سفر رئیس جمهوری روسیه به عربستان و امارات، اگرچه سفری چندوجهی بود؛ اما به نظر میرسد که از مهمترین محورهای مذاکرات و توافقات میان سران سه کشور بویژه روسیه و عربستان «انرژی» و در رأس آن نفت بود. حتی توافقهایی نیز در این زمینه امضا شد که حجم آنها میلیاردها دلار است.
البته دو تولید کننده بزرگ نفت خام دنیا، چندسالی است که همکاریهای خود را در این زمینه تقویت کردهاند اما اکنون مرحله جدیدی از همکاریها میان مسکو و ریاض درحال شکلگیری است؛ از سرمایه گذاریهای مشترک گرفته تا منشور همکاری اوپک و غیر اوپک که به نوعی همکاری عربستان و روسیه در بازار نفت است. اما این روابط از کی آغاز شد و چه تأثیری در سهم ایران از بازار نفت و چشمانداز اوپک دارد؟
همه چیز از ۲۰۱۶ شروع شد
سال ۲۰۱۵ قیمت نفت در سرازیری تندی قرار گرفت. تولیدکنندگان نفت خام که انتظار چنین کاهشی را نداشتند و اقتصاد کشورهایشان با چالشهای جدیدی رو به رو شده بود، از همان روزها شروع به مذاکره و همفکری کردند. این مذاکرات در سال ۲۰۱۶ به بار نشست.
سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام (اوپک) در سال ۲۰۱۶ دست به توافق کاهش تولید زد. اما در اواخر ۲۰۱۶ روسیه و چند کشور دیگر غیر عضو در این سازمان هم پای میز مذاکره آمدند و اعلام کردند که میخواهند با اوپک در این مسیر همراه شوند. ایران که از بنیانگذاران سازمان اوپک در دهه ۱۹۶۰ است، در ایجاد این پیوند میان اعضای اوپک و کشورهای غیر عضو اوپک نقش مهمی داشته است. وقتی اوپک برای جلب حمایت تولید کنندگان غیراوپک بین خود برنامهریزی میکرد، جلب همکاری روسیه به ایران سپرده شد و تهران برای همکاری مسکو با اوپک موفق بود. این نقطه پررنگی در شکلگیری موج جدیدی از روابط ریاض و مسکو بود.
با نگاهی دقیقتر، ۳۰ نوامبر ۲۰۱۶ یا همان ۱۰ آذر ۱۳۹۵، اعضای اوپک برای کاهش ۱.۲ میلیون بشکهای تولید روزانه توافق کردند و چند روز بعد، یعنی در ۱۰ دسامبر (۲۰ آذر) اعضای این سازمان بار دیگر دور یک میز جمع شدند؛ اما این بار با کشورهای غیرعضو و آن روز بود که نشست تاریخی اوپک و غیراوپک رقم خورد.
روسیه و چندین کشور غیر عضو اوپک در آن نشست متعهد شدند که حدود ۶۰۰ هزار بشکه از تولید خود را کاهش دهند تا مازاد عرضه نفت به بازار مدیریت شود. تصمیمی که از اول ژانویه ۲۰۱۷ اجرایی شد. از آن روز تاکنون، روسیه کنار اعضای اوپک و تحت عنوان اوپک پلاس همکاریهای جدی نفتی با این سازمان داشته است و عربستان به عنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام عضو اوپک رفیق نفتی روسیه و در عین حال رقیب آن بوده است.
امریکا، عامل همگرایی بیشتر نفتی
اوپک و غیراوپک زمانی احساس نیاز به همکاریهای قوی نفتی در بازار جهانی پیدا کردند که غول جدیدی در بازار نفت پیدا شد. امریکا با تولیدی نزدیک به ۱۳ میلیون بشکه در روز نفت خام سهم زیادی از بازار جهانی نفت را تصرف کرده و ریاض و مسکو میدانند که اگر کنار هم بایستند، میتوانند در این بازار برخی از منافع مشترک هم را تضمین کنند. مهمترین منافع مشترک این دو کشور هم ثبات بازار نفت در یک بازه معقول قیمتی است. الان هم امریکا اعلام کرده که در سال ۲۰۲۴ میزان تولید روزانه نفت امریکا به بیش از ۲۰ میلیون بشکه در روز خواهد رسید و این میزان تقریباً برابر با تولید روزانه دو کشور عربستان و روسیه است.
همکاریهای جدید پوتین و سلمان
توافقهای اقتصادی ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه با ملک سلمان پادشاه عربستان محورهای متفاوتی از کشاورزی، صنعتی تا بخش انرژی را در برمی گیرد. قرار است که پالایشگاههای نفت عربستان به دست روسیه گسترش پیدا کند و تعمیر شود. مبلغ این سرمایهگذاری یک میلیارد دلار تخمین زده شده است و این کار برای بهبود صنایع نفتی عربستان و برگرداندن ثبات به بازار نفت انجام خواهد شد.
در این میان، روسیه نیز تمایل دارد که عربستان در پروژههای الانجی این کشور سرمایهگذاری کند و خریدار الانجی این کشور نیز باشد. شرکت آرامکو نیز به این سرمایهگذاری علاقهمند است. اما فراتر از تمام توافقهایی که صورت گرفت و وعدههایی که برای تقویت همکاریهای روسیه و عربستان درباره نفت داده شد، همچنان اجلاس آتی اوپک، اوپک پلاس و تولید نفت کشورهای عضو و غیر عضو اوپک، اهمیت ویژهای دارد که در این سفر رئیس جمهوری روسیه به آن اشاراتی نیز شد.
حتی از جمله اسنادی که در این زمینه امضا شده، میتوان به منشور همکاری طویل مدت کشورهای تولیدکننده نفت اشاره کرد. این منشور آینده اوپک و کشورهای عضو آن از جمله ایران را تحت تأثیر قرار خواهد داد.
سهم نفتی ایران از سفر پوتین
«شراکت بیسابقه» روسیه با عربستان درحالی شکل میگیرد که پوتین، ایران را یک قدرت منطقهای میداند. روسیه میگوید که با هیچکس علیه دیگری دوست نمیشود. لذا قرار نیست که در عمل نزدیک شدن ریاض و مسکو آسیب مستقیمی به منافع ایران برساند اما با این حال این دوستی بر منافع نفتی تمام کشورهای عضو اوپک از جمله ایران سایه میافکند. یکی از این سایهها مربوط به بازار نفت است. روسیه و عربستان به دنبال برقراری تعادل در بازار نفت، از فرصت تحریمهای امریکا علیه ایران استفاده کردهاند و تولید نفت خام خود را حداکثر کردهاند.
اما مهمتر از این، تغییر در اوپک است. اوپک در آستانه یک دگردیسی و پوستاندازی است. مفهوم این تغییر فروپاشی اوپک نخواهد بود اما حتماً چهره سازمان کشورهای صادرکننده نفت خام در سالهای آتی متفاوت از امروز خواهد بود. این موضوع را از زبان تحلیلگران بازار نفت بارها شنیدهایم و امضای منشور همکاری طویل مدت کشورهای تولیدکننده نفت نیز سرآغاز این دگردیسی است. سؤال اینجاست که این تغییرات چگونه رقم میخورد و نتیجهاش برای ایران به عنوان یکی از مؤسسان اوپک چیست؟
روسیه اگرچه حاضر نیست که در اوپک فعلی، کنار دست اعضای آن بنشیند اما مایل به همکاری با عربستان است. از این روست که گفته میشود شاید دبیرخانه اوپک در آینده در جای دیگری در دنیا ثبت شود و با سازو کاری متفاوت کار خود را ادامه دهد. آن زمان ایران نیز باید ظرفیت تولید مطلوبی داشته باشد که بتواند با توان کافی وارد بازی شود.
ایران باید برای آن روز آماده شود. در غیر این صورت با تحولاتی که در حال وقوع است هر روز بیشتر از گود خارج خواهد شد. چرا که قدرت نفتی کشورها از دهانه چاهها خارج میشود. وقتی عربستان و روسیه ظرفیت تولیدی بین ۱۰ میلیون بشکه در روز تا ۱۱.۵ میلیون بشکه در روز دارند و اکنون ظرفیت تولید ایران با وجود فرصتها بیشتراز ۴ میلیون بشکه نیست.
یادداشت
ایران، عربستان و روسیه را به هم نزدیک کرد
فریدون مجلسی/ کارشناس بینالملل
مرحله جدیدی در روابط عربستان و روسیه آغاز شده و دستور کار گستردهای نیز دارد. اما انرژی یکی از مهمترین کانالهای ارتباطی دو کشور است که آنها را به هم نزدیکتر میکند. چرا که عربستان و روسیه بزرگترین صادرکنندگان و تولیدکنندگان نفت خام متعارف جهانند و در غیاب ایران میتوانند نقش پررنگ تری نیز بازی کنند. حالا در واقع عربستان و روسیه سیاستگذاران بازار جهانی نفت هستند.
عربستان در رابطه با نفت بسیار استراتژیک برنامهریزی میکند و قرار گرفتن آن کنار روسیه به عنوان یکی از ابر قدرتهای دنیا، آینده جدیدی را برای بازار نفت رقم خواهد زد.
ایران در آینده تحت تأثیر آثار مثبت یا منفی این همکاریها قرار خواهد گرفت اما از جمله کشورهایی است که این نزدیکی را رقم زده است.
عطیه لباف
- 12
- 5