زندگی به سبک ۲هزار سال پیش کنار کارون

به گزارش ایسنا، در استان خوزستان قومی هنرمند و صنعتگر زندگی می‌کنند که به آن‌ها صابی، صبئه و بنا به تلفظ متداول و عام صُبی می‌گویند.  

حمید عامریان در کتاب خود با عنوان «شناخت فرهنگ و اقوام ایران‌زمین» درباره صابئین آورده است: این قوم در عصر اشکانیان بر اثر آزار و اذیت یهودیان فلسطین از سرزمین خود به سوی ایران مهاجرت کردند و در کنار رود دجله و کارون ساکن شدند و چون برای انجام فرایض دینی به آب نیاز داشتند، این محل را برای انجام فرایض دینی تشخیص دادند.

قوم صابئین تا کنون آن‌چنان که شایسته است مورد بررسی و توجه قرار نگرفته‌اند هرچند که خودِ صبی‌ها نیز در این زمینه کم مقصر نیستند. در استان خوزستان حدود ۱۵ هزار صبی وجود دارد که از این تعداد حدود هفت‌هزار نفر فقط در اهواز زندگی می‌کنند. صابئین هنوز هم به سنت خود وفادار و دنباله‌رو گذشتگان هستند.

در آیین مندایی باید یک نفر صابی با لباس مخصوص تمام بدن خود را زیر آب فرو برده و به اصطلاح کُر دهد. علاوه بر آن روحانی باید با خواندن و زمزمه آیاتی از مغتسله، غسل تعمید دهد. بنا بر این مندائیان باید در کنار و حاشیه رودخانه‌ها زندگی کنند؛ مثل حاشیه رود کارون که مرکز تجمع و در کنار هم بودن صبی‌هاست.

مندائیان پیروان حضرت یحیی علیه السلام هستند و اعمال و آداب بخصوصی دارند. در قرآن مجید هم در سه آیه از آن‌ها یاد شده است.

عقیده علمای تفسیر از جمله ابوالفتح رازی بر این است که چون این قوم از آیین نخستین خود دست کشیده و به آیین تازه‌ای گرایش پیدا کرده‌اند، آن‌ها را «متشبثین» گفته‌اند. برخی معتقدند چون قبله‌ آنان به سمت باد صبا است، به همین دلیل آن‌ها را صابی خوانده‌اند. محققان اروپایی این طایفه را مندائیان یا ماندائیان می‌خوانند.

ادوارد براون در کتاب تاریخ ادبیات ایران می‌نویسد: «گذشته از مانویان، ماندائیان یا صابئین نیز بقایای مظاهر قدیم بابل بوده‌اند. ماندائیان را اعراب مغتسله می‌نامند و وجه تسمیه آن‌ها این است که این جماعت بیشتر اوقات به آداب و رسوم شست‌وشو می‌پرداختند که به این فضا و معبد که در آن شست‌وشو و غسل می‌کنند، «مندیل» گفته می‌شود.»

برخی معتقدند که آن‌ها از بازماندگان صابئین قدیم هستند که در زمان‌های دور در ایران و جاهای دیگر خاورمیانه پراکنده بودند.

صبی‌ها احکام دینی و مذهبی مخصوص به خود را دارند و به جای ۳۰ روز ماه رمضان، ۳۶ روز غیرمتوالی روزه می‌گیرند و در طول روز هم سه بار نماز می‌خوانند. آن‌ها برای دین‌شان تبلیغ نمی‌کنند و به کسی اجازه ورود به آیین‌شان را نمی‌دهند.

غسل تعمید در آب روان از مهمترین اصول آیین‌های آنان به شمار می‌آید. صبی‌ها کمی در ازدواج و ایجاد رابطه خونی با دیگر ادیان سختگیرتر هستند. جمعیت صابئین را حدود ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر و به قدمت دوهزار سال تخمین می‌زنند.

اشتراک مسیحیان و صابئین مندایی در این است که هر دو غسل تعمید را نماد پاکی تن  و روان می‌دانستند و نوشته شده است که یحیی(ع)، عیسی(ع) را غسل تعمید داده است.

«دولا»، «نونا»، «امرا»، «تورا»، «صلعی»، «سرطانا»، «اریا»، «شمبلتا»، «قینا»، «ارقوا»، «هیطا» و «گدیا» عناوین ماه‌های مندایی هستند.

خط مندایی نیز که در فهرست میراث ناملموس کشور ثبت شده، از راست به چپ است و نقطه ندارد و کتاب مقدس آن‌ها «گنزُ ربّا» نام دارد.

برای صابئین ۳۰ آذرماه، روز عاشوریه، یعنی روز دعا برای غرق‌شدگان بی گناه طوفان نوح است. آن‌ها در این روز حلیمی مرکب از گندم، نخود، لوبیا، ماش، عدس، باقلا و لپه می‌خورند.  

شغل عمومی این قوم نقره‌کاری است که روی نقره با عیار ۲۲ نقوشی همچون ماه، بلم، نخل و ... را حکاکی می‌کنند. اخیراً این نقوش را روی طلا هم اجرا می‌کنند.

صابئین در اهواز روز دوشنبه را که سالروز میلاد حضرت یحیی است گرامی می‌دارند و به این عید «دهوا ادمانا» به معنی عید فرشته می‌گویند. آن‌ها با انجام مراسم موسوم به «دخرانی» و تعمید کودکان خود و نامگذاری آن‌ها، مناسک خاص این عید مذهبی را به جا می‌آورند. صابئین قبل از عید بزرگ به نظافت خانه‌های خود می پردازند و برخی از آن‌ها دو روز قبل از عید (مصادف با ۲۷ تیر) مراسم غسل تعمید را در ساحل شرقی کارون انجام می‌دهند و بعد از آن اعتکاف ۳۶ ساعته خود را آغاز می‌کنند.

صابئین مندایی اقوام آرامی در ایران هستند و از حدود ۲۰۰۰ سال پیش تحت تعالیم حضرت یحیی(ع) تعمیددهنده قرار گرفتند.

البته برخی از محققان به اشتباه قضاوت‌های نادرستی از این قوم داشته‌اند و آن‌ها را ستاره‌پرست نیز خطاب کرده‌اند، اما شهید مطهری این قوم را اهل کتاب دانسته و حساب آن‌ها را از صابئین ستاره‌پرست جدا کرده است.