ابراهیم داروغه‌زاده، معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی جمعه این هفته در مصاحبه‌ای با خبرگزاری «صدا وسیما»، اعلام کرد که پنج فیلم توقیفی «خانه دختر»، «خانه پدری»، «عصبانی نیستم»، «آشغال‌های دوست‌داشتنی» و «پارادایس» همگی مجوز نمایش گرفتند و به‌زودی اکران خواهند شد.
اما قصه این کمیته بازبینی از کجا شروع شد. بعد از انتخابات ریاست‌جمهوری و درخردادماه به یک‌باره اعلام شد با دستور مستقیم سیدرضا صالحی‌امیری، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی، رئیس سازمان سینمایی، کمیته‌ای را تشکیل دهد تا تکلیف فیلم‌های توقیفی مشخص شود. در بخشی از متن این نامه به رئیس سازمان سینمایی آورده است: «شما به خوبی واقف هستید که توقیف هر فیلم یا هر اثر هنری و فرهنگی هم حبس و اتلاف منابع و سرمایه‌های مادی و هم بی‌ثمر شدن رنج و کوشش شماری از انسان‌های هنرمند و فرهیخته است و مهم‌تر، محتمل است که توام با تضییع حق‌الناس و حقوق فرهنگی تهیه‌کنندگان و سرمایه‌گذاران باشد.»
اما از زمان تشکیل این کمیته، این سوال مطرح بود که تشکیل کمیته ویژه، به‌رغم حضور و فعالیت شورای پروانه نمایش چه معنا وکارکردی می‌تواند داشته باشد و آیا چنین طرحی نوعی تشکیک نسبت همه مصوبات قبلی شورای پروانه نمایش نیست.
داروغه‌زاده، مدیرکل ارزشیابی و نظارت سازمان سینمایی در گفت‌وگویی که روز گذشته با «فارس» داشت، با تاکید دوباره بر ضرورت تشکیل کمیته بازبینی فیلم‌های توقیفی گفت: «با کارگردانان و تهیه‌کنندگان این فیلم‌ها، جلسه گذاشتیم و برخی اصلاحات را که صاحبان آثار، قبلا حاضر به پذیرفتن آن اصلاح نبودند، پذیرفتند و انجام دادند. البته آثاری را هم داشتیم که با اصلاحات اندکی در زمان اکران قابل نمایش بودند اما صاحبان آثار نپذیرفتند و فیلم امکان نمایش نیافت و در این دوره که گفت‌وگو کردیم اصلاحاتی حتی بعضا فراتر از اصلاحات قبل به سازندگان پیشنهاد داده شد و پذیرفتند و همراهی کردند. وقتی هم تهیه‌کننده فیلمی که ملاحظاتی را برای اکران داشته، قبول می‌کند آنها را مرتفع کند چه کاری است که مانع اکران شویم.»
این اظهارات داروغه‌زاده در حالی است که خبرنگار سینمایی «فرهیختگان» طی تماس‌هایی که با سازندگان این فیلم‌های توقیفی داشت، با نظرات متفاوتی مواجه شد. سوال این بود، شما اگر راضی به اصلاحات برای فیلم‌هایتان بودید چرا در طول چهارسال گذشته این اصلاحات را انجام ندادید؟ سه تن از کارگردان‌ها از پاسخ طفره رفتند و با هراس از جنجال رسانه‌ای بعــداز اظـــهــارات‌شان تصمیم به سکوت گرفتند. رضا درمیشیان، کارگردان «عصبانی نیــستــم» هم به متن شاعرانه‌ای که در خبرگزاری‌ها منتشر کرده، ارجاع داد. متنی که در بخشی از آن آمده است: «شکسپیر بزرگ اینچنین پاسخم می‌دهد: تمام دنیا صحنه نمایشی است که مردان و زنان، بازیگران آنند.»
در میان این فیلمسازان البته توضیح محمد شایسته، تهیه‌کننده «خانه دختر» صادقانه و با صراحت بیشتری بود. شایسته در پاسخ به این سوال که چرا در طول سال‌های قبل، اصلاحات مدنظر شورای پروانه نمایش را انجام ندادید، گفت: «در طول این چهار سال، بارها فیلم را به شورای نمایش بردیم و برگرداندیم ولی هربار نظر جدیدی می‌دادند و اگر می‌خواستیم اصلاحات شورای پروانه نمایش را انجام دهیم فقط ۱۰ دقیقه از فیلم باقی می‌ماند.»
آنچه از شواهد پیداست اصلاحات مدنظر کمیته بازبینی، کمتر از مواردی بوده که شورای پروانه نمایش، پیش از این نظر داده بود. فیلمسازان فیلم‌های توقیفی هم تشویق به سکوت می‌شوند تا اصطلاحا فشارهای بیرونی و جنجال‌ها بار دیگر فیلم‌ها را به توقیف نبرد. تصمیمات فعلی اتخاذ شده در مورد فیلم‌های توقیفی، این گزاره را تقویت می‌کند که مصوبات کمیته بازبینی، همراه با شتاب‌زدگی و اعمال سلیقه‌ای جدید است که هیچ معیار شفاف و روشنی ندارد.
ضمن اینکه همچنان تردید در مورد اصلاحات انجام شده برای فیلم‌های توقیفی وجود دارد چون اگر این فیلمسازان راضی به اصلاحات اساسی فیلم‌ها بودند چرا در تمام این سال‌ها انجام ندادند.
نقطه مغفول ماجرا زیر سوال بردن نهادهای قانونی و نظارتی وزارت فرهنگ و ارشاد است. یکی از اشکالاتی که معمولا در هنگام پروانه نمایش به وجود می‌آمد، مربوط به مواردی بود که فیلمساز نسبت به فیلمنامه‌ای که در شورای پروانه ساخت گرفته، متعهد نبود و اجرایی متفاوت از فیلمنامه داشت. گویا با تصمیم اتخاذ شده، مسیر تخلف در فیلمسازی هموار می‌شود و اگر فیلمسازی می‌خواست قوانین شورای پروانه ساخت را دور بزند، حالا مطمئن است که بعد از گذشت زمان با جنجال‌های سیاسی و رسانه‌ای، بالاخره پروانه نمایش می‌گیرد.
سیدضیاء‌الدین دری:«فشارهای بیرون از ارشاد» دلیل توقیف و رفع‌توقیف فیلم ها
سیدضیاء‌الدین دری، عضو سابق شورای پروانه نمایش در مورد فیلم‌هایی که به تازگی پروانه نمایش گرفتند، گفت: «فیلم سینمایی «آشغال‌های دوست‌داشتنی» واقعا حرف خاصی نداشت که بخواهد چند سال بلاتکلیف بماند همان سال اول، به آقای شمقدری رئیس وقت سازمان سینمایی گفتم بگذارید فیلم اکران شود. یا فیلم «پارادایس» هم به خاطر شخصیت روحانی و موقعیتی که در فیلم قرار گرفته بود تا به حال مشکل اکران داشت. به هر حال بخش مهمی از جامعه ما نسبت به مساله روحانیت و تصویری که از آن ارائه می‌شود، حساسیت‌هایی دارند و شورای پروانه نمایش هم این حساسیت‌ها را لحاظ می‌کند. مشخصا در مورد این فیلم نمی‌گویم، ولی برخی دوستان فیلمساز یا حتی بازیگر، ظرافت‌های اجرای نقشی که حساسیت‌زا است را لحاظ نمی‌کنند. درصورتی که اگر در اجرا رعایت شئون درستی از نقش باشد، هنگام نمایش فیلم، مشکلی نخواهند داشت.»
وی ادامه داد: «درمورد «خانه دختر»، نیمی از اعضای شورای پروانه نمایش سابق، معتقد بودند که فیلم اشکال تدوینی دارد و اگر این اشکال را برطرف می‌کردند، فیلم اکران می‌شد. فیلم «عصبانی نیستم» را هم یک عاشقانه دیدم و اصلا فیلم مرتبط با حوادث سال ۸۸ نبود اما دوره‌ای که نمایش داده شد، فیلم را درگیر سوءتفاهم‌های سیاسی کرد. اما در مورد «خانه‌پدری» قبلا هم گفتم که فیلم می‌تواند با رعایت شرایط سنی نمایش داده شود. البته این فیلم در گروه هنروتجربه اکران شد ولی به خاطر فشارهای بیرونی، از ادامه نمایش بازماند.»
کارگردان سریال «کلاه پهلوی» در مورد تاثیر مواجهه رسانه‌ها با فیلم و حواشی اکران جشنواره فیلم فجر گفت: «فیلمساز فیلمی را ساخته، برای پروانه نمایش اصلاحات هم انجام داده اما وقتی در جشنواره فیلم فجر نمایش داده می‌شود، برخی رسانه‌ها، شروع به جنجال بر سر فیلم می‌کنند. شورای پروانه نمایش هم دنبال دردسر نیست و می‌گوید که فیلم فعلا نمایش داده نشود. از آن طرف فیلم برای نمایش آنقدر معطل می‌ماند که یکسری از رسانه های دیگر شروع به جنجال می‌کنند. این فشارهای بیرونی هم برای توقیف و هم برای اکران دوباره فیلم، بر نظر شورای پروانه نمایش تاثیرگذار است، داستان تکراری و فجیعی که دامن سینما را گرفته است.»
کارگردان «کیف انگلیسی» در بخش دیگری از صحبت‌هایش با تاکید بر اینکه با هرگونه توقیف فیلم مخالف است؛ علت بروز مشکلاتی که با عنوان فیلم‌های توقیفی مصطلح است را ضعف در نظارت پیش از تولید آثار سینمایی دانست و گفت: «در شورای پروانه ساخت، فیلمنامه‌ها به صورت کلی ارائه می‌شوند. برخی فیلمسازها هم ممکن است براساس همان فیلمنامه، فیلم بسازند ولی در نماها یا شیوه اجرا، محتوا عوض شده و حساسیت‌های زمان اکران را لحاظ نمی‌کنند. اما اگر در همان مرحله پیش از تولید، تکلیف فیلم مشخص شود، هزینه‌های بعدش را هم نخواهد داشت.»
دری راه‌حل این مساله را پلان‌بندی صحنه‌ها حین نظارت بر تولید دانست و گفت: «شورای پروانه ساخت می‌تواند در مورد برخی فیلمنامه‌هایی که حساسیت‌زا هستند به صورت تصاویر پلان‌بندی شده، نظارت کنند. هنگام دریافت پروانه نمایش هم بهتر است شورای پروانه نمایش با حضور دو عضو مشترک با شورای پروانه ساخت، در مورد اکران فیلم نظر دهند.»
دری تاکید کرد: «در سال‌های اخیر خیلی تلاش کردیم، پروانه ساخت فیلم‌ها به سهولت داده شود و با اعتماد به فیلمسازان همین کار انجام شد؛ ولی برخی فیلمسازان، همکاری نکردند و نتیجه این شد که سختگیری‌ها در ارائه پروانه نمایش بیشتر شود.»
دری با انتقاد از اینکه برخی بدون اطلاع نسبت به عدم صدور پروانه نمایش یک فیلم موضع می‌گیرند، گفت: «این تصور اشتباهی است که فیلمساز فکر کند هرچه به ذهنش رسید می‌تواند بگوید و بعد هم بگوید دست به آن نزنید. فیلمساز تازه‌کار که هیچ پختگی‌ای حتی در فیلمسازی ندارد، می‌خواهد در فیلمش نظرات اجتماعی بدهد. اما فیلمسازی که نتوانسته حرفش را متقاعدکننده و پخته در فیلم بزند، چطور انتظار دارد فیلمش بدون اصلاح در معرض نگاه عمومی قرار گیرد.»
اطلاق کلمه توقیف برای فیلم‌هایی است که مجوز شورای پروانه ساخت یا شورای پروانه نمایش را دریافت کرده‌اندولی به دلایل مختلفی هنوز فرصت اکران نیافته اند. «فرزند صبح»، «رستاخیز»، «گزارش یک جشن»، «خانه دختر»، «پریناز»، «سپید و سیاه»، «صدسال به این سال‌ها»، «آشغال‌های دوست‌داشتنی»، «خیابان‌های آرام»، «عصبانی نیستم»، «خانه پدری»، «بی‌خود و بی‌جهت»، «زمهریر»، «هفت و پنج دقیقه»، «گس»، «آینه‌های روبه‌رو» و «پوسته» تنها بخشی از فیلم‌هایی هستند که توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی پروانه ساخت دریافت کرده‌اند ولی هنوز فرصت نمایش نیافته‌اند اما توقیف هرکدام از این فیلم‌ها، قصه‌های جداگانه‌ای دارد.
«آشغال‌های دوست‌داشتنی»/ محسن امیریوسفی ،کارگردان
«آشغال‌های دوست‌داشتنی» به کارگردانی محسن امیریوسفی ارجاعات واضح و مستقیمی به حوادث سال ۱۳۸۸ دارد. این فیلم روایت مادری است که دخترش در جریان درگیری‌های ۱۳۸۸ دستگیر شده و مادر از سوی یکی از دوستانش ترغیب می‌شود تا برای آنکه دخترش بیش از این به دردسر نیفتد، وسایل قدیمی را به سطل آشغال بریزد. برخی که نسخه ابتدایی «آشغال‌های دوست‌داشتنی» را تماشا کردند، با اشاره به نقش شهاب حسینی معتقدند که فیلم تلاشی برای تطهیر منافقین و تظلم‌خواهی برای زندانیان معدوم تابستان ۶۷ است.
«خانه پدری»/ کیانوش عیاری، کارگردان
«خانه پدری»، از آن دسته فیلم‌هایی است که از دولت دهم نتوانست پروانه نمایش بگیرد و در جشنواره فیلم فجر اکران شد و بحث و جدل‌های رسانه‌ای مانع اکرانش شد. البته بنا شد این فیلم، به صورت محدود در گروه هنر و تجربه، اکران شود. اتفاقا فیلم دو روزی هم اکران هنر و تجربه شد ولی بنا به دلایلی ، جلوی اکران آن گرفته شد. حالا این فیلم در لیست جدید رفع‌توقیفی‌ها قرار گرفته و با توجه به صحنه‌های واجد خشونت، شرایط سنی بالای ۱۸ سال را برای این فیلم لحاظ می‌کنند.
«پارادایس»/ علی عطشانی ،کارگردان
«پارادایس» فیلمی به کارگردانی علی عطشانی است. این فیلم روایت چند روحانی است که در سفر به آلمان با موقعیت‌های متفاوتی مواجه می‌شوند. توقیف فیلم «پارادایس» متفاوت از بقیه فیلم‌هاست. این فیلم زمانی جنجالی شد که پوستر فیلم حاوی صحنه سلفی گرفتن روحانیون با یک زن آلمانی منتشر شد.انتشار این پوستر واکنش های متفاوتی نسبت به تصویری که از روحانیت در این فیلم ارائه شده‌است به همراه داشت. اداره کل سینمای حرفه‌ای وزارت ارشاد اسلامی در واکنش به انتشار پوستر این فیلم اعلام کرد که «پارادایس» هنوز پروانه نمایش نگرفته است
«عصبانی نیستم»/ رضا درمیشیان ،کارگردان
فیلم سینمایی «عصبانی نیستم» ساخته رضا درمیشیان یکی از جنجالی‌ترین فیلم‌های جشنواره سی و دوم فیلم فجر بود. «عصبانی نیستم» داستان دانشجویی اخراجی با نقش‌آفرینی نوید محمدزاده است که برای فراهم آوردن حداقل شرایط زندگی در رویارویی با بی‌اخلاقی‌های جامعه با خود تمرین می‌کند تا «عصبانی» نباشد و در تلاش است تا دختر مورد علاقه‌اش «ستاره» با بازی باران کوثری را از دست ندهد. برخی منتقدان، این فیلم را یک عاشقانه می‌دانند ولی با توجه به شرایط ساخت این فیلم که متاثر از اوضاع ملتهب سال ۸۸ بود و اینکه برخی رسانه‌ها، دانشجوی اخراجی را دانشجوی ستاره‌دار تعبیر می‌کردند، این اثر سینمایی در دسته فیلم‌های حامی فتنه قرار گرفت.
«خانه دختر»/ شهرام شاه‌حسینی، کارگردان
«خانه دختر» به کارگردانی شهرام شاه‌حسینی، فیلمی سیاسی نیست ولی داستان فیلم آنچنان ملتهب است که با وجود اعمال‌ممیزی در دولت یازدهم فرصت اکران نداشت و با دستور مستقیم علی جنتی، وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی توقیف شد. این فیلم متهم می‌شود که روایت تجاوز پدر به دخترانش را بی‌‌پرده بیان کرده است. این فیلم سینمایی داستان دختر دانشجویی است که در روز عقدش با «منصور» با بازی «حامد بهداد» خودکشی می‌کند و سپس دو هم‌دانشگاهی‌اش در پی کشف راز مرگ این دختر می‌روند. تماشاگر در ابتدا تصور می‌کند که دختر خودکشی کرده و قبل از ازدواج با یک مرد غریبه رابطه داشته و به واسطه اینکه نمی‌توانسته شرط مادرشوهرش را برای آزمایش بپذیرد، خودکشی کرده اما در ادامه، برخی دیالوگ‌ها و حتی نگاه‌های معنادار «پدر» با بازی «بابک کریمی»، این حقیقت تلخ را آشکار می‌کند که آن فرد غریبه نبوده است!
«زادبوم»/ ابوالحسن داودی ،کارگردان
«زادبوم» ساخته ابوالحسن داودی هم ازجمله فیلم‌هایی است که پس از ۸ سال اکران شد. این فیلم سال گذشته توانست مجوز نمایش بگیرد. «زادبوم» از آن دست فیلم‌های پرهزینه‌ای بود که حوزه هنری ساخت ولی به خاطر سوءتفاهم‌های سیاسی بعد از حوادث سال ۸۸ فرصت اکران نیافت. این فیلم، مجوز نمایش گرفت و اتفاقا در اکران و فروش گیشه وضعیتمطلوبی نداشت.
«پریناز»/ بهرام بهرامیان، کارگردان
فیلم سینمایی «پریناز» ساخته بهرام بهرامیان، یک ماه قبل و بعد از هفت سال از توقیف درآمد و حالا در گروه هنر و تجربه به نمایش درآمده است. عبدالمحمد نجیبی، تهیه‌کننده «پریناز» در مورد دلیل توقیف فیلم می‌گوید: «اصل ماجرای توقیف «پریناز» از این قرار بود که شخصیت اصلی داستان که فاطمه معتمدآریا ایفاگر نقش اوست و زنی است بسیار مومن و مذهبی که مشکلات شدیدی در زمینه وسواس‌های فکری دارد و این اختلالات شخصیتی مشکلات زیادی را برای او و خانواده‌اش ایجاد کرده است.
هر چند که در پایان فیلم تمامی ایرادهای وی برطرف می‌شود اما مدیران سازمان سینمایی آن زمان می‌گفتند یک زن چادری به هیچ وجه نباید دارای عیب و ایرادهای اخلاقی و اختلالات روانی و شخصیتی باشد. در راستای همین موضوع ایرادهایی را به فیلم وارد کردند که ممیزی‌هایی برای فیلم در نظر گرفته شد که با وجود سختی‌ها و مشکلات فراوان آنها را اعمال کردیم، اما باز هم پروانه نمایش ندادند.» گروه هنر و تجربه آمار فروشی از فیلم‌هایش نمی‌دهد ولی با وجود اینکه اکران «پریناز»، بازخورد چندانی در فضای رسانه‌ای نداشته، این فیلم هم در دسته آثار شکست‌خورده در اکران قرار می‌گیرد. این تهیه‌کننده درباره صدور پروانه نمایش «پریناز» بعد از گذشت هفت سال از ساخت آن توضیح می‌دهد: «پس از انتخابات و تغییر ساختارهای سازمان سینمایی و روی کار آمدن مدیران جدید، مجددا برای دریافت پروانه نمایش اقدام کردیم که این بار بدون هیچ‌گونه مشکل یا ممیزی پروانه نمایش آن صادر شد.»
- 19
- 6
