«دو تار» خراسانی میراث جهـــــــانی

این خبر، به ویژه برای اهالی خراسان بزرگ که با نوای دو تار زندگی کرده‌اند، مسرت‌بخش‌تر است. پرونده «مهارت‌های سنتی ساختن و نواختن دو تار» چهاردهمین پرونده میراث ناملموس ایرانی است که با کسب نظر موافق اعضای کمیته میراث جهانی یونسکو در بوگوتا، پایتخت کلمبیا، ثبت جهانی شد؛ این، یعنی حالا هم ساز سنتی دوتار و هم فرایند تولید و ساخت آن، هر دو میراثی جهانی هستند و این رویدادی کم‌نظیر برای موسیقی محلی ایران است.

به گزارش روابط عمومی وزارت میراث فرهنگی، علی اصغر مونسان، وزیر میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در پیامی نوشت: «بی‌تردید دو تار و نواختنش را می‌توان فراتر از ویژگی‌های کالبدی یک ساز زهی و زخمه‌ای، روایتگر گوشه‌ای از دغدغه‌ها و احساسات ناب اقوام ایرانی دانست. ضمن قدردانی از تلاش کارشناسان این پرونده ارزشمند و سپاس از ارزیابان اجلاس کمیته میراث بشری ناملموس یونسکو، ثبت چهاردهمین میراث ناملموس ایران را در فهرست میراث جهانی به مردم فرهیخته و فرهنگ‌دوست کشورمان تبریک و تهنیت می‌گویم». به همین مناسبت، با استاد کیوان ساکت، آهنگ ساز و نوازنده برجسته ای که خود از سرزمین خراسان برخاسته است، درباره ثبت جهانی  دو تار گفت‌وگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.

حمایت مالی، مهم‌ترین هدف ثبت جهانی

کیوان ساکت ثبت جهانی دو تار را اسباب خرسندی دانست و گفت: «وقتی یونسکو اثری هنری یا معنوی را ثبت جهانی می‌کند، یعنی هم خودش و هم کشوری که صاحب آن اثر جهانی است، موظف به حمایت و ترویج و اشاعه آن فرهنگ هستند. یونسکو بودجه‌هایی دارد و برای همین هم اثری را ثبت جهانی می‌کند؛ یعنی مهم‌ترین هدف ثبت جهانی، این است که از حمایت‌های مالی یونسکو و دولت‌ها برای اشاعه این بخش از فرهنگ ناملموس استفاده شود.

شاید هنرمندانی که نام یا اثرشان ثبت جهانی شده است، خبر نداشته باشند که این حمایت مالی از سوی یونسکو وجود دارد و هر ساله، مبالغ زیادی برای تقویت این عرصه، پرداخت می شود و دولت‌ها را موظف به حمایت از این میراث ناملموس می‌کنند. حالا من نمی دانم در این خصوص چه کسانی با یونسکو در ارتباط هستندتا این مبالغ را دریافت کنند. هر چه هست، نفس عمل پسندیده است. در شرایطی که موسیقی ایران هنوز تکلیفش معلوم نیست ، این که یک ساز مقامی و موسیقی محلی، ثبت جهانی می‌شود، اسباب خرسندی است». این آهنگ ساز برجسته خراسانی درباره نحوه تخصیص حمایت‌های مالی یونسکو توضیح داد: «پول‌هایی که از طرف جوامع جهانی پرداخت می‌شود، برای فراهم کردن شرایط مناسب در راستای ایجاد مکان‌هایی برای آموزش و ساخت این ساز است؛ نه این که این پول را تقسیم کنند بین هنرمندان».

دو تار جنوب خراسان، اصیل‌تر

این آهنگ ساز و نوازنده، دو تار را ساز محبوب خراسانی‌ها معرفی کرد و گفت: «ما در ایران هفت قوم داریم که در کنار هم زندگی می‌کنند و هر کدام فرهنگ ویژه خودشان را دارند که این فرهنگ‌ها هم ساز و موسیقی ویژه خود را دارد. خود دو تار خراسان، به دو بخش شمال و جنوب تقسیم می‌شود. این دو تار و موسیقی، در سیستان و بلوچستان نیست. همین موسیقی در کردستان نیست و شکل دیگری دارد و سازی به نام تنبور در آن‌جا هست که خیلی به دو تار نزدیک و شبیه است. دو تار نزد مردم جنوب و شمال خراسان، یک ساز بسیار آشنا و محبوب است و دایره علاقه‌مندان به دو تار و اصولاً همه سازهای محلی در هر جا، محدود به همان اقلیمی است که آن ساز و فرهنگ رشد و نمو پیدا کرده است. دو تار در خراسان، از این نظر جایگاه و محبوبیت ویژه‌ای دارد».

مشهور است که نوای دو تار جنوب خراسان حزن‌انگیز است و دو تار شمال خراسان، نوایی طربناک و شاد دارد. کیوان ساکت درباره تفاوت این ساز در جنوب و شمال خراسان این‌طور توضیح داد: «تفاوت در یک سری فواصل است. دو تار شمال خراسان، تحت تأثیر موسیقی ترکمن‌ها و نواحی شمال ایران قرار گرفته و ترکیبی از موسیقی ترکمنی، کرمانج و موسیقی خراسان است اما چون جنوب خراسان بسته بوده و ارتباط زیادی با مردم نواحی شمال نداشته، حالت قدیمی‌تر و بکرتر خودش را حفظ کرده است».

اجراهای مشترک، از حسین سمندری تا دامن پاک

کیوان ساکت با بسیاری از نوازندگان برجسته دو تار ارتباط داشته و دارد و با تعدادی از آن‌ها به اجرای مشترک پرداخته است. او در این باره می‌گوید: «من اولین بار با زنده یاد استاد حسین سمندری آشنا شدم و یک کنسرت تک نوازی برگزار کردیم که بخش اول را ایشان زد و بخش دوم را من زدم. بعد با ذوالفقار عسکریان کنسرت داشتیم در تالار وحدت که فیلمش هم موجود است. با مرحوم غلامعلی پورعطایی هم برنامه داشتیم. نوازنده‌های جوان‌تر هم در این بین بودند مانند آقای دامن پاک. با همه این دوستان تجربیات شیرین و دلنشینی داشتیم».