نفت در بازارهای بین‌المللی کنند.
اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری برای برون‌رفت از شرایط نگران کننده تحریم‌ها و مقابله با عدم فروش نفت ایران، در مراسم روز صنعت و معدن (۱۰ تیر) به توانمندی بخش خصوصی در صادرات نفت اشاره کرد و «عرضه نفت در بورس» را یکی از راهکارهای بی‌اثر کردن تحریم‌های نفتی آمریکا دانست. راهی که می‌تواند در شرایط عادی راهکار قابل اتکا و مفیدی باشد، ولی باید دید که آیا در شرایط اجبار و فوریت کنونی می‌تواند راهگشا باشد؟ البته شورای عالی هماهنگی اقتصادی نیز با هدف متنوع‌سازی روش‌های فروش نفت، طرح عرضه نفت خام در رینگ صادراتی بورس انرژی در داخل کشور به صورت ارزی را تصویب کرد.
براساس این طرح، وزارت نفت می‌تواند با استفاده از ظرفیت بخش خصوصی برای صادرات، نفت خام و فراورده‌های نفتی را به قیمت رقابتی، در بورس داخل کشور به فروش برساند. در جلسه روز سه شنبه هفته گذشته این شورا که با حضور اعضا و به ریاست حسن روحانی، رئیس‌جمهوری تشکیل شد؛ همچنین تصمیم گرفته شد تا ذخائر استراتژیک کالاهای اساسی در کشور افزایش یابد.
راهکارهای ناموفق پیشین فروش نفت در زمان تحریم!
گفتنی است در دوره تحریم‌های قبلی وزارت نفت با در پیش گرفتن سیاست‌های نادرستی مثل ارائه تخفیف فروش نفت برای خریداران و پالایشگاه‌های نفتی خارجی فضای جذابی برای آنها ایجاد کرد؛ سیاستی که با شکست مواجه شد. یا به عنوان مثال فروش نفت از طریق واسطه‌ها نیز نتوانست ایران را به خواسته‌اش برای فروش نفت و دور زدن تحریم‌ها برساند چرا که منجر به پدید آوردن اشخاصی مثل بابک زنجانی شد.
راهکاری که باید پیش از تحریم‌ها اجرایی می‌شد
به نظر می‌رسد فروش نفت در بورس می‌تواند راهکار مناسب‌تری نسبت به شیوه‌های امتحان شده قبلی باشد. هر چند که به گفته هدایت الله خادمی، نماینده عضو کمیسیون انرژی مجلس این شیوه سال‌ها پیش اجرا شد ولی با مخالفت شرکت نفت و عدم توجه به آن شکست خورد ولی در عین حال معتقد است این شیوه در شرایط فعلی می‌تواند کمک کننده باشد هر چند که باید سال‌های گذشته در شرایط عادی و نه تحریم این شیوه را اجرا می‌کردیم تا مانع از تحریم نفتی ما شود.
علی گل‌مرادی، دیگر نماینده عضو کمیسیون انرژی مجلس نیز در این باره به «ابتکار» گفت: «فروش نفت از طریق بورس یک اقدام بجا و منطقی است. نفت هم به عنوان یک کالای اساسی که اتکای کشور به درآمد حاصل از آن است باید خوب مدیریت شود.» نماینده مردم ماهشهر در خانه ملت افزود: «ارائه نفت در بورس مزیت‌های زیادی دارد و در شرایطی که گرفتار تحریم‌ها هستیم این کار می‌تواند کمک بزرگی به ما باشد. چرا که به این واسطه تعداد زیادی خریدار نفتی به بورس ورود می‌کند و این تعدد خریداران و صادرکنندگان باعث سردرگمی سیستم نظارتی و کنترلی دشمنان تحریم‌کننده می‌شود.»
ایجاد بازار رقابتی در بورس و خروج از انحصار فروش نفت
گل‌مرادی دومین حسن این کار را رقابتی شدن فروش نفت دانست و تصریح کرد: «در بورس اساسا نفت به صورت رقابتی به فروش می‌رسد. شاید در معاملات اولیه قیمت پایین باشد ولی به مرور زمان قیمت واقعی برای نفت رقم می‌خورد و در یک فضای سالم و رقابتی قیمت واقعی متناسب با بازار جهانی توسط خریداران رقم می‌خورد. سومین حسن این کار خروج فروش نفت از حالت انحصاری است.» این عضو فراکسیون مستقلان مجلس ادامه داد: «طبق تجربه گذشته که برای حل مشکل مراودات مرتبط با نفت افرادی منفعت‌طلب و سودجو وارد میدان شدند و به سوءاستفاده و بهره‌گیری ناشایستی در این زمینه دست زدند، با فروش نفت در بورس دست واسطه‌های منفعت‌طلب از سرمایه ملی ما قطع می‌شود.» خادمی هم در این باره به «ابتکار» گفت که این روش می‌تواند راهکار مناسبی برای دور زدن تحریم‌ها باشد به شرطی که در وقت مناسب خود به کار گرفته می‌شد. هر چند که با شرایط پیش آمده هم باز می‌تواند کمک کننده باشد.
تلاش برای جذب مشتری‌های خارجی نفتی
این عضو کمیسیون انرژی مجلس خاطرنشان کرد: «این کار شاید بتواند بخشی از مشکلات را در شرایط تحریم حل کند چرا که فروش نفت از حالت انحصاری خارج می‌شود و دیگر صرفا دولت به تنهایی فروشنده نفت خام نیست و بخش خصوصی هم امکان فروش نفت به پالایشگاه‌های خارج از کشور را پیدا می‌کند.» خادمی افزود: «البته دولت و شرکت ملی نفت هم اگر بتواند مشتری‌هایی از خارج از کشور پیدا کند با این روش بهتر می‌تواند نفت خام ما را بفروشد. با این راه می‌توانیم بخشی از بازار خودمان را داشته باشیم.»
مزیت‌های شیوه جدید نسبت به روش‌های امتحان شده
بنابراین کارشناسان معتقدند اتخاذ روش‌های نوین مثل عرضه نفت در بورس، علاوه بر جلوگیری از تبعات منفی ناشی از روش‌های قدیمی، مانع کاهش شدید میزان صادرات نفت کشور در زمان اجرای تحریم‌های آمریکا می‌شود. یعنی راهکار عرضه نفت در بورس می‌تواند مزایای قابل ملاحظه‌ای نسبت به روش‌های قدیمی که قبلا مورد استفاده ما قرار گرفت داشته باشد و منجر به توانمندسازی بخش‌خصوصی شود.
تلاش برای ممانعت از بروز پدیدههایی مثل بابک‌زنجانی
گل‌مرادی در ادامه اظهاراتش «فروش نفت در بورس را منجر به شفاف‌سازی و مانع از ایجاد پدیدههایی مثل بابک زنجانی دانست» و به «ابتکار» گفت: «یکی از آثار مثبت فروش نفت در بورس کمک به شفافیت و مراودات تجاری و خرید و فروش مرتبط با نفت است که در گذشته زمینه سوءاستفاده و زد و بندها را به وجود آورده بود.» خادمی هم این روش را منجر به شفاف‌سازی در فروش نفت دانست و به «ابتکار» گفت: «هرچیزی وارد بورس شود باعث شفافیت می‌شود. چرا که هر شرکتی ۳ ماه یک بار باید به شرکت نفت تراز بدهد و این باعث شفافیت می‌شود. همچنین زمینه شفافیت قیمت نفت را ایجاد می‌کند. البته این کار نیاز به مدیرانی جهادی دارد که در صورت نیاز از آبرو و اعتبار خودشان برای منافع ملی، اعتبار کشور و مردم بگذرند و نگران تحریم شدن خودشان یا بازداشت و حتی تبعات سنگین‌تر هم نباشند.»
تشدید تحریم و تلاش برای کاهش اتکا به نفت در بودجه
نکته قابل توجه دیگر تحریم‌های نفتی، نزدیک شدن به فصل بودجه نویسی کشور و نزدیکی تشدید تحریم‌های نفتی است. آذر ماه فصل ارائه لایحه بودجه کل کشور توسط دولت به مجلس است تا برای یک سال آینده درآمد و هزینه‌ها را محاسبه و مصوب کنند. نمایندگان میزان بودجه و پول توجیبی کشور را اواخر آذر هر ماه برای یک سال آینده تعیین می‌کنند، ولی با توجه به تشدید تحریم‌های نفتی جمهوری اسلامی از سوی آمریکا و متحدانش و کاهش شدید صادرات نفتی، دولت با چالشی جدی برای نوشتن بودجه سال جدید مواجه خواهد شد. موضوعی که می‌تواند در عین حال نگران کننده باشد ولی با برنامه‌‌ریزی مناسب قابلیت کنترل را دارد.
البته خادمی در این باره به «ابتکار» گفت که محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه زمانی که درباره این موضوع به مجلس آمد به نمایندگان گفت که ۲ بودجه دیگر تنظیم کرده‌اند تا در صورت کاهش صادرات نفتی، سیاست‌های انقباضی را در پیش بگیرند و این بستگی دارد که تا چه میزان می‌توانیم نفت‌مان را ارائه دهیم. او خاطرنشان کرد: «دشمنان ما تمایل دارند صادرات نفت ما را به صفر برسانند. اگر صادرات ما به همان یک میلیون بشکه رسید مجبوریم بودجه را برمبنای همان یک میلیون بشکه ببندیم و اگر به سمت پایین‌تر رفت باید منابع درآمدی جدیدی برای خودمان تعریف کنیم.»
گل‌مرادی هم در ادامه با اشاره به احتمال کاهش صادرات نفت و تاثیر آن بر بودجه‌نویسی دولت به «ابتکار» گفت: «کاهش صادرات نفت بر بودجه تاثیر دارد. البته از اول انقلاب تا کنون به خوبی می‌دانستیم که یکی از معضلات جدی کشور اتکای بودجه دولتی به نفت است. این موضوع را متوجه شده‌ایم و خوب شعار داده‌ایم که باید وابستگی خود را به نفت کم کنیم ولی در عمل متاسفانه شکست خورده ایم.»
خادمی هم تاکید کرد: «کار بدی که ما طی این سال‌ها انجام داده‌ایم این بود که راه‌های دیگری را برای صادرات‌مان پیش‌بینی نکردیم و تنها به خام فروشی نفت ارزان قیمت تکیه کردیم و پیش‌بینی نکردیم که ده‌ها و صدها محصول نفتی باارزش دیگر تولید کنیم.» البته گل‌مرادی درباره این که مجلس درباره فروش نفت در بورس آیا می‌تواند موثر و کمک کننده باشد به «ابتکار» گفت: «طی دو سالی که در مجلس هستم، شاهدم همه دغدغه مجلس این بوده که بتوانیم از ظرفیت‌های کشور به خوبی استفاده کنیم. این سیاست و نگرش حاکم در مجلس از طریق قانونگذاری و نظارت بر اجرای قانون و همراهی با دولت نه به عنوان وکیل‌الدوله می‌تواند شکل بگیرد. ولی معتقدم اگر بخواهد مشکلات کشور حل شود باید در حوزه اجرا هم موفق باشیم و مجلس هم متناسب با ظرفیت‌های دولت برای تصویب قوانین راهگشا قدم بردارد.»
خادمی هم درباره چگونگی کمک و همراهی مجلس با دولت در این باره تصریح کرد: «بسیاری از کارها در شرایط فعلی از جمله ورود نفت به بورس نیاز به مجوز و قانون و پشتیبانی مجلس دارد و باید در این زمینه نظارت خوبی داشته باشد.»
باید منتظر بود و دید!
لازم به ذکر است عرضه نفت در بورس با توجه به سازوکار شفاف و رقابتی بورس و همچنین چابکی و انعطاف‌پذیری بخش خصوصی در فروش نفت، مزایای قابل ملاحظه‌ای نسبت به سایر روش‌های مقابله با تحریم‌های نفتی دارد. بنابراین باید منتظر باشیم و ببینیم با اجرای صحیح دولت و نظارت مناسب مجلس تا چه میزان می‌توانیم از این روش برای مقابله و دور زدن تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده آمریکا علیه اقتصاد کشورمان استفاده کنیم.
معصومه معظمی
- 11
- 1
