روز بزرگداشت شیخ بهایی، چه روزیست؟

یونسکو سال ۲۰۰۹ را بعنوان روز بزرگداشت شیخ بهایی انتخاب کرد

روز بزرگداشت شیخ بهایی

یونسکو برای سال ۲۰۰۹، عنوان سال بزرگداشت شیخ بهایی را به خاطر خدماتی که به علم ستاره شناسی کرد و به مناسبت چهارصدمین سال تولد شیخ بهایی و تقارنش با سال بین المللی نجوم انتخاب کرد و به این ترتیب روز ۳ اردیبهشت را از سال ۲۰۰۹ به بعد بعنوان روز شیخ بهایی معرفی کردند. تا قبل از اختصاص این روز به شیخ بهایی، از آن بعنوان روز معمار یاد می کردند و در روز۳ اردیبهشت ماه، همچنان در مجامع فرهنگی و هنری و علمی ایران در هر سال، مراسمی برگزار می شود که مربوط به بزرگداشت معماران است.

جالب است بدانید که روز تولد شیخ بهایی را ۳ اردیبهشت بیان کرده اند در حالی که کتیبه ای بیانگر تاریخ تولد او در ۸ اسفند است.  از این رو تاریخ دقیقی در این خصوص وجود ندارد و هم چنان به بهانه روز تولد شیخ بهایی، ۳ اردیبهشت ماه را به عنوان روز معمار و بزرگداشت او می شناسند.  

زندگینامه شیخ بهایی

محل تولد شیخ بهایی، در بعلبک بود. دوران کودکی او در روستای« جبع» یا« جباع» در جبل عامل در ناحیه شام و سوریه، سپری شد. نژاد او به یکی از شخصیت های برجسته آغاز اسلام به نام« حارث بن عبدالله اعور همدانی»( متوفی به سال ۶۴ خورشیدی) برمی گردد. در قرن دهم و یازدهم خورشیدی، خاندان شیخ بهایی از خانواده های معروف جبل عامل به شمار می رفتند. درواقع یکی از شاگردان برجسته شهید ثانی، پدر شیخ بهایی بود.

پدر شیخ بهاء الدین، عزالدین حسین عاملی نام داشت. او در سن ۱۳ سالگی فرزندش بخاطر دعوت شاه طهماسب صفوی برای حضور در ایران و اذیت شیعیان آن منطقه توسط دولت عثمانی، به ایران رفت و مرکز دانشمندان شیعه را در قزوین یافت. سپس در شهر قزوین زندگی کردند و بهاءالدین نزد پدر و دیگر دانشمندان آن عصر به شاگردی پرداخت. پدر شیخ بهاء الدین در سن ۱۷ سالگی فرزندش( ۹۷۰ ق)، به توصیه شیخ علی منشار از سوی شاه طهماسب به شیخ الاسلامی قزوین منصوب شد و او نیز به قصد زیارت خانه خدا در سال ۹۸۴ قمری یعنی به مدت ۱۴ سال بعد، از ایران خارج شد ولیکن در بحرین درگذشت.

آنچه که باعث شیخ الاسلام شدن شیخ بهایی در اصفهان از سن ۴۳ سالگی گردید؛ شخصیت علمی و ادبی و اخلاق و پارسای او بود. او همچنین از سن ۵۳ سالگی تا آخر عمرش( ۷۵ سالگی) در پی انتقال پایتخت از قزوین به اصفهان( در ۱۰۰۶ قمری) در دربار شاه عباس اول، منصب شیخ الاسلامی پایتخت صفوی را در اختیار داشت.

شیخ بهایی به خارج از قلمروی صفویه در فاصلهٔ سال های ۹۹۴ ق تا ۱۰۰۸ ق سفر کرد. این دانشمند به قصد زیارت، سیاحت، دانش اندوزی و سفارت سیاسی به مکه، مصر و شام سفر میکرد. زمان و مکان فوت شیخ بهایی به سال ۱۰۰۰ خورشیدی در اصفهان برمی گردد. او وصیت کرده بود که جنازه اش را در جوار مقبرهٔ علی ابن موسی الرضا در مشهد و کنار موزه آستان قدس دفن کنند. در حال حاضر ، قبر شیخ بهائی در بین مسجد گوهرشاد و صحن آزادی واقع شده است و رواق امام خمینی در یکی از رواق ها که به نام خود او معروف میباشد است.

سوم اردیبهشت در تقویم رسمی ایران به عنوان روز بزرگداشت شیخ بهایی ثبت شده است

شیخ بهایی دارای آثار زیادی می باشد. آثار شیخ بهایی بر اساس پژوهشی، شامل ۹۵ کتاب و رساله می باشد. آثار او براساس نظر بعضی از نویسندگان، ۱۲۰ عنوان دارد.

خدمات شیخ بهایی

>> شیخ بهایی در عرف مردم ایران، در زمینه ی ریاضی و معماری و مهندسی تبحر خاصی داشت؛ چنان که بعضی از افراد، او را به خاطر معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف می شناسند و نیز می گویند که او از روی سایه افتاب یا ساعت افتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام( مسجد شاه سابق)، شاخصی ساخته که اوقات شبانه روز را تعيين میکند.

>> شیخ بهایی، مهارت بسیاری در مهندسی مساحی تردید داشت و تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و قرای مجاور رودخانه به عنوان بهترین نمونه ی آن محسوب میشود. در زمان گذشته هیئتی به ریاست شیخ بهایی از جانب شاه عباس مأمور شدند و برای حق آب هر ده و آبادی و بردن آب و ساختن مادی ها، ترتیب بسیار دقیقی با منتهای عدالت داده اند که هم چنان به همین شکل، پابرجاست و اصل طوما در اصفهان است.

>> شیخ بهایی، قبله مسجد امام را به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب، تعيين کرد و به سلسله ی اختلاف نظری، خاتمه داد که مفتیان ابتدای عهد صفوی در مدت یک قرن و نیم درخصوص تشخیص قبله عراقین اختلاف داشتند.

>> طرح ریزی کاریز نجف آباد اصفهان از دیگر کار های علمی شیخ بهایی به شمار میرود که قنات زرین کمر، نام دارد. این قنات که امتداد آن از مظهرش تا انتهای آبخور به ۹ فرسنگ می رسد؛ از بزرگ ترين کاریز های ایران به شمار میرود و متشکل از ۱۱ جوی بسیار بزرگ می باشد و درواقع مرحوم شیخ بهایی، طرح ریزی این کاریز را بر عهده داشته است.

>> از دیگر آثار شیخ بهایی میتوان به ساختمان گلخن گرمابه در اصفهان، معروف به حمام شیخ بهایی یا حمام شیخ اشاره کرد. درحقیقت در میان مسجد جامع و هارونیه در بازار کهنه نزدیک بقعه معروف به درب امام، این حمام را ساخته اند و گلخن آن گرمابه به عقیده ی مردم اصفهان با استفاده از یک شمع، گرم می شد و در میان فضای تهی تعبیه شده در زیر پاتیل گلخن، شمعی مشتعل بود و تا مدت های طولانی، می سوخت و موجب گرم شدن آب حمام بدان وسیله گرم می شد و طبق گفته ی شیخ بهایی، زمانی شمع خاموش میشد و گلخن از کار می افتاد که آن فضا را بشکافند؛ از این رو وقتی که گرمابه را تعمیر و شکافتند، شمع بلافاصله خاموش شد و دیگر موفق به ساخت آن فضا نشدند. همچنین شیخ بهایی توانست منارجنبان اصفهان را طراحی کند.

سوم اردیبهشت و اختلاف در روز بزرگداشت اصفهان 

شهرداری اصفهان، روز سوم اردیبهشت ماه را به نام روز اصفهان به بهانه روز تولد شیخ بهایی انتخاب کرد ولی روز اصفهان از نظر اصفهان شناسان، یکم آذرماه می باشد؛ صرفا به این خاطر که طالع بنیانگذاری شهر اصفهان بر اساس مستندات تاریخی، در ماه قوس( آذر) دیده شده است و در ماه آذر به منظور تضمین امنیت شهر تاریخی اصفهان، احداث حصار بزرگ اصفهان( خشت جی) در دوران دیلمیان و در زمان حسن رکن الدوله دیلمی( ۳۶۶ – ۳۲۲ هجری قمری) صورت گرفته است. 

همچنین روز تولد شیخ بهایی از نظر مورخان، براساس کتیبه کاشی کاری های دیوار اتاق مقبره اش، مصادف با هشت اسفند ۹۲۵ هجری خورشیدی در بعلبک لبنان می باشد.

سرانجام اصفهان شناسان با رأی اکثریت در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴، روز« یکم آذر ماه» هر سال را بعنوان « روز نکوداشت اصفهان» تصویب کردند اما بعضی از اعضای شورای شهر اصفهان، پس از انتشار این خبر، تصمیم به نفی انتخاب اصفهان شناسان گرفتند و روز سوم اردیبهشت ماه را به عنوان سالروز ولادت شیخ بهایی و روز اصفهان برطبق دستورالعمل شورای اسلامی شهر اصفهان، انتخاب کردند و هم چنان بر سر این مبحث، اختلاف نظر دارند. 

شیخ بهایی، عالم و دانشمند بزرگ شیعه میباشد

گردآوری: بخش تونل زمان سرپوش