به گزارش اقتصاد۲۴، حد فاصل میدان انقلاب تا خیابان دانشگاه، همیشه ماوای تصاویر، بو‌ها و کلمات است؛ تصویر کتابفروشی، کافه و دانشجو. بوی قهوه، نان شیرمال و دود و کلماتی که از میان آنها بعد از کتاب، «پایان‌نامه»، بیشتر از بقیه تکرار می‌شود. واژه‌ای که روی تراکت‌های رنگارنگ نیز نوشته و بر تیر برق‌ها، ایستگاه اتوبوس و دیوار‌ها نصب شده تا به صورت پراکنده پیش چشم رهگذران خودنمایی کند. ظاهرا منظور از «پایان‌نامه»، همان «مشاوره پایان‌نامه» است؛ با این حال به نظر می‌رسد این یک اسم رمز است و در صورت تماس و تمایل، احتمالا می‌توانید با صرف مبالغی، صفر تا صد نوشتن پایان‌نامه خود را برعهده آنها بگذارید.
بازارِ داغ پایان‌نامه‌نویسی
حال، جمعیت دانشجویی افزایش پیدا کرده و پدیده مدرک‌گرایی آنقدر گسترده شده که هم‌سو با آن یک بازار به نام پایان‌نامه‌نویسی پا بگیرد، بازاری که اتفاقا نیازمند توان علمی و تجربه بالاست. دو عنصر که برخی از اساتید دانشگاه و فارغ‌التحصیلان بدونِ شغل، با تکیه بر آن و با همکاری هم به آن ورود کرده و کسب و کاری تازه به راه انداخته‌اند.
جستجو در موتور‌های جستجوگر، ما را به مؤسساتی وصل می‌کند که طبق آدرس دقیقی که در سایت‌های خود درج کرده‌اند در ایران فعالیت می‌کنند. برای ارتباط با خود، انواع راه‌های ارتباطی شامل تماس مستقیم، ایمیل، تلگرام و واتس‌آپ را فعال نگه داشته و در کمترین زمان، پاسخ شما را می‌دهند. برای مشاوره و دریافت حدود قیمت، باید نام، نام دانشگاه، مقطع، رشته، گرایش و خواسته خود از محقق را به طور کامل برای مشاور شرح دهید. هرچند بهای انجام پایان‌نامه ارشد و دکتری در بسیاری از رسانه‌ها از ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومان عنوان شده است. با این حال اقتصاد۲۴ در گفتگو با چند موسسه به ارقام دیگری رسیده که تقریبا نزدیک به هم هستند.
یکی از این موسسات می‌گوید: «انجام پایان‌نامه دکتری، نگارش مقاله و اخذ گواهی چاپ، تا حد زیادی به عواملی مانند رشته و گرایش تحصیلی دانشجو، موضوع پژوهش و زمان انجام کار، بستگی دارد. برخی از پژوهش‌ها به دلیل انجام کار‌های میدانی، مستلزم صرف هزینه بیشتری هستند.»
او ادامه می‌دهد: «از آنجا که در مقطع دکتری توقعات اساتید بالاتر است و دروس تخصصی‌تر هستند، هزینه‌ها نیز بیشتر خواهند بود. اگر موضوع پژوهش شما در زمینه کارگاهی و آزمایشگاهی است، باید بودجه بیشتری را به آن اختصاص دهید. حدود قیمت برای پروپوزال حدود ۳ میلیون و پایان‌نامه دکتری ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان خواهد بود».
عدد ۱۵ تا ۲۰ میلیون تومان برای پایان‌نامه دکتری تقریبا از جانب چند موسسه دیگر نیز تکرار می‌شود. با این حال به نظر می‌رسد رساله دکتری بر اساس رشته، بهای متفاوت‌تری داشته باشد و اگر رشته، سخت و نویسنده رساله از اعضای مدرس دانشگاه باشد و دانشجو رساله را در کوتاهترین زمان ممکن بخواهد، یا مثلا نام دانشگاه‌های مادر در میان باشد، بهای رساله پزشکی تا ۱۰۰ میلیون تومان هم ممکن است تمام شود. این رقمی است که روزنامه شهروند در گزارشی که در مرداد سال گذشته آن را منتشر کرد، به آن پرداخت.
طبق داده‌های موجود پایان‌نامه ارشد نیز بسته به رشته تا ۱۲ میلیون تومان قیمت دارد که نیمی از مبلغ در شروع کار و تسویه کامل هنگام تحویل صورت می‌پذیرد و اصلاحات محقق هم رقم چندانی به مبلغ اولیه اضافه نخواهد کرد. یکی از این موسسات مدعی است بیش از ۱۳۰ پایان‌نامه دکتری انجام داده که اگر این عدد را برای یک سال درنظر بگیریم و اگر این موسسه برای هر کدام از مقالات، ۱۰ میلیون تومان هم دریافت کند، سالانه حدود ۲ میلیارد تومان درآمد خواهد داشت.
ایران جز هشت کشور اول مقالات تقلبی
اما خرید و فروش پایان‌نامه تنها نوک کوه یخ است وقتی بدانیم ایران، یکی از هشت کشور اول دارای مقالات تقلبی در سطح دنیاست، مساله‌ای که یک آبروریزی ملی در نظام علمی ایران است. طبق گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در فاصله سال ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ در مجموع ۷۲ هزار و ۵۷ رساله و پایان‌نامه دانشجویان مقطع دکترا در سامانه ایرانداک ثبت شده که ۲۱ هزار و ۲۶۴ مورد از این متون (۲۹ درصد) بیش از ۳۰ درصد مشابهت با متن علمی مشابه داشته و کپی‌برداری بوده است. همچنین در همین بازه زمانی، ۶۷۵ هزار و ۷۱۳ رساله و پایان‌نامه دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد در سامانه ایرانداک بارگذاری شده که طبق بررسی‌های همانندجویی، ۳۱۱ هزار و ۶۴۸ مورد از این متن‌ها (۴۶ درصد) کپی‌برداری با بیش از ۳۰ درصد مشابهت بوده است.
در این گزارش عنوان شده علاوه بر اینکه طی سال‌های ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۰، بیش از ۹۰ درصد آثار علمی متقلبانه، مربوط به دانشگاه‌ها و موسسات آموزش عالی و پژوهشی غیردولتی بوده، طی سال‌های ۱۳۹۸ تا ۱۴۰۱ و به تفکیک هر سال، در سال ۱۳۹۸، بیش از ۴۵.۴ درصد؛ در سال ۱۳۹۹، بیش از ۴۷.۵ درصد؛ در سال ۱۴۰۰ ، بیش از ۴۶.۱ درصد و در سال ۱۴۰۱، بیش از ۴۱.۱ درصد مجموع پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی که دانشجویان مقطع دکترا و کارشناسی ارشد ارایه داده‌اند، کپی‌برداری بیش از ۳۰ درصد از متون مشابه داشته و از مرحله بررسی نهایی حذف شده است.
همچنین، اخیرا نشریه علمی معتبر «نیچر» در گزارش سالانه خود که به کمک هوش مصنوعی انجام شد، اعلام کرد که سال ۲۰۲۳ به لحاظ تقلب آکادمیک رکورد شکسته است و بیش از ۱۰ هزار مقاله تحقیقاتی پس از انتشار بازپس‌گرفته شده‌اند. بنابر اعلام نشریه نیچر، کشور‌های عربستان سعودی، پاکستان، روسیه، چین، مصر، مالزی، ایران و هند هشت کشور نخستی هستند که بالاترین نرخ مقالات باطل‌شده پس از انتشار را در دو دهه گذشته داشته‌اند. مواردی نظیر ارجاعات ساختگی و نادرست، سرقت ادبی و تقلب در متون از عوامل بازپس‌گیری و استرداد این مقالات بوده‌اند.
در اواخر دهه ۸۰، ورود به دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی غیردولتی با مشکلات جدی روبه‌رو شد. ایران، علاوه بر بحران‌های مداوم اقتصادی، با وضعیت سیاسی پرتنشی مواجه بود که باعث مهاجرت بسیاری از دانشجویان و جوانان در سن تحصیل به خارج از کشور شد و به این ترتیب، یکی از اصلی‌ترین موج‌های مهاجرت تحصیلی پس در انقلاب در ایران پدید آمد.
راه‌کار مسئولان این حوزه، اما باز هم تکیه بر سیاست‌های غلط آموزشی بود؛ افزایش شهریه‌ها به عنوان راه‌کار برای تأمین منابع مالی، بدون توجه به افزایش زیرساخت‌های لازم. به تدریج، ظرفیت پذیرش دانشجو بدون توجه به زیرساخت‌های مورد نیاز، افزایش یافت. این جمعیت دانشجویی نیازمند استخدام اعضای هیات علمی مناسب بود و نیازمند فضا و امکانات پژوهشی بود که سطح علمی دانشگاه را به چالش نکشد.
در نهایت، عدم توانایی در ایجاد زیرساخت‌های علمی مناسب و همچنین تضعیف فرهنگ علمی در دانشگاه‌ها، باعث شد که دانشجویان جدید به تقلب در تهیه پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خود روی آورند. تمرکز دانشگاه‌ها بر تولید مقالات و اجبار دانشجویان و اعضای هیات علمی به نگارش پایان‌نامه و مقاله به عنوان شاخصی برای پیشرفت در مقام علمی، یکی از عوامل اصلی تشویق به تقلب‌های علمی بود که در کنار مشکلات معیشتی دانشجویان و کمبود زمان برای مطالعه و تحقیق، زمینه را برای خرید پایان‌نامه‌های آماده فراهم می‌کرد.
پایان‌نامه‌نویسی برای دیگران تخلف است
برای مقابله با مشکل خرید و فروش پایان‌نامه، رویکرد‌های گوناگونی در نظر گرفته شده است؛ از ایجاد سامانه‌هایی مانند جو برای شناسایی تشابه‌های متون پایان‌نامه‌ها تا اتخاذ اقدامات بین‌المللی برای مقابله با این مسأله و تعیین مجازات‌ها توسط نهادهای قضایی مختلف. بار‌ها اعلام شده نوشتن پایان‌نامه به نمایندگی از دیگران یا به جای دیگران چه از سوی دانشجو و چه اساتید، تخلف است؛ حتی در اوایل سال ۹۴، یک آیین‌نامه توسط وزارت علوم تدوین و منتشر شد که شدیداً بر این موضوع تأکید داشت و تمام دانشگاه‌ها مکلف شدند در قالب این آیین‌نامه در دانشگاه با این موضوع برخورد داشته باشند.
در آیین‌نامه مربوط به رسیدگی به این نوع تخلفات، مسئولیت اجرایی به عهده معاونت پژوهشی و فناوری دانشگاه‌ها سپرده شده است. به عبارت دیگر، اگر هرگونه تخلفی در دانشگاه رخ دهد، سازمان پژوهشی آن دانشگاه مسئولیت پیگیری و اخذ حکم را برعهده می‌گیرد. تدابیر تنبیهی بر اساس شدت تخلف اعمال می‌شود؛ به عنوان مثال، تعلیق از تدریس یا سایر مجازات‌های مشخص شده ممکن است برای کسانی که در این اقدام تخلف کرده‌اند، تعیین شود.
در سال ۹۶ نیز کمیسیون قضایی مجلس برای مجازات افراد و موسساتی که در این فعالیت‌ها دست دارند، تصمیماتی اتخاذ کرد، اما واقعیت کنونی نشان می‌دهد که حتی در صورت وجود اراده لازم برای اعمال تدابیر قاطع، دو طرف این مسئله، یعنی مشاوران پایان‌نامه و دانشگاه و دانشجو، همچنان به صورت فعال در این فرآیند شرکت می‌کنند. برخورد‌های تنش‌آمیز و سرکوبی نه تنها موجب حذف این روند نمی‌شوند بلکه موجبات انتقال محتوا به اشکال دیگر را نیز فراهم می‌آورند. چه اینکه تجربه سال‌های اخیر نشان داده عنصر سرکوب در سایر وجوه جامعه نیز راه به مقصد نخواهد برد.
- 17
- 2
