شعر، گونه ای از ادبیات محبوب ایرانی هاست و شاعران بزرگی که از قرن ها پیش، هنر و طبع ادبی شان را در قالب شعر به یادگار گذاشتند هم دلیل این ادعاهستند. شعر در ایران سرنوشت پرفراز و نشیبی دارد، گاهی زمین خورده و گاه لباس نو به تن کرده، گاه رنگ حماسه گرفته و گاه ادبیات را به اوج برده تا به امروز رسیده است، به سال ۹۷. «الف یا»به تازگی فهرست ۱۵ کتاب شعر پرفروش دهه ۹۰ رامنتشر کرده که این فهرست شامل کتاب هایی است که در دهه ۹۰ بیش از ۱۰۰۰۱نسخه آن منتشر شده و در یک سال گذشته هم دستِ کم یک بار به تجدید چاپ رسیده اند. این فهرست براساس بانک داده خانه کتاب تنظیم شده است و به طور تقریبی نشان می دهد میل و سلیقه ادبی کشور در حوزه شعر به کدام سمت مایل است. در بررسی این فهرست که ما در جدول مان تا ردیف دهم آن را آوردیم، نکته هایی وجود دارد که نشان می دهد رابطه محبوب بودن و پرفروش بودن بسیار مستقیم است و گاهی هم اصلا این طورنیست.
«فاضل نظری» شاعر پرفروش این سال ها
فاضل نظری با ۱۴۰هزار نسخه کتاب، پرمخاطب ترین شاعر دهه ۹۰ است. «ضد» کتاب محبوب او در میان غزل دوست ها، با ۸۵هزار و «کتاب» با ۵۵هزار نسخه در رتبه های اول و دوم قرار دارد. این اولین رکوردشکنی کتاب های او نیست، او قبل تر با «ضد» رکورد فروش سوره مهر را در نمایشگاه تهران شکست و «کتاب» پنجمین دفتر شعر او طی یک ماه ۲۵ هزار جلد فروخت. مضمون غزل های این شاعر۳۹ ساله در این دو کتاب عارفانه، عاشقانه و اجتماعی است. او جایی در «ضد» می گوید:«اگر جای مروت نیست با دنیا مداراکن/به جای دلخوری از تنگ بیرون را تماشا کن» و در «کتاب» می گوید:«نسبت عشق به من نسبت جان است به تن/ تو بگو من به تو مشتاق ترم یا تو به من». فاضل نظری به غیر از نمایشگاه بین المللی کتاب تهران معمولا در کتاب فروشی دیگری جشن امضا ندارد و با در نظر گرفتن این موضوع، می توان گفت او به خوبی رگ خواب شعر و غزل را پیدا کرده است.
۱۵ کتاب شعر و ۸ شاعر
فهرست پانزده تایی پرفروش ترین ها، در اختیار هشت شاعر است و نام چند شاعر در آن تکرار شده. نام علیرضا آذر با سه عنوان کتاب«آتایا»، «اسمش همین است» و «اثر انگشت» و در مجموع ۴۳هزار و ۶۰۰ نسخه در رتبه های پنجم، یازدهم و پانزدهم تکرار شده است. بیت معروف «چمدان دست تو و ترس به چشمان من است/این غم انگیزترین حالت غمگین شدن است» در کتاب «اسمش همین است»آمده. فاضل نظری با دو کتاب و مجموع ۱۴۰هزار نسخه، سیدحمیدرضا برقعی با دو کتاب« قبله مایل به تو» و «رقعه» و در مجموع۴۶هزار و ۳۰۰نسخه رتبه های سوم و سیزدهم، گروس عبدالملکیان با دو کتاب «حفره ها» و «پذیرفتن» و در مجموع ۳۲هزار و ۲۰۰ نسخه در جایگاه های ششم و دهم قرار دارند.
همچنین کامران رسول زاده با دو کتاب«فکر کنم دیشب باران مرا شسته امروز"توام"» و «کوتاه بیا عمرم به نیامدنت قد نمی دهد» و در مجموع ۳۱هزار و ۳۵۰ نسخه جایگاه های هشتم و نهم را از آن خود کرده است. جالب این که کاظم بهمنی با تعداد کمتری یعنی ۲۹ هزار و ۷۰۰ هزار نسخه برای دو کتاب «پیشامد» و «عطارد» رتبه های بهتری مانند هفتم و دوازدهم را دارد. در این فهرست ناصر فیض با«فیض بوک» و ۲۷هزار و ۲۲۰نسخه حضور دارد و سجاد افشاریان نیز با«اسکارلت دهه ۶۰»و ۱۲ هزار نسخه جایگاه یکی مانده به آخر را دارد.
پرطرفدار بودن طنز و جای خالی خانم ها
اگر کتاب های این فهرست را ورق بزنید متوجه نکته جالبی می شوید. مخاطب های شعر در دهه ۹۰ هنوز به شعرهای کلاسیک علاقه مندند. به طوری که تقریبا ۷۰ درصد از این فهرست را اشعار کلاسیک در برمی گیرد و ۳۰ درصد آن شامل اشعار نو است. نکته جالب تر در این فهرست نام «فیض بوک»به عنوان تنها مجموعه شعر طنز در این فهرست است. این می تواند خبر خوشی برای طنز نویسان باشد چون با تکیه بر این نکته، می توان امیدوار بود که طنز مکتوب هنوز هم مخاطبان طنز پسند کتاب بخر دارد. قسمت غم انگیز این سیاهه، جای خالی خانم های شاعر است. بانوان شاعر و حتی ترانه سرا هنوز نتوانسته اند به فهرست پانزده تایی ها راه یابند. قسمت دیگر این فهرست به ناشرها برمی گردد. پنج ناشر در این فهرست تکرار شده اند که نشر نیماژ با پنج کتاب پرتعدادترین آن هاست. انتشارات چشمه و سوره مهر هر کدام با سه کتاب و انتشارات فصل پنجم و مروارید هر یک با دو کتاب در رده های بعدی قرار دارند.
«پروفروش ها» لزوما محبوب نیستند
با در نظر گرفتن شمارگان بالای ۱۰ هزار، کتاب های شعر منتشر شده در دهه ۹۰ کمتر از ۳۰ درصد کتاب های داستان منتشر شده در این دهه مخاطب دارد. این به معنی ریزش علاقه مندان به شعر است. یعنی در آثار منتشر شده در این سال ها، شعر کمتر از یک سومِ داستان مخاطب دارد. نکته ناراحت کننده ای است اما در فهرست پرفروش های هر کدام یعنی شعر و داستان یک نکته مشترک وجود دارد که هر کتاب پرفروشی، کتاب محبوبی نیست. برخی از کتاب ها در این فهرست ها به درستی در جای خود قرار گرفته اند و نمی توان خدشه ای به جایگاه آن وارد کرد اما درباره برخی از این کتاب ها سوالاتی وجود دارد.
آن هم این که چطور شاعران و نویسنده های جوانی در اولین تجربه های خود به آمار خیره کننده ای می رسند و یک شبه ره صد ساله را طی می کنند. چطور می توان مخاطب پیگیر شعر و داستان را با مخاطبی که با یک جرعه شعر اینستاگرامی ظرف شعری اش پر می شود در یک کفه ترازو گذاشت و چشم به روی جشن های امضای بی شمار برخی شاعران و نویسنده ها بست.
- 15
- 3
