چهل ساله بود وقتی پشت دوربین قرار گرفت و از روی «شب سمور» بهرام بیضایی، فیلم ساخت. موی سفید یکی در میان روی شقیقه هایش خودنمایی می کرد ولی هنوز گَرد سفیدی روی سرش منفجر نشده بود. قبلش زیاد فیلم ساخته بود. قبلش هم مسعود کیمیایی بود.
«قیصر»، «رضا موتوری»، «داش آکل»، «بلوچ» و «گوزن ها»یش موجی نو راه انداختند در سینمای ایران و طعنه ای زدند به فیلمفارسی های قبل از انقلاب اما «خط قرمز» فرق داشت. اولین فیلمش بود بعد از انقلاب، قرار بود چهره ای جدید از «سلطان» به سینمادوستان نشان دهد اما «خط قرمز» در راهروهای وزارت ارشاد گیر افتاد و به ۳۷ سال حبس محکوم شد تا ...
توقیف ۳۷ ساله
در نخستین دوره جشنواره فیلم فجر اکرانش کردند اما وقتی قانون حجاب در ایران مصوب شد؛ دیگر از کشوهای وزارت ارشاد بیرون نیامد. اوایل آذر سال ۹۴، سه سال پیش ناگهان بندهای توقیف را رها کردند و خبر از اکران «خط قرمز» دادند؛ مراسم اکران برگزار کردند و بازیگرانِ جوان دیروز و میانسال امروز آمدند تا شاید بعد از ۳۴ سال، خط قرمز را روی پرده سینما تماشا کنند. فریماه فرجامی هم آمد، ستاره سال های نه چندان دور، برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن، همان «مونس» سر تراشیده فیلم «سرب» با چهره ای متفاوت از دهه شصت و هفتاد ولی باز هم خبری از اکران «خط قرمز» نبود. قرار بود سکانسهایی را حذف کنند تا در چارچوب قواعد سانسورِ امروز بگنجد اما...
اکران با طعم دلتنگی
سهشنبه، ۱۴ اسفند ۹۷ به یکباره «خط قرمزِ» سالخورده برای عده معدودی اکران شد؛ برای تعدادی از اهالی سینما و رسانه. مسعود کیمیایی هم بود، سینماگر مولفی که قامتش خمیده شده در ۷۷ سالگی، خوشحال بود ولی عجیب دلتنگی می کرد برای رفیقِ قدیمی، برای خالق فیلمنامهای که «خط قرمز» را بر اساسش نوشت.
مشتی بازیگر خوب را به صف کرد جلوی دوربینش؛ از سعید راد و خسرو شکیبایی تا فریماه فرجامی و جمشید هاشمپوری که آن زمان هنوز «آریا» بود. موسیقیاش را مجید انتظامی ساخت و علیرضا زریندست، فیلمبرداریاش را انجام داد. نسخه اصلی ۱۱۲ دقیقه است.
نسخه ای که سهشنبه شب نمایش دادند، نسخه تازه تبدیل شده بود و کیفیت خوبی داشت. داستانش برمی گردد به دوران شاه؛ یکی از ماموران ساواک به نام «امانی» با زنی به اسم «لاله» ازدواج میکند. در جریان حوادث انقلاب، برادرِ «لاله» به دست ماموران ساواک میافتد و «امانی» رای به قتل او میدهد. «لاله» با کمک اطلاعاتی که «جمال»، دوست برادرش به او میدهد پی به ساواکی بودن شوهرش میبرد و او را بازخواست میکند...
«خط قرمز» با مقتضیات زمان ساخته شد
مسعود کیمیایی رفت پشت تریبون تا از صبرِ ۳۷ ساله بگوید: «امروز بیشتر از فیلم، دلتنگ بهرام بیضایی هستم. خدا کند روزی او را ببینم. «شب سمور» یک طرح و داستان کوتاه بود. دو صفحه بیشتر نداشت. بیضایی وقتی آن را به من داد، گفت هر کاری دوست داری با آن بکن. گرفتاریهایی را که با محمود دولتآبادی داشتم، با بیضایی نداشتم.» کیمیایی اشاره کرد به گلایه دولتآبادی از او به دلیل ساخت فیلم «خاک» بدون وفادار ماندن به داستان «آوسنه بابا سبحان».
کیمیایی در ادامه گلایه کرد از تلاش برای اکران فیلم های توقیفی بی آن که نامی از «خط قرمز» و آثار ممنوعه بیضایی ببرند: «این روزها بسیار میشنویم که فیلمهای توقیفی باید نمایش داده شود یا گروهی تلاش میکنند برخی فیلمها که امکان نمایش نداشتهاند، به نمایش دربیایند اما هیچ نامی از فیلم خط قرمز یا کارهای بیضایی که اجازه نمایش ندارند، برده نمیشود.»
کارگردان صاحبسبک سینمای ایران اما تاکید داشت حتی اگر قرار بود امروز «خط قرمز» را بسازد، تغییری در بافتش ایجاد نمی کرد: «این فیلم با مقتضیات زمان خود ساخته شده، اگر امروز میخواستم این فیلم را بسازم قطعا با جدول و فرم و تار و پود امروز میساختم ولی شکل و بافت آن تغییری نمیکرد چون شخصیت اصلی فیلم یعنی «امانی» (سعید راد) یکی از خود ماست و ما باید خیلی قهرمان باشیم تا تسلیم روزگارمان نشویم.
کارگردان «خط قرمز» از «مرگ بر کیمیایی» هم گفت و ادامه داد: «در زمان نمایش این فیلم، بسیاری در سینما هیاهو به راه انداختند، فیلم را هو کردند و حتی مرگ بر کیمیایی گفتند، به همین دلیل از همان زمان دانستم که نمیشود ساده، فیلم ساخت؛ هر چند برخی افراد فیلمهای سادهای میسازند. به افرادی همچون من، [داریوش] مهرجویی، [بهرام] بیضایی و [ناصر] تقوایی میگویند "اینها" و دائم گفته میشود اینها فیلم نمیسازند ولی نمیگویند چرا اینها فیلم نمیسازند؟»
مردم قضاوت میکنند
مسعود کیمیایی، سینماگر مهمی است. چه «خط قرمز» اکران می شد و چه تا ابد زنجیر توقیف بر گردن فیلمش خودنمایی می کرد؛ کیمیایی، کیمیایی می ماند ولی خوب است متولیان هنر هر چند دیر بدانند اندیشه را نمی توان به زنجیر کشید، هنر را نمی توان توقیف کرد و در نهایت مردم باید انتخاب کنند.
همانطور که وقتی «شهرت» ساخته مرحوم ایرج قادری بعد از ۱۲ سال پخش شد، آیا آبی از آب تکان خورد؟ داستان جذاب فیلم با پرداخت و بازیِ ضعیف بازیگرانی که امروز هیچ اثری از رد پایشان در سینما نیست، بعد از مدتی به دست فراموشی سپرده شد. امروز دیگر کسی از «عصبانی نیستم» فیلم رضا درمیشیان که ۵ سال توقیف بود هم حرف نمی زند. چند سال دیگر مشخص میشود «خط قرمز» هم اثری بوده در حد «قیصر» و «گوزن ها»ی کیمیایی یا می رود کنار آثارِ ضعیف «سلطان».
مهدی فیضیصفت
- 12
- 6
