اصحاب کسا یا پنج تن آل عبا چه کسانی هستند؟

اصحاب کساء

اصحاب کسا چه کسانی هستند؟

اصحاب کسا که به عنوان پنج تن نیز شناخته می شوند؛ یکی از مفاهیم و اصطلاحات اسلامی است که به پیامبر، حضرت فاطمه، امام علی( داماد و پسر عموی پیامبر)، حسن مجتبی و حسین بن علی نوه های پیامبر نسبت داده می شوند. این پنج نفر برپایه حدیث کسا چنین لقبی گرفته اند. روایت های عنوان شده از این لقب متفاوت هستند اما اصل ماجرا اینگونه روایت می شود:

پیامبر عبای خود را روی سر فاطمه، حضرت علی، حسن و حسین می اندازد و می فرمایند که خداوندا این اصحاب را از پلیدی و ناپاکی دور کن. 

اصحاب کسا و فرهنگ عام و شیعه جایگاه بسیار ارزشمندی دارند و در مراسمات، مدایح و مناقب بسیار مورد توجه قرار می گیرند. بسیاری از شیعیان برخی آیات قرآن را نیز وابسته به این اصحاب می دانند، البته تفسیر این موضوع میان اهل سنت و شیعیان متفاوت است. از سوی دیگر، برخی اسلام‌پژوهان این روایت را با داستان‌های همانند در مسیحیت سنجیده‌اند.

اصحاب کساء چه کسانی هستند

حدیث کسا و آیه تطهیر

در داستان روایت شده درباره اصحاب کسا؛ پیامبر اکرم دست کم یکبار پنج نفر یاد شده را زیر عبای خود می گیرد و سپس دعا می کند: «خدایا! اینان خاندان من هستند، پلیدی را از آنان دور ساز و ایشان را پاک و پاکیزه گردان»

قسمت آخر این دعا به آیه ۳۳ سوره احزاب که به آیه تطهیر معروف می باشد، ارتباط دارد. عنوان پنج تن نیز از همین حدیث گرفته شده است. روایت هایی در خصوص این حدیث را می توان در صحیح مسلم، سنن ترمذی و مسند احمد بن حنبل مشاهده کرد که همگی از آثار مهم اهل تسنن هستند. نسخه های دیگری از این حدیث را علمای اهل سنت مانند ابن کثیر، شیخ بیضاوی، حسین بن مسعود بغوی، سیوطی، حاکم نیشابوری، محمد بن جریر طبری و عالم شیعی علامه طباطبایی گزارش می کنند. 

افرادی مانند ابن اسحاق، فخر رازی، مسلم بن حجاج نیشابوری، حاکم نیشابوری و ابن کثیر روایت هایی دارند که می گوید محمد با علی، فاطمه، حسن و حسین برای رویداد مباهله حاضر شدند. برخی حدیث‌ها درباره مباهله همچنین آورده‌اند که علی، فاطمه، حسن و حسین زیر عبای محمد ایستادند و بنابراین آن پنج‌تَن «اصحاب کسا» نام گرفتند.

از آنجایی که درخصوص این اصحاب روایت و گزارش های بسیاری عنوان شده اند، برخی مفسران معتقندند که نزول این آیه چندین مرتبه در خانه فاطمه، ام سلمه زینب و عایشه رخ داده است. 

به غیر از آیه تطهیر آیات دیگر را نیز به پنج تن نسبت می دهند، برای مثال در بخشی از ایه ۲۳ سوره شوری که به آیه مودت معروف است عنوان می شود: 

«بگو من هیچ پاداشی از شما بر رسالتم درخواست نمی‌کنم جز دوست‌داشتن نزدیکانم».

ابن اسحاق می گوید در این آیه منظور از القربی همان اصحاب کسا هستند. برخی از علمای اهل سنت نیز این دیدگاه را دارند که از جمله آنها می توان به فخر رازی، بیضاوی و ابن مغازلی اشاره کرد. البته باید اشاره کرد که بیشتر علمای سنی این دیدگاه شیعه را رد می کنند و موارد جایگزین زیادی را پیشنهاد می دهند که اصلی ترین آنها همه نزدیکان است نه صرفا اهل کسا. 

آیات ۵ تا ۲۲ از سوره انسان نیز در بسیاری از منابع شیعی و سنی وابسته‌به اهل کسا به‌شمار می‌رود؛ ازجمله آثار مفسر شیعی طبرسی و علمای سنی قرطبی و آلوسی.

پنج تن یا اصحاب کساء

تعداد اصحاب کِساء

احادیثی که از شیعیان به دست رسیده است همه می گویند که اصحاب کسا پنح نفر هستند که شامل رسول خدا(ص)، حضرت علی(ع)، فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) می باشند. عنوان شده است که ام سلمه نیز از پیامبر درخواست می کند که به جمع آنها بپیوندد اما رسول خدا اجازه نمی دهند. 

امام صادق(ع) در حدیثی صریحاً می‌فرماید:

اصحاب کساء که کریم‌ترین مخلوقات و شریف‌ترین آنها نزد خدا بوده پنج تن می‌باشند. و در ادامه این پنج نفر را نام می‌برد.

یکی از القاب امام علی، خامس اهل عبا می باشد که در زیارت نامه ایشان که به وسیله امام صادق بیان می شود، آورده شده است. در زیارت نامه دیگری نیز خامس اصحاب کسا را امام حسین می دانند. اما به طورکلی پیامبر نزول آیه تطهیر را در پنج نفر خلاصه می کند. 

علامه حلی در مورد آیه تطهیر می‌گوید: «نزول آیه تطهیر در مورد پنج نفر اصحاب کساء از مُتواتِرات است و در مورد این مطلب کسی شک نمی‌کند؛ مگر اینکه معاند و مغرض باشد».

به طورکلی اصطلاح اصحاب کسا میان مفسران و راویان شهرت دارد و جایگزین آوردن تک به تک اسامی اعضای شده است. آیه تطهیر در شان اصحاب کسا نازل شده است. 

برای نمونه در مورد‌ شأن نزول آیه ۸ سوره انسان که عنوان می کند وَيطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَی حُبِّهِ مِسْکينًا وَيتِيمًا وَأَسِيرًا 

علامه مجلسی می‌گوید: مفسرین و محدثین اجماع دارند که این سوره درباره اصحاب کساء نازل شده است.براساس برخی روایات عبارت خامس(پنجمین)آل عبا درباره امام علی(ع)، امام حسن مجتبی(ع) و امام حسین(ع) استفاده شده است.

فضائل اصحاب کسا در احادیث

به غیر از آیات قرآنی، در روایات عامه و خاصه نیز درخصوص فضائل و ارزش های اصحاب کسا، متونی آورده شده است. 

در برخی از روایات جبرئیل به عنوان ششمین نفر از اصحاب کسا (جَبْریلُ سادِسُنا) آورده می شود. در حدیث معروف کسا نیز جبرئیل از خدا می خواهد که با هبوط به زمین و قرار گرفتن در زمره اصحاب کسا، به عنوان ششمین نفر انتخاب شود. 

احترام و افتخار به پنج تن و اصحاب کسا در خطبه و احادیث اهل بیت کاملا دیده می شود. در بسیاری از معرفی ها به گونه ای از اصحاب کسا تعریف می کنند و آنها را نماد اصالت و حسب و نسب اهل بیت می دانند. 

فضائل اصحاب کساء

دوستی اصحاب کسا

در روایتی از پیامبر(ص) درباره خویشاوندانی که براساس آیه مودت، دوستی آنها واجب شده است، سؤال شد. پیامبر(ص) فرمود:

مراد از آنها، علی(ع) و فاطمه(س) و فرزندان آن دو هستند».

با اسنتاد به آیه مودت، خرالدین رازی، صلوت تشهد و سیره پیامبر، محبت و دوستی علی و فاطمه و فرزندان آنها را از واجبات بیان می کند. او بیان می کند که بدون شک پیامبر، علی، فاطمه، حسن و حسین را دوست داشته است. پیروی از پیامبر بر اساس آیاتی نظیر آیه ۱۵۸ سوره اعراف، آیه ۳۱ سوره آل عمران و آیه ۲۱ سوره احزاب از واجبات می باشد و دوستی آنها بر همه امت واجب شده است. 

دوستداری اصحاب کساء

نمودهای فرهنگی درباره اصحاب کسا

به طورکلی همانگونه که دانشنامه بریتانیکا نیز به آن اشاره دارد، پنج در اسلام عدد مقدسی به شمار می رود. در میان شیعیان نیز پنج تن و نمادهای آن در مراسم دینی، فرهنگ عامه مشخصه های بسیاری دارد: 

در مراسمات سوگواری و اطعام پنج شمع یا مشعل را به نشانه اصحاب کسا روشن می کنند. پنجه دست‌ِ فلزی‌ نیز نمادی‌ از پنج‌‌تن‌ است و بر فراز عَلَم‌، کُتَل‌، پرچم‌ها و کاسه‌های‌ آب‌ در سوگواری‌ها به‌کار می‌رود. 

به طورکلی پنج تن یکی از مهم ترین گوشه در فرهنگ تعزیه نیز می باشد. نگارش نام‌های اهل کسا بر انگشترها (برای مصونیت) و برخی لوح‌ها (برای نصب بر سردر ساختمان‌ها) انجام می‌شود. 

در نام آرامستان‌ها، امامزادگان و مکان‌ها مقدس‌ هم گاه «پنج‌تن‌» دیده می‌شود از جمله آنها می توان به پنج‌تن‌ در شهرهای‌ گرمسار، آمل و استرآباد اشاره کرد.

سروده شاعران بزرگی نظیر سعدی، سنایی و ناصرخسرو می‌توان نام پنج تن را به چشم دید. ابن‌داغر و حر عاملی نیز در چکامه‌شان به آنها توسل جستند. آثاری نیز به زبان اردو درباره پنج‌تن منتشر شده‌اند.ملا زلفعلی (شاعر محلی‌سرای بختیاری) حدیث کسا را با گویش بختیاری به نظم در آورده‌ است.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش