دستکند زیرزمینی تفرش ثبت ملی شد

به گزارش ایسنا، فائزه فراهانی، مالک بنای تاریخی و ثبتی فراهانی در شهر تفرش در این باره گفت: این دستکند زیرزمینی محوطه‌ای تاریخی در شهر تفرش واقع در استان مرکزی است. وجود این سازه زیرزمینی در شهر تفرش از دیرباز مطرح بوده و سینه به سینه بین نسل‌ها منتقل شده بود تا بالاخره با پیگیری دوستداران میراث‌ فرهنگی، کاوش علمی این مجموعه از سال ۱۳۹۸ آغاز شد.

او اضافه کرد: تاکنون دو فصل کاوش در این مجموعه صورت گرفته است. کاوش فصل اول از خانه تاریخی و ثبتی «میرشکرایی» در تابستان سال ۱۳۹۸ و کاوش فصل دوم از خانه تاریخی و ثبتی «فراهانی» در پاییز سال ۱۳۹۹ تا شهریور ۱۴۰۰ انجام شده است. با این وجود، کاوش‌های این محوطه تاریخی هنوز به طور کامل به پایان نرسیده و ابهامات زیادی باقی مانده است و مشخص نیست که در کاوش‌های بعدی چه یافته‌هایی به دست آید. هنوز مشخص نیست که این میراث گذشتگان به چه علتی و با چه کاربری‌ای ایجاد شده و چه اتفاقاتی در آن رخ داده است. تا این مرحله از کاوش‌ها به استناد داده‌های به دست آمده، قدمت این محوطه (احتمالا) مربوط به دوره سلجوقیان تخمین زده شده است.

به گفته این فعال میراث فرهنگی، «یکی از ویژگی‌های این سازه طبقه‌ای بودن آن است که تاکنون سه طبقه از آن به کشف رسیده است و احتمال می‌رود این دستکند از نظر وسعت، یکی از وسیع‌ترین محوطه‌های دستکند زیرزمینی در ایران و حتی در خاورمیانه باشد. این سازه تاریخی با توجه به عظمت و معماری خاص آن قطعا اگر به درستی مدیریت و معرفی شود، قابلیت ثبت جهانی شدن را نیز دارد و می‌تواند به شهرتی جهانی دست پیدا کند. معماری این سازه طبقه‌ای مشتمل بر اتاق‌ها، تونل‌ها و چاه‌های متعددی است که از طریق همین چاه‌های ارتباطی دسترسی طبقات به یکدیگر میسر می‌شود.»

او بیان کرد: یکی از کشفیات این مجموعه اتاق‌های مفروش به آجرفرش است که در هنگام کاوش از محل خانه تاریخی و ثبتی «فراهانی» کشف شد و در راستای حفظ بافت اصلی، آجرفرش‌ها بدون هیچ دستکاری در کف اتاق‌ها باقی مانده است.

فراهانی درباره روند ثبت این دستکند زیرزمینی اظهار کرد: سرانجام پس از سال‌ها سازه دستکند زیرزمینی تفرش به انضمام قنات تاریخی متصل به آن موسوم به دیوار و پایاب‌های موجود در آن مجموعا در تاریخ ۱۴۰۱/۱۱/۰۳ مورد بررسی شورای ثبت آثار وزارتخانه میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی قرار گرفت و واجد ارزش ثبت شناخته شد و لوح ثبتی آن به شماره ۳۳۸۱۸ توسط وزیر میراث فرهنگی کشور  در تاریخ ۱۴۰۲/۰۳/۲۹ به تمامی ارگان‌ها و سازمان‌های ذیربط ابلاغ شد.

او ادامه داد: از آنجا که در خانه خوانین قدیمی تفرش راه‌های مواصلاتی به دستکند زیرزمینی تفرش وجود دارد، به منظور دسترسی بهتر کاوش این مجموعه در دو فصل از طریق همین خانه‌های تاریخی شهر صورت گرفته است. هنگامی که بخشی از این دستکند زیرزمینی تحت عمارت فراهانی به اکتشاف رسید، در سال‌های ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۰ برای کاوش فصل دوم با اداره کل میراث فرهنگی استان مرکزی همکاری کرده تا این پروژه در همین عمارت انجام شود. عمارتی که خود نیز یک خانه‌ تاریخی متعلق به دوره قاجار است و به شماره ۳۳۵۵۹ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

مالک خانه تاریخی ثبتی «فراهانی» همچنین گفت: بخش عمده‌ای از سازه دستکند کاوش شده در این فصل در ساختاری سه طبقه تحت این عمارت قاجاری قرار گرفته که به دلیل این‌که این خانه خود نیز یک بنای تاریخی بوده، در طول این سال‌ها با ساخت و سازهای آن‌چنانی مواجه نشده است، بنابراین دستکند تحت آن کاملا سالم و بکر باقی مانده است.

فراهانی بیان کرد: متاسفانه بعد از پایان مراحل کاوش و ساماندهی این مجموعه، امر مهم ثبت ملی شدن این اثر تاریخی فاخر و ارزنده مورد بی‌توجهی قرار گرفت و همین موجب شد، پیگیر روند مراحل ثبت از طریق وزارتخانه میراث فرهنگی شویم و با تلاش‌های فراوان پس از بررسی‌های لازم سازه دستکند زیرزمینی تفرش به ثبت در فهرست آثار ملی کشور رسید و در ادامه انتظار آن می‌رود که تحت حفاظت و صیانت شایسته از طرف وزارت متبوع قرار گیرد.