فراگیری پدیده چند شغله بودن

دو سال از ازدواج‌شان می‌گذرد و در ۶۰ متر خانه اجاره‌ای در غرب تهران زندگی می‌کنند. زنی ۳۰ ساله که فوق لیسانسش را از دانشگاه علامه طباطبایی گرفته و در یکی از سازمان‌های رسانه‌ای کار می‌کند، می‌گوید:«ما در خانه‌مان دو نفری کار می‌کنیم، نه یک جا، من خودم شیفت ۸ صبح تا یک ظهر یک جا کار می‌کنم، بعد از آن هم تا ۷ شب یک جای دیگر. دو جا هم کار پروژه‌ای تحویل گرفته‌ام، همسرم هم همین‌طور است.

هر ماه فقط ۳ میلیون تومان قسط می‌دهیم؛ قسط‌هایی که برای عروسی گرفتن و رهن خانه روی دست‌مان مانده است. آنقدر کار نکنیم، به هیچ جا نمی‌رسیم.»این روایت، تنها مربوط به زندگی روزمره این زوج جوان نیست.

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد گذران زندگی مطابق با فرهنگ مصرفی کلانشهرها، گاهی نیاز به کار کردن بیش از یک نفر در خانواده یا کار کردن در بیش از یک سازمان و یک شغل دارد. گزارش بانک مرکزی نیز نشان می‌دهد که در ۱۴.۲ درصد از خانواده‌های شهری ایران، (حدود سه میلیون و ۴۳۶ هزار خانواده)، دو نفر شاغل هستند. همچنین  در  ۲.۸ درصد از خانوارها، (حدود ۶۷۸ هزار خانواده) نیز سه فرد شاغل دارند.

البته در مقابل آن‌ها، ۲۶.۶ درصد از خانواده‌ها هیچ فرد شاغلی ندارند که حدود ۶ میلیون و ۴۳۷ هزار نفر از خانواده‌های کشور می‌شوند و با در نظر گرفتن متوسط ۳ نفر برای هر خانواده، می‌توان گفت در خانواده حدود ۱۹ میلیون و ۳۱۱ هزار نفر ایرانی، هیچ کسی سرِ کار نمی‌رود. عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور نیز به تازگی گفته است که اگرچه میانگین بیکاری در کشور ۱۲ درصد است، اما در بعضی از شهرها به ۶۰ درصد نیز می‌رسد.

تمام این آمار و گزاره‌های میدانی، نشان از تفاوت‌های طبقاتی و سبک زندگی در ایران دارند، عده‌ای حقوق ۵ میلیونی نیز کفاف زندگی دو نفره‌شان را نمی‌دهد و سرپرست عده‌ای دیگر از خانواده‌ها، به جست و جوی کار مشغول است.

«ایران» به بررسی زندگی افرادی پرداخته است که با بیش از یک شیفت کاری و حتی یک شغل در پایتخت روزگار می‌گذرانند.

چند شغله‌ها در تهران چه می‌کنند؟

موهای وسط سرش ریخته و تارهای باقی مانده در کنار سر نیز، سفید و خاکستری شده‌اند. سن و سالش به حدود ۵۰ می‌رسد و با تکنولوژی ارتباط نزدیکی دارد. موبایلی روبه‌رویش نصب کرده و با نقشه‌ای روی آن، مسیر رساندن مسافر به مقصد را دنبال می‌کند. اما خط آبی نقشه روبه‌روی او، مدام قطع می‌شود و مرد مسن، از جاهایی که خودش دلش می‌خواهد،   بر خلاف نقشه پیش می‌رود و می‌گوید: «این چیزها خوب است، ولی بعد از این همه سال زندگی در تهران خودم راه‌ها را بهتر می‌شناسم.

نقشه می‌گذارم که مطمئن باشم. دیگر آخر عمری این هم کار ما شده است.» او با تاکسی‌های آنلاین کار می‌کند، پشت ترافیک مسافرش را به حرف گرفته و می‌گوید: «حقوق بازنشستگی مگر می‌تواند کفاف زندگی را بدهد؟ تازه فقط خودم نیستم. پسرم هم کارمند است و آن هم بعد از ساعت ۴، مثل خودم با همین موبایل کار می‌کند.»

محمد باقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه نیز به تازگی اعلام کرده است که متوسط حقوق کارکنان دولت از حدود یک میلیون و ٤٧٠ هزار تومان در سال ١٣٩٢ به دو میلیون و ٩٧٠ هزار تومان در سال‌جاری افزایش یافته است. نوبخت همچنین اعلام کرده است که با وجود اهمیت صرفه‌جویی در هزینه‌ها، دولت در مورد پرداخت‌های پرسنلی انقباضی عمل نکرده است. اما در شرایطی که حقوق کارمندان بالا رفته و میانگین آن نزدیک به سه میلیون تومان است، آخرین گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که میانگین هزینه‌های خانواده‌های شهری در سال ۹۵، ماهانه حدود سه میلیون و ۲۷۵ هزار تومان بوده است.

احمدی، دبیر درس عربی در یکی از مدارس دولتی است. پسر ۷ ساله‌ای دارد، در محله افسریه، در جنوب تهران زندگی می‌کند و علاوه بر تدریس در مدرسه، کارهای دیگری هم انجام می‌دهد. او می‌گوید:«مگر با یک جا کار کردن و زندگی معلمی می‌توان خرج خانه را درآورد؟ حقوقی که یک مدرسه دولتی می‌دهد، فقط خرج کرایه و پول پیش خانه می‌شود. من وقتم را طوری تنظیم کرده‌ام که وقتی از مدرسه بیرون می‌آیم، ساعت ۱۰ شب به خانه می‌رسم،

نزدیک‌های کنکور که گاهی تا بعد از ۱۲ هم درگیرم. چند جای دیگر هم کار می‌کنم.» او فعالیت‌های مختلفش را چنین توضیح می‌دهد:«هم کلاس خصوصی در منازل می‌روم، هم در مدرسه‌های غیرانتفاعی و آموزشگاه‌های کنکور کلاس دارم. کار مشاوره هم انجام می‌دهم. پسرم امسال مدرسه رفت و هزینه هایمان چند برابر شد. خدا را شکر آنقدر توان دارم و کارم طوری است که جاهای مختلفی من را بخواهند و بتوانم مدام بیشتر کار کنم.» او در مورد درآمدش توضیحی نمی‌دهد و تنها می‌گوید:«فقط ماهی ۲ میلیون باید قسط بدهم.»

در یکی دو سال اخیر با راه افتادن سیستم‌های حمل و نقل آنلاین در پایتخت، کار کردن در شیفت‌های عصرگاهی و شب گاهی، بیشتر شده است و حالا افراد صرفاً با داشتن موتور یا ماشین، می‌توانند برای خودشان کاری دست و پا کنند. مدیران تاکس‌های آنلاین، بارها در مصاحبه هایشان گفته‌اند که از سیستم آنلاین آنها، راننده‌ها اغلب به‌عنوان شغل دوم و سوم استفاده می‌کنند و عده زیادی از حدود ۵۰ هزار راننده‌ای که با این تاکسی‌ها کار می‌کنند، بعد از ساعت ۴ بعدازظهر سرِ کار آنلاین‌شان می‌روند و برخی‌ها نیز خودرا به‌عنوان راننده شیفت شب تعریف کرده‌اند.

گزارش بانک مرکزی نشان می‌دهد که ۳۵.۵ درصد از کل درآمد خانوار، صرف هزینه مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها می‌شود و خانواده‌های شهری سالانه به طور متوسط، ۱۴ میلیون تومان برای این مورد هزینه می‌کنند. بعد از آن نیز ۲۲.۹ درصد از هزینه‌ها، به خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها می‌رسد و هزینه آن در سال ۹۵، نزدیک به ۹ میلیون تومان بوده است. زندگی طبقه متوسط میان دفترچه‌های قسط در کلانشهرهایی مانند تهران، به سمتی رفته است که کار کردن یک نفر یا در یک شغل، کفایت نمی‌کند. از طرفی دیگر، سازمان‌های دولتی و خصوصی نیز با مشکلات متعددی دست و پنجه نرم می‌کنند و در بسیاری از آن‌ها، حقوق‌ها هم بموقع پرداخت نمی‌شود.

در مهر ماه و شروع فصل مدارس، این مشکل بیشتر از قبل خود را نشان داد تا جایی که در بعضی سازمان‌ها مبلغی از حقوق شهریور ماه در هفته اول مهر به‌صورت علی‌الحساب پرداخت شد و باقی آن، هنوز پرداخت نشده است. مردی که در بخش اداری سازمان کار می‌کند، می‌گوید:«دفعه اول نیست که این اتفاق می‌افتد. اول مهر، شرمنده زن و بچه شدیم. یک جا کار کردن دیگر جواب نمی‌دهد.»

ریحانه یاسینی