«بی‌کاری»، این ابرچالش اقتصاد ایران، مهمترین کلیدواژه اظهارنظرها، گلایه‌ها و ابراز امیدواری‌های مسئولان و کارشناسان در مدت اخیر بوده است. معضلی که با عدم رشد فرصت‌های کسب‌وکار متناسب با افزایش جمعیت و عدم چاره‌اندیشی برای آن در سالیان گذشته روز‌به‌روز پررنگ‌تر می‌شود و نگرانی‌های بیشتری را دامن می‌زند.
نگرانی‌هایی که تنها محدود به فعالان حیطه اقتصاد نیست و بیش از همه دامان دولت دوازدهم را گرفته است. تنها یک ماه پس از آنکه حسن روحانی، رئیس‌جمهور ایران در دیدار اعضای هیئت دولت دوازدهم با رهبر انقلاب اسلامی، هدف اول دولت خود را حل مشکل بی‌کاری دانست و وعده تلاش شبانه‌روزی برای ایجاد ٩٠٠ هزار شغل در سال را داد، عبدالرضا رحمانی‌فضلی، وزیر کشور دولت دوازدهم، در حاشیه درخواستش برای برگزاری پنجمین جلسه بررسی آسیب‌های اجتماعی با حضور مقام معظم رهبری، از رسیدن نرخ بی‌کاری به ٦٠ درصد در برخی شهرهای کشور خبر داد. اظهارنظری که سؤالات بسیار زیادی را درباره وضعیت اشتغال کشور ایجاد کرد.
اظهار نگرانی رحمانی‌فضلی از وضعیت اشتغال
به گفته وزیر کشور به نقل از ایسنا، برخلاف اعلام رسمی رقم ١٢ درصد بی‌کاری در کل کشور برای بهار سال ٩٦، نرخ بی‌کاری در برخی از شهرهای کشور به بیش از ٦٠ درصد رسیده است و رقم بی‌کاری در بین تحصیل‌کرده‌ها بسیار بالاتر از آنچه به طور متوسط اعلام می‌شود است.
رحمانی‌فضلی با ابراز نگرانی از نرخ بالای بی‌کاری در برخی مناطق کشور، وضعیت آسیب‌های اجتماعی مانند ازهم‌پاشیدن خانواده‌ها، حاشیه‌نشینی و اعتیاد در این مناطق را نیز حاد‌تر دانست و خواستار بسیج مردم برای حل این مشکلات در قالب تشکل‌های اجتماعی، سازمان‌های مردم‌نهاد یا حتی به صورت انفرادی شد.
اظهار نگرانی رحمانی‌فضلی در شرایطی که بیش از یک سال از اعلام آغاز طرح‌های اشتغالزایی «تکاپو» و «حرکت» در وزارت کار می‌گذرد سؤالاتی جدی را درباره اثرگذاری این طرح‌ها و به‌طور کلی سیاست‌های اشتغالزایی بر بازار کار ایجاد کرده است.
نرخ بی‌کاری در شهرها ملاک خوبی برای ارزیابی نیست
«علاءالدین ازوجی»، مشاور وزیر و مدیرکل دفتر سیاست‌گذاری و توسعه اشتغال وزارت کار، نرخ بی‌کاری در شهرها را ملاک مناسبی برای ارزیابی وضعیت اشتغال کشور نمی‌داند و معتقد است بررسی نرخ بی‌کاری در شهرستان‌ها می‌تواند تصویر بهتری از وضعیت اشتغال در مناطق مختلف ارائه دهد.
ازوجی درباره اظهارنظر وزیر کشور درباره نرخ بی‌کاری ٦٠درصدی در برخی شهرها به «شرق» می‌گوید: ممکن است در برخی مناطق شهری شاهد چنین وضعی باشیم اما آمارهایی که در اختیار ماست نشان می‌دهد نرخ بی‌کاری در هیچ شهرستانی به ٦٠ درصد نمی‌رسد و در واقع بدترین وضعیت اشتغال بین شهرستان‌های کشور مربوط به شهرستان اسلام‌آباد غرب در استان کرمانشاه است که نرخ بی‌کاری ٣٨,٦ درصد را در سال ٩٥ تجربه کرده است. به گفته ازوجی وزارت کار اولویت‌هایی برای حل مشکل بی‌کاری در استان‌های محروم‌تر تعیین کرده است و تلاش می‌کند با کمک به کارآفرینان در این استان‌ها قسمتی از مشکلات در این مناطق را به‌طور خاص حل کند.
آمارها چه می‌گویند
مرکز آمار ایران در آخرین گزارشش از وضعیت اشتغال در کشور، نرخ بی‌کاری جمعیت جوان ١٥ تا ٢٤ساله در بهار ١٣٩٦ را ٢٨,٨ درصد اعلام کرده است که نسبت به زمان مشابه در سال گذشته، یک درصد رشد را نشان می‌دهد و بالاترین نرخ بی‌کاری جوانان در مدت مشابه ١٥ سال گذشته است. از طرفی طبق گزارش‌های مرکز آمار از شاخص‌های عمده بازار کار، استان‌های البرز، چهارمحال‌وبختیاری و کرمانشاه به ترتیب با ٢٠.٤ درصد، ٢٠.٣ درصد و ٢٠.٢ درصد بالاترین نرخ بی‌کاری در بهار سال‌جاری را بین استان‌های کشور تجربه کرده‌اند.
درحالی‌که در سمت دیگر استان‌های مرکزی، سمنان و همدان به ترتیب با ٧.٤ درصد، ٨.٨ درصد و ٨.٩ درصد کمترین نرخ بی‌کاری را دارند. نگاهی به آمارهای اشتغال در مناطق شهری و روستایی نشان می‌دهد وضعیت بی‌کاری در مناطق شهری و بین جوانان به‌مراتب بغرنج‌تر از روستاهاست و عدد ٣٢.٦ درصد را برای نرخ بی‌کاری جوانان ١٥ تا ٢٤ ساله در مناطق شهری کشور در بهار ٩٦ نشان می‌دهد. آماری که نشان از یک عدم توازن جدی بین عرضه و تقاضای نیروی کار دارد و حل مشکل بی‌کاری را منوط به حل مشکلاتی خارج از حیطه اقتصاد می‌کند.
با روش‌های امتحان‌پس‌داده مشکل بی‌کاری حل نخواهد شد
بی‌کاری روزافزون جوانان تحصیل‌کرده را زهرا کریمی، اقتصاددان و عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران را، حاصل چند دلیل عمده می‌داند و می‌گوید: اگرچه بالابودن نرخ بی‌کاری بین جوانان تحصیل‌کرده چیز تازه‌ای نیست اما در صورت عدم چاره‌اندیشی با تداوم این شرایط باید انتظار بدترشدن وضع موجود را نیز داشت. نرخ بی‌کاری در برخی نقاط کشور واقعا نگران‌کننده است و برای درک علت این معضل باید به وضعیت عرضه و تقاضای نیروی کار در کشور توجه کرد.
در سالیان گذشته به‌طور هم‌زمان شاهد کاهش تعداد فرزندان در خانواده‌ها و افزایش حمایت‌های والدین ایرانی از تحصیلات فرزندانشان بوده‌ایم به شکلی که عملا شمار جمعیت فعال با تحصیلات ابتدایی و راهنمایی به‌شدت کاهش یافته و متعاقبا نیروی کار ساده و غیرماهر نیز کاهش شدیدی پیدا کرده است. این در شرایطی است که نیروی کار کم‌سواد برای مشاغل ساده و غیرماهر سهم مهمی از بازار کار کشور را تشکیل می‌دهد و عدم توازن بین عرضه و تقاضا باعث شده سیل مهاجران خارجی؛ از افغانستان تا بنگلادش برای اشتغال در مشاغل ساده به ایران سرازیر شوند.
در چنین شرایطی امروز نرخ بی‌کاری در میان نیروی کار بی‌سواد و کم‌سواد حدود سه تا چهار درصد است که در علم اقتصاد برابر با اشتغال کامل است. درمقابل، افزایش سرسام‌آور تعداد مؤسسات آموزش عالی باعث شده شاهد رشد سالانه شش‌درصدی نیروی فعال دارای تحصیلات عالی باشیم، به شکلی که برای مثال تعداد دانشجویان ایرانی در مقایسه با تعداد دانشجویان در آلمان که جمعیتی تقریبا برابر ما دارد، دوبرابر است و اصطلاحا آموزش عالی و تحصیلات تکمیلی به پناهگاهی برای بی‌کاران تبدیل شده است، اما آیا اقتصاد ما نیازمند این حجم از نیروی کار تحصیل‌کرده است؟
پاسخ یقینا منفی است. در بخش کشاورزی ایران که هنوز حالتی نیمه‌سنتی دارد، هرروز نیاز به نیروی کار در حال کاهش است و این بخش از اقتصاد به نیروی کار تحصیل‌کرده روی خوش نشان نمی‌دهد و بی‌کاری دانش‌آموختگان رشته‌های مرتبط با کشاورزی امروزه یک چالش جدی محسوب می‌شود. بخش صنعت نیز با مشکل کهنه‌شدن تکنولوژی‌های مورد استفاده و عدم بازسازی و به‌روزرسانی خطوط و روش‌های تولید روبه‌روست و امکان پذیرش بیشتر نیروی کار تحصیل‌کرده را ندارد.
جالب آنکه اغلب کارآفرینان بخش صنعت از کمبود نیروی کار ساده گله‌مند هستند. از طرفی تعطیلی کارخانجات در دولت‌های نهم و دهم سهم این بخش از اقتصاد را از اشتغال‌آفرینی کاهش داده است. وضعیت بد اشتغال در برخی استان‌های کشور علاوه بر این دلایل، محصول عوامل تاریخی، به‌ویژه جنگ تحمیلی نیز هست، به شکلی که اغلب استان‌های جنگ‌زده بعد از پایان جنگ هرگز نتوانستند به‌طورکامل به وضعیت عادی برگردند و نگاهی به آمارها نشان می‌دهد نرخ بی‌کاری در این استان‌ها همچنان بالاست.
کریمی ایجاد یک میلیون شغل در سال را با روش‌های امتحان‌شده گذشته ممکن نمی‌داند و دراین‌باره می‌گوید: تصمیم‌گیری برای حل مشکل بی‌کاری باید در سطحی کلان‌تر صورت بگیرد و بدون حل‌وفصل مسائل موجود در کشور، امکان حل مشکل بی‌کاری وجود ندارد، زیرا اقتصاد ما درحال‌حاضر توان ایجاد این حجم از اشتغال را ندارد و نیازمند جذب سرمایه خارجی، بازگشت سرمایه ایرانیان خارج از کشور، ایجاد حس امنیت برای سرمایه‌گذاران داخلی و کاهش تنش‌های داخلی و خارجی است.
- 19
- 6
