اصفهان به عنوان پایتخت تاریخی صفویان، بخشی از مهمترین میراث فرهنگی کشور را در خود جای داده و به اعتبار این میراث جهانی هر سال پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است. با وجود اهمیت بناهای تاریخی اصفهان خصوصا دو مسجد شیخ لطف‌الله و شاه‌عباسی، مرمت غیراصولی صورت‌گرفته برای این دو بنای تاریخی، مشکل‌ساز شده و انتقادهای زیادی را برانگیخته است.
امسال داربست‌های گنبد مسجد جامع عباسی برچیده شدند و تصاویر منتشر شده از بنای گنبد مسجد نقدهای تندی را از سوی کارشناسان برانگیخت. با باز کردن داربست‌های ضلع شمالی گنبد مشخص شد اعوجاج در گنبد مسجد به شکل محسوسی رویت می‌شود.
از سوی دیگر نگاهی به مسجد شیخ لطف‌الله نشان می‌دهد که گنبد این مسجد نیز پس از مرمت در طول روز و در مجاورت نور خورشید چند رنگ شده و ظاهر و جلوه تاریخی آن مخدوش شده است.
این اشتباهات مرمتی در خصوص دو مسجد شاخص و تاریخی اصفهان باعث شده که نگرانی‌های زیادی در خصوص نحوه مرمت و آسیب‌های وارد شده به این بناهای ثبت ملی وجود داشته باشد. باتوجه به اینکه میدان نقش جهان در فهرست آثار یونسکو نیز ثبت شده است نگرانی‌های موجود در خصوص وضعیت و شرایط این دو اثر نیز مضاعف است.
علل بروز آسیب‌های مرمتی
برای بررسی علل و ریشه‌های مشکلات و چالش‌های مرمتی به وجود آمده برای دو مسجد تاریخی اصفهان به سراغ بهروز اقتداری- دبیر انجمن علمی مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان- رفتیم.
وی در پاسخ این پرسش که علت مشکلات به وجود آمده برای دو مسجد تاریخی اصفهان چیست و برای اصلاح این مشکلات چه می‌توان کرد به «جهان‌صنعت» گفت: آنچه در مرمت اتفاق می‌افتد این است که یک بنای تاریخی به دست ما رسیده است و (برای مرمت) یکسری اقداماتی در آن صورت می‌گیرد که باید (مرمت انجام شده) مشخص باشد و آن بنا به دست آیندگان برسد. آنچه که (به عنوان مرمت) در اصفهان اتفاق افتاده اما این است که لطمه بسیار بزرگی به مسجد شاه‌عباسی و مسجد شیخ لطف‌الله وارد کرده‌ایم.
اقتداری ضمن اشاره به این نکته که برخی از آسیب‌های وارده که بر اثر مرمت غیراصولی اتفاق افتاده شاید قابل جبران نباشد، ابراز داشت: یکسری از موارد را دیگر نمی‌شود اصلاح کرد و باید برای اصلاح آنها تا مرمت بعدی منتظر ماند. توجه داشته باشید که ماهیت کاشی این است که هر چند سال یک‌بار باید عوض شود و این‌گونه نیست که کاشی‌های ساخته و نصب‌شده برای ۳۰۰ یا ۴۰۰ سال باقی بمانند. عمده کاشی‌هایی که در بناهای تاریخی نقش جهان می‌بینید در دوره‌های مختلف تاریخی از جمله در دوره قاجار و پهلوی مرمت شده‌اند. به همین دلیل نیز هست که از کاشی‌ای که طرح دارد استفاده می‌کنند؛ چون هر کدام از آنها مثل یک نقشه است و وقتی می‌بینند که یک کاشی افتاده یا تخریب شده بر اساس نقش‌هایی که از قبل وجود داشته، کاشی مورد نظر را ساخته و نصب می‌کرده‌اند.
دبیر انجمن علمی مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان، ضمن اشاره به اتفاقی که در مسجد شاه‌عباسی حادث شده است، گفت: آنچه در مسجد شاه‌عباسی اتفاق افتاد باتوجه به وسعت تخریب صورت‌گرفته اشتباه بوده است و نمی‌توان اینطور برچسب زد که ماهیت کاشی این است که تغییر پیدا کند و باید آن را عوض کرد. خیلی از کاشی‌های قبلی سالم بوده‌اند که باید حفظ می‌شدند و آن طیف رنگی که داشت حاکی از همین (مساله تغییر کاشی‌ها) بود.
مشکل مسجد شیخ لطف‌الله و چالش‌های مدیریتی
بی‌شک یکی از علل اصلی مرمت غیراصولی دو مسجد تاریخی اصفهان، ضعف‌های مدیریتی و نیز کم‌توجهی به مسائل نظارتی است؛ آنچه که در خصوص مرمت مسجد شیخ لطف‌الله نیز نمود دارد.
اقتداری دبیر انجمن علمی مرمت و احیای ابنیه و بافت‌های تاریخی دانشگاه هنر اصفهان در خصوص مشکل مرمتی مسجد شیخ لطف‌الله به «جهان‌صنعت» گفت: در خصوص مسجد شیخ لطف‌الله به طور کلی تکنیکی که (برای مرمت) استفاده کرده‌اند باعث شده در اثر قرار گرفتن در مجاورت برف و باران و حتی در شرایط عادی هر ترکش یک رنگی داشته باشد و همین مساله هارمونی (بنا) را به هم ریخته است.
وی در پاسخ به این پرسش که فکر می‌کند علت و ریشه‌های بروز این مشکلات چیست، به «جهان‌صنعت» گفت: به نظرم علت بروز این مشکلات به نحوه مدیریت بر‌می‌گردد. شخصی که به عنوان مدیر پایگاه مسوول کار بوده است باید مدیریت بهتری انجام می‌داد. البته نباید تمام مسائل و مشکلات را نیز به مدیر پایگاه ارتباط دهیم بلکه باید مسوولان بالادستی وی هم مدیریت و نظارت بهتری می‌داشتند. به هر روی معتقدم همه چیز را نباید (صرفا) بر گردن مدیر پایگاه انداخت.
اقتداری ادامه داد: آن تیم و گروهی که می‌آیند و تصمیم‌گیری می‌کنند که از چه تکنیکی برای مرمت استفاده شود یا چه (میزان) بودجه اختصاص یابد، همگی در اتفاقی که افتاده است نقش دارند. به نظرم نباید این‌گونه باشد که پیمانکار بگوید قرارداد ما صرفا مربوط به کاشی کردن کار بوده وگرنه می‌دانستیم که سازه کار مشکل دارد. سوال اصلی اینجاست که شخصی که مهندس عمران است و این آگاهی را دارد که کار به این شکل به مشکل می‌خورد چرا باید ۱۰ سال عمر خود را برای مرمت این اثر تاریخی بگذارد و در آخر هم نتیجه‌ای به این شکل حاصل شود.
وی در خاتمه ابراز داشت: «به هر روی دست‌اندرکاران زیادی در زمینه مرمت بنای مسجد شیخ لطف‌الله وجود داشته است و آنچه که اتفاق افتاده به نظرم به دلیل مشکلات مدیریتی بوده است. در زمینه مرمت افراد با تحصیلات مرتبط و با تخصص لازم وجود دارند اما متاسفانه این افراد تحصیلکرده و متخصص در جایی که باید به کار گرفته نمی‌شوند.»
باتوجه به مشکلات مرمتی ایجادشده در اصفهان به نظر می‌رسد برای بهبود عملکرد میراث فرهنگی در این استان باید اقدامات موثری جهت ارتقای مدیریت و نظارت در حوزه میراث فرهنگی در دستور کار قرار گیرد. مطمئنا توجه به اصول نظارتی و مدیریتی می‌تواند در این شهر تاریخی راهگشا بوده و زمینه را برای بهبود حفظ و نگهداری آثار تاریخی اصفهان فراهم کند.
- 16
- 6
