پل‌های تاریخی لرستان به یونسکو نمی‌رسند

سیلاب نقشه شش پل تاریخی لرستان را که سودای جهانی شدن داشتند؛ نقش بر آب کرد! یک پل را سال ۹۵ به طور کامل از فهرست موقت ثبت جهانی در یونسکو درآورد و پنج پل دیگر را در سیلاب نوروزی سال‌جاری ضربه کاری زد! پل زال سه سال پیش به طور کامل فرو ریخت! هم افرینه را به طور کامل غرق کرد! تن پل پلدختر را لرزاند. زیر پای یکی از پایه‌های کشکان را خالی کرد! به جان گاومیشان افتاد! و کلهرت را تا آستانه تخریب شدید برد!

سیل با پایتخت پل‌های تاریخی چه کرد؟

مدیرکل دفتر امور پایگاه‌های ثبت جهانی سازمان میراث فرهنگی کشور در گفت‌و‌گو با «ایران» هشدار می‌دهد:«سیل بستر رودخانه‌ها را شسته و زیر پای پل‌های تاریخی لرستان را خالی کرده، اگر زودتر مرمت نشوند، سیل بعدی را تاب نمی‌آورند!»

فرهاد عزیزی وضعیت پل های تاریخی استان را خطرناک‌تر از قلعه فلک الافلاک می‌داند و می‌گوید:«از یکصد پل ثبت ملی شده این استان غربی، ۵۰ پل در سیل آسیب دیده‌اند.» به گفته او سیل بستر بیشتر پل‌ها را شسته و پایه‌های آنها را در معرض تخریب قرار داده است. او می‌گوید: «از پل‌ها چند پایه، دهنه یا طاق مانده است!» هرچند این وضعیت تنها به سیل اخیر برنمی گردد. برای مثال پلی که در دوره قاجار به پل کشکان الحاق می‌شود در سیل سه سال پیش فرو ریخت. عزیزی که بعد از سیل به لرستان رفته بود، می‌گوید: «بیشتر آسیب‌ها به پل کشکان وارد شده است.» او از کج شدن و انحراف یکی از پایه‌های پل کشکان خبر می‌دهد و می‌گوید: «به‌دلیل بستر روبی سیل، این پایه ۱۰ تا ۱۵ درجه منحرف شده است.» کارشناسان، لرستان را پایتخت پل‌های تاریخی می‌دانند.

قدمت قدیمی‌ترین این پل‌ها به دوره هخامنشی می‌رسد و کم‌ترین آنها به پهلوی! عزیزی، معماری پل‌های تاریخی لرستان را بسیار شگفت‌انگیز توصیف می‌کند و عدد عجیبی را برای وزن آنها می‌گوید: «مثلاً وزن هر پایه پل کشکان ۳ هزار تن است.» عددی که باور آن سخت است! به اعتقاد او هر پایه این پل، خود اثر تاریخی است. به اعتقاد این کارشناس تخریب پل کلهر یا آن‌طور که جوانان لرستان می‌گویند:«کلَهُرت»، کمتر از پل کشکانی است اما به معنای حال خوب این پل تاریخی نیست. او فرسایش و ریختگی دو تا از پایه‌های پل و زیرشویی بستر پایه‌های دیگررا از جمله خطراتی می‌داند که می‌تواند سرنوشت کلَهُرت را پیچیده کند. کلهرت هم روی رودخانه کشکان ساخته شده است. این پل به شهر معمولان می‌رسد.

 عزیزی در نهایت آژیر قرمز وضعیت پل کلهرت را هم به صدا درمی آورد و می‌گوید:«زیر پایه‌های پل خالی شده است.»

با وجود این سیل از پس «کلهرت» برنمی‌آید و پل در میان دره‌ای که کشکان را اندازه می‌دهد، سرجایش مانده است.

عزیزی می‌گوید: «ما حدس می‌زنیم که زیر پایه پل کلهرت هم آسیب دیده باشد!» او سرنوشت پایه کج شده پل کشکان را برای کلهرت پیش‌بینی می‌کند و می‌گوید: «این پل در معرض آب شستی ملات قرار دارد و ممکن است وضعیت کشکان را پیدا کند.»

او وضعیت پل افرینه را در زمان سیل عجیب و خطرناک توصیف می‌کند و می‌گوید: «وقتی به پل رسیدیم، کامل زیر آب رفته بود.» سیل رودخانه «چولهول» بود که افرینه را در کام خود کشید. پل افرینه در زمان پهلوی ساخته شده است. عزیزی در نهایت درباره افرینه می‌گوید: «خوشبختانه اسکلت پل، سرجایش باقی مانده است.»

سیل پل گاومیشان را هم دچار فرسایش کرد اما عزیزی می‌گوید: «الحمدلله آسیب آنچنانی به پل وارد نشد.» او در پاسخ به این سؤال که منظور از «آسیب آنچنانی» چیست؟ هم می‌گوید: «من نگران بودم که سیل پایه‌های پل را ببرد اما خوشبختانه محکم و استوار در مقابل سیل ایستاد.» پل ساسانی گاومیشان در ۱۷ کیلومتری «دره شهر» و در مرز دواستان لرستان و ایلام قرار دارد. تعلق پل، محل مناقشه مردم دو استان است. هر دو استان پل را متعلق به خود می‌دانند. همین مسأله هم از دیرباز مرمت آن را با مشکل رو به‌رو کرده بود.

عزیزی آسیب وارده به ۵۰ پل تاریخی لرستان را بین ۱۰ تا ۳۰ درصد اعلام می‌کند. او مرمت‌های انجام گرفته در دو سال گذشته را دلیل مقاومت پل‌های تاریخی در برابر سیل عجیب و خسارت‌بار لرستان می‌داند و می‌گوید: «روی بستر اکثر پل‌ها استحکام بخشی و رفع خطر شد.» او اعتقاد دارد که اگر ضلع شرقی پل افرینه استحکام بخشی نشده بود سیل آسیب‌های بیشتری به آن می‌زد.

مرهمی که زخم شد!

عزیزی درحالی از مرمت و استحکام‌بخشی پل‌های تاریخی در لرستان دفاع می‌کند که منتقدان اعتقاد دارند که اگر سیل نتواند جلوی ورود پل‌های تاریخی به فهرست جهانی میراث طبیعی یونسکو را بگیرد، مرمت‌های غیر اصولی حتماً سد بزرگی جلوی پای آنها خواهد گذاشت. استفاده از ملات سیمان در مرمت پل‌های خشتی استان، در ۱۰ سال پیش موجی از اعتراض‌ها را به سمت میراث فرهنگی لرستان گسیل داشت. برخلاف گفته‌های عزیزی، پیش‌تر علی مصطفی پور مدیر پایگاه پل‌های تاریخی لرستان به«ایران» گفته بود که به اسم مرمت، روی هویت تاریخی پل‌ها، ملات سیمان کشیده اند! سیمانی کردن هویت مهم‌ترین پل‌های تاریخی کشور، به دولت دهم باز می‌گردد. آن زمان هویت تاریخی پل شاپوری (شکسته) هم با مرمت‌های غیر اصولی و بازسازی غلط، کاملاً از بین رفت تا هیچ سنخیتی با تاریخ خود در اواخر ساسانی و اوایل اسلام نداشته باشد. مصطفی‌نژاد مرمت پل شاپوری را یک «بزک» امروزی دانسته که هیچ تصویری از گذشته شهر شاپورخواست(خرم‌آباد) به بیننده نمی‌دهد. کلهرت هم از مرمت‌های ۸۸ آسیب جدی دید.

به گفته مصطفی‌نژاد آنچه در لرستان اتفاق افتاد نه مرمت که بازسازی پل‌های تاریخی بود که هیچ شباهتی با هویت آنها ندارد. زخمی هم که پل کشکان از مرمت‌ها خورد «ناسور» است. این مرمت‌ها روی پایه‌های عظیم این پل انجام گرفت و تا جایی پیش رفت که به اعتقاد مصطفی‌نژاد هویت آن را باید از دست رفته دانست. به گفته مصطفی‌نژاد پل کشکان تنها پلی بود که در میان پل‌های لرستان نشانه‌هایی از دوره قاجاریه در خود داشت، بنابراین حفظ و نگهداری آن به اندازه تمام پل کشکان اهمیت داشت. او پل کشکان را تنها پل منتسب به هخامنشی می‌داند و از آن به «مادر پل‌های تاریخی» یاد می‌کند! «فرهاد عزیزی» در پاسخ به این انتقاد‌ها می‌گوید: «آن زمان کارشناس‌ها را ازمرکز به لرستان فرستادیم. بررسی‌ها نشان داد که استفاده از بتن ربطی به بدنه اصلی پل‌ها نداشت و برای زیرساخت‌ها به کار رفته است.»

پل‌های تاریخی بعد از زخمی که از سیل و مرمت‌های غیر اصولی دیده‌اند، در ایستگاه بی‌پولی مانده‌اند. حال این سؤال پیش می‌آید که اگر اعتبار لازم برای مرمت و مرهم گذاشتن روی این زخم‌ها تخصیص یابد آیا پل‌ها دوباره به دست مرمتگران ناشی می‌افتد که هیچ از علم مرمت نمی‌دانند!

زهرا کشوری