چرخش شغلی چیست و چه مزایا و معایبی دارد؟

در چرخش شغلی کارکنان جابجا می‌شوند

چرخش شغلی

به نوعی استراتژی که کارکنان در آن به انجام کار در مشاغل مختلف شرکتی مشغولند؛ چرخش شغلی می گویند. کارکنان در مشاغل مختلف، وظایف جدیدی را برای یک مدت و تا زمان بازگشت مجدد به کار قبلی شان انجام می‌دهند تا با مشاغل مختلف و پتانسیل های خود از این طریق، آشنایی پیدا کنند. هدف از اجرای گردش شغلی، مواردی ازجمله بهبود مهارت ها، توانایی کارکردن در نقش های مختلف و کسب تجربه های جدید می باشد. چرخش شغلی باعث میشود که کارکنان در جایگاه مناسب و شغلی مستقر شوند که عملکرد بهتری در آن دارند. چرخش شغلی در منابع انسانی بعنوان یک استراتژی مفید محسوب میشود و تأثير به سزایی در ایجاد آگاهی کارکنان درباره مشاغل شغلی مختلف دارد.

هدف از چرخش شغلی

چرخش شغلی در مدیریت منابع انسانی با این هدف بوجود آمد که برای کارکنان، مهارت های مختلفی را از طریق اموزش مهارت های گوناگون بوجود آورد.

با استفاده از گردش شغلی میتوان افراد جزءنگر را به افراد کل نگر تبدیل کرد تا قادر به درک و مشاهده ی مسائل در ابعاد وسیع تر باشند. افراد با مشاغل بیشتری به واسطه این کار، آشنایی پیدا می کنند و از تنوع بالاتری در کارشان برخوردار میشوند و برای سازمان به عضو مناسبی تبدیل می شوند و برای کار کردن نیز انگیزه ی بیشتری پیدا می کنند.

مهم ترین اهداف گردش شغلی عبارتند از:

> افزایش تجربه:

گردش چرخش شغلی، به افزایش تجربه کاری کارکنان کمک میکند. این استراتژی موجب اماده سازی آن ها برای چالش های آینده میشود تا بتوانند خود را با تغییرات بازار، تطبیق دهند.

> کاهش یکنواختی:

کاهش تکرار و یکنواختی برای کارکنان، از اهداف کلیدی چرخش شغلی به شمار می رود. کارکنان میتوانند با استفاده از گردش شغلی در موقعیت های شغلی مختلف کار کنند. این استراتژی برای افزایش رضایت شغلی، به عنوان یک ابزار انگیزشی محسوب میشود.

> قراردادن کارکنان در بهترین موقعیت شغلی:

گردش شغلی قصد دارد که برای کارکنان، جایگاه شغلی مناسبی را بوجود آورد. درواقع کارکنان در موقعیت های شغلی مختلفی قرار می گیرند، سپس کارفرمایان می توانند به بهترین جایگاه شغلی کارکنانشان پی ببرند.

> برنامه ریزی برای موفقیت:

گردش شغلی، موجب ایجاد کارکنانی میشود که میتوانند جایگزین کارکنان دیگر شوند. درواقع موجب جایگزینی راحت کارکنان با یکدیگر و برخورداری از توانایی های مختلف آن ها میشود.

دلایل گردش شغلی

> گردش کارکنان به علل مختلفی ازجمله سلیقه و خواست مدیریت، جبر محیط و قوانین استخدامی و خواست و نیازهای کارکنان در داخل مؤسسه انجام می شود. اهم این موارد به شرح زیر میباشد:

> افزایش سطح تولید کالا یا خدمت که به نیاز بیشتر به منابع انسانی منتهی می گردد، پست های جدیدی را بوجود می آورد. معمولاً درصورت بیشتر شدن حجم عملیات، کارها تخصصی تر می شود.

هدف از سیاست چرخش شغلی در مدیریت منابع انسانی، ایجاد مهارت‌های مختلف برای کارکنان است

> از عوامل موثر در تغییر کم و کیف مشاغل می توان به معرفی یک کالا، خدمت و یا روش تولید جدید اشاره کرد. تغيير تکنولوژی در فرآیند عملیات، باعث میشود که در گردش های کارکنان در سازمان، آثار مهمی بر جای بگذارد.

فرآیند چرخش شغلی

كاركنان یك سازمان در سطوح مختلف در طی فرآیند چرخش شغلی، به صورت جابجایی در مشاغل هم خانواده انجام وظیفه می كنند. چرخش شغلی یكی از روش هایی است كه میتوان بدان وسیله یكنواختی در كارها را رفع و انگیزه كاركنان را به مرور درونی كرد.

از مهمترین انواع آموزش می توان به چرخش شغلی اشاره کرد؛ چون طبق اعتقاد سازمان های پیشرفته، مهم ترین عامل موفقیت که از طریق اموزش حین کار حاصل می شود؛ سطح کیفی پرسنل است که اموزش های حین کار بهمراه تکنیک چرخش مشاغل در موسسات ژاپنی، از اصلی ترین محور آموزش مدیران میباشد و اموزش های خارج از محیط کار، خیلی مهم نیست.

این آموزش ها با جابجایی در مشاغل مختلف، انجام میشود و برای بهسازی منابع انسانی به عنوان رایج ترین و منطقی ترین روش شناخته میشود. جابجایی افراد در مشاغل مختلف، در این روش بر اساس برنامه زمان بندی شده در یک قسمت صورت ميگیرد که به آن کارراهه می گویند و طی آن کارمند، مهارت های اصلی را در هر شغلی یاد می گیرد و به عنوان یک متخصص شناخته می شود، سپس با انتقال و جابجایی مجدد به حدی تداوم می یابد که فرد، آشنایی کاملی با سایر مشاغل افقی هم سطحش پیدا می کند و جابجایی افقی صورت میگیرد.

مزایای چرخش شغلی برای کارفرما

- انتقال دانش و مهارت:

چرخش شغلی برای انتقال دانش و مهارت های خاص که باعث انباشت سرمایه ی انسانی میشود، به عنوان یک ترفند عالی محسوب میشود. به عنوان مثال ، یک کارمند، پس از یادگیری تمام فرایند تولید در نقش های متفاوتی کار میکند و به چشم انداز کاملی دست می یابد. بطور مشابه، مدیران باید برای آمادگی در موقعیت مدیریت ارشد، بخش های مختلف را تجربه کنند و از این تجربیات استفاده کنند. متخصصان منابع انسانی بسیاری، فاقد مهارت های کسب و کار هستند. چرخش شغلی در خارج از بخش منابع انسانی، ترفندی عالی برای شکل گیری این مهارت ها به شمار می رود.

- رضایت و فرسودگی:

زمانی که فردی یک مسئولیت را به مدت ۴ یا ۵ سال انجام می دهد؛ به احتمال زیاد، آن سازمان را ترک میکند. چرخش شغلی، موجب تغيير چشم انداز و به چالش کشیدن افراد میشود و در نتیجه میزان رضایت مندی کارکنان، افزایش می یابد و کمتر دچار فرسایش می شوند.

- جایگزینی کارمند:

وقتی یک کارمند حیاتی، سِمَتش را بطور ناگهانی ترک می کند؛ فرد دیگری باید در نقش او در شرکت جایگزین شود. چرخش شغلی در این شرایط میتواند تأثير به سزایی داشته باشد. تنها درصورتی میتوان آن نقش مهم را پر کرد که یکی از کارکنان اشنا به نقش شرکت، بطور موقتی جایگزین شود.

- استعدادیابی و کاریابی:

دوره های کارآموزی به عنوان یکی از حوزه های چرخش شغلی محسوب میشود. یک کارآموز، معمولاً چهار مسئولیت مختلف را در طول دوره کارآموزی بمدت دو سال برعهده می گیرد. همین امر باعث کشف استعدادهای نهفته وی میشود و نقش های مورد علاقه اش را شناسایی میکند.

بنابراین سازمان در روش تطبیق کار و کارمند می تواند بفهمد که نیروی جدید در کدام بخش از سازمان، کارایی بیشتری دارد. چنین کاری برای اطمینان از به کارگیری استعدادهای جدید، ترفندی عالی محسوب میشود. از این رو ، وقتی شخصی، قصد انجام نقش متفاوتی را بر عهده داشته باشد؛ میتوان با جابجایی او در شرکت، نقش جدیدی را امتحان کرد. درصورت بی تاثیر بودن، فرد می تواند مسئولیت قبلی خود را بر عهده بگیرد. کارمند بااستعداد در اثر این رویه، از سازمان خارج نمیشود.

- انعطاف پذیری:

کارمندان در روش انعطاف پذیری می توانند به انجام کارهای مختلفی بپردازند و انعطاف پذیری در محل کار را تقویت کنند. تسلط افراد به مهارت ها و وظایف شغلی مختلف، باعث تقویت و انعطاف پذیری نیروی انسانی سازمان میشود و آنها قابلیت جایگزینی در هریک از سِمَت های شغلی موجود را دارند.

چرخش شغلی، تجربه کاری کارکنان را افزایش می‌دهد

مزایای چرخش شغلی برای کارکنان

از مزایای چرخش شغلی برای کارکنان می توان به موارد زیر اشاره کرد :

>> انگیزه:

افرادی که در مدت طولانی، یک مسئولیت را انجام می دهند؛ انگیزه ی خود را از دست می دهند. چرخش شغلی، موجب تضمین تغيير چشم‌انداز با مسئولیت های جدید میشود و کارمند را به چالش میکشد تا مسئولیت های جدید را یاد بگیرد. درواقع از مزایای چرخش شغلی می توان به ایجاد انگیزه در کارکنان، کاهش خستگی و افزایش چابکی شخصی کارمندان اشاره کرد.

>> یادگیری:

یادگیری، فواید بسیاری برای کارفرما و کارمندان دارد. همچنین افراد مبتدی به یادگیری و توسعه نیاز دارند.

>> یافتن مناسب ترین جایگاه شغلی برای کارمندان:

کارمندان با استفاده از چرخش شغلی می توانند کارهای مختلفی را انجام دهند و باتوجه به توانمندی هایشان در جایگاهی مناسب قرار بگیرند. توجه کنید که باید کاری را به کارمندان سپرد که توانایی بیشتری در انها دارند تا برای شرکت، خروجی مطلوبتری داشته باشد. در واقع تناسب میان شغل و شخصیت کارمندان، تأثير بسزایی در عملکرد آن ها دارد و باید اموری به آن ها سپرده شود که سازگار با شخصیت کارمندان است.

>> چند مهارتی شدن کارکنان:

کارگر یا کارمند با استفاده از چرخش شغلی در مشاغل هم خانواده، قادر به کسب مهارت های گوناگون خود میباشد که برای سازمان نیز سودمند می باشد؛ زیرا اگر کارکنان، مهارت های گوناگونی داشته باشند؛ مدیر برای برنامه ریزی کردن ، آسوده تر است. کارکنان با چرخش در مشاغل می توانند وظایف نسبتا متفاوتی را انجام دهند و فرد در اثر این تنوع فعالیت ها می تواند مهارتهایی ازجمله تجربه، مطالعه، سوال و خودسازی را کسب کند و به دو یا چند مهارت، پس از مدتی تسلط پیدا کند.

>> متوقف نشدن کارها در صورت غیبت برخی از کارمندان:

درصورت مرخصی گرفتن کارمندان یا ترک کردن شرکت توسط آن ها، بقیه افراد میتوانند تا زمان پر شدن مجدد آن جایگاه، جایگزین او شوند تا دردسری برای شرکت بوجود نیاید. این مسئله فوایدی برای شرکت و کارمندان دارد؛ به این صورت که برای مرخصی گرفتن، خیالشان از بابت انجام امور، راحت است.

>> خود انضباطی:

خود انضباطی باعث میشود که فرد تمایل پیدا کند که وظایفش را از درون انجام دهد، بدون آن که تحت کنترل یک عامل خارجی باشد. او خودش را ملزم میداند که وظایفش را انجام دهد. هر فردی در شرایط معمولی، مسئولیت یک شغل را بر عهده دارد و همچنین کارهای یک واحد و یک سازمان را انجام می دهد. افراد با نسبت دادن نارسایی ها و کم کاری های خود به دیگران، تعهد و خود انضباطی کمتری دارند.

وقتی که یک نفر در نظام چرخش در مشاغل، مسئولیت چند شغل را بر عهده می گیرد؛ دیگر نمیتواند نارسایی ها و کم کاری ها را به دیگران نسبت دهد. بنابراین در صورتی که چند وقت، کار کند و به شکل ساختاری، بازخوردی را دریافت کند؛ به خود انضباطی عادت می کند. فرد در اثر این امر، قادر به انجام کارش به خوبی است و کم ترین مشکل را با سازمان پیدا میکند.

معایب چرخش شغلی

در ادامه با معایب چرخش شغلی آشنا شوید:

* چرخش شغلی میتواند پرهزینه و زمان بر باشد:

شما پس از جابجایی کارکنان در موقعیت شغلی جدید موظفید که مهارت های لازم برای شغل جدید را به آن ها یاد دهید که کاری هزینه بر است. همچنین گاهی اوقات باید مدت زمان زیادی را برای کارکنان، صرف کنید تا مهارت جدید را یاد بگیرند. بطور میانگین، ۳۳ ساعت و نیم را برای اموزش کارکنان، اختصاص می دهند.

* ناکارآمدی:

کارمندی که فعالیت خود را در نقش جدیدی شروع می کند؛ باید با یادگیری کارها و مهارت های جدید، بر کارش مسلط شود. از این رو احتمال دارد که وقفه های مکرری در کار و ناکارآمدی ها اتفاق بیوفتد.

* ممکن است با نارضایتی کارکنان مواجه شوید:

گاهی اوقات کارکنان نمی خواهند که چرخش شغلی داشته باشند. گاهی اوقات کارکنان موفق در شغل فعلی خود، از این بابت نگران می شوند که کارکنان دیگر در پروسه گردش شغلی، موجب آسیب زدن به موقعیت آن ها شوند.

شما احیانا کارکنانی دارید که مهارت خاصی در موقعیت شغلی خود دارند ولی نمی خواهند چیزهای جدیدی بگیرند. برخی از کارکنان به استرس در فرآیند چرخش شغلی مبتلا می شوند.

* کمبود فرصت ها:

در اکثر مواقع، چرخش شغلی، افقی است؛ یعنی افراد ترفیع مقام نمی گیرند بلکه در همان سطح، نقش متفاوتی می گیرند. گاهی این امر باعث دور شدن افراد از مسیر شغلی موردنظرشان میشود. از این رو شما باید با بررسی میزان جاه طلبی آنها بگویید که این کار برای یادگیری مهارت های بیش تر، فرصتی به آن ها می دهد و باعث پیشرفت کاریشان میشود.

هدف کلیدی چرخش شغلی، کاهش تکرار و یکنواختی برای کارکنان است

گردآوری: بخش کار و کارگر سرپوش