تاثیرپذیری نمودار مصرف از تحریم‌ها

تازه‌ترین گزارش منتشره توسط شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران که مربوط به روند سرانه مصرف سوخت خودروهای تولید بنزینی از سال ۸۲ تا ۹۷ است، گویای این نکته است که در سال‌هایی که صنعت خودرو از سوی کشورهای غربی و ایالات متحده مورد تحریم واقع شده، مصرف سرانه بنزین خودروهای تولیدی در شرکت‌های خودروساز نیز روند صعودی به خود گرفت.  این موضوع را باید در افزایش تولید محصولات قدیمی و افت خودروهای جدیدی که با تکنولوژی برتر نسبت به قدیمی‌ها تولید می‌شوند، ‌جست‌وجو کرد. از سوی دیگر پلت‌فرم‌های قدیمی و تاریخ گذشته خودروسازان سال‌هاست که با داخلی‌سازی بالا در خط تولید قرار دارند، بنابراین در شرایط تحریمی تداوم تولید این خودروها در اولویت قرار می‌گیرد و دیگر محصولاتی که وابستگی به قطعات خارجی دارند با افت همراه می‌شوند.

 به این ترتیب تحریم‌ها نه تنها کیفیت و کمیت خودروها را مورد هدف قرار داده بلکه روند سرانه مصرف سوخت آنها را نیز با تحولاتی همراه می‌کند. صنعت خودروی کشور همزمان با دو دوره اعمال تحریم‌های بین‌المللی روزهایی پر از دشواری و چالش را پشت سرگذاشته و بر این اساس، نه تنها شرکای معتبر خارجی خود را از دست داده، بلکه تیراژ و کیفیت محصولاتش هم روند نزولی پیدا می‌کند. در تحریم‌های اولیه و خروج شرکای خودروساز، بسیاری از محصولات به دلیل عدم تامین قطعه از تولید بازماندند حال آنکه در پسابرجام این صنعت خودروهایی با تکنولوژی روز به خود دید.در کنار این محصولات، ادامه تولید خودروهایی که در خطوط تولید بازمانده بودند توانست روند سرانه مصرف سوخت خودروهای تولیدی را کاهشی کند.

اما با اعمال تحریم‌های ثانویه که از سال گذشته آغاز شد بار دیگر با خروج شرکت‌های خارجی و توقف تولید محصولات رنو و برخی خودروهای پژو،روند سرانه مصرف سوخت بار دیگر صعودی شده است. به این ترتیب خودروسازان بازهم تولید محصولات قدیمی را در دستور کار قرار دادند و بسیاری از قطعاتی که از سوی کمپانی‌های خارجی تامین می‌شد نیز مسیر داخلی‌سازی را در پیش گرفته بنابراین واضح است که مصرف سوخت باز هم سیر صعودی به خود بگیرد. حالا در شرایط کنونی دولت عزم خود را جزم کرده تا نمودار مصرف بنزین را کاهشی کند.

آنچه سبب شده دولت تمرکز خود را روی این موضوع قرار دهد می‌تواند به دو دلیل باشد. دلیل اول، کاهشی کردن میزان مصرف بنزین است و دلیل دیگر آن پیدا کردن راه حلی برای چالش آلودگی هوا در کلان‌شهرها به ویژه پایتخت که سالانه علاوه بر هزینه‌های جانی، ده‌ها میلیارد تومان به اقتصاد کشور ضربه زده و هزینه روی دوش دولت قرار می‌دهد.

تاثیرپذیری مصرف بنزین از تحریم‌ها

نگاهی به نمودار منتشر شده توسط سازمان بازرسی کیفیت و استاندارد ایران نشان می‌دهد در دو مقطع روند نزولی مصرف بنزین در سبد محصولات شرکت‌های خودروساز افزایش یافته است. این دو مقطع منطبق با اعمال تحریم‌های صنعت خودروی کشور است. تحریم اولیه صنعت خودرو در سال‌های ابتدایی دهه ۹۰، سبب شد شرکت‌های خودروساز داخلی از وجود شرکای بین‌المللی خود محروم شوند. همین مساله کفه محصولاتی را که از عمق داخلی‌سازی بیشتری در میان سبد محصولات خودروساز برخوردار بودند سنگین کرد. در حالی محصولات دارای عمق داخلی‌سازی سهم بیشتری از خطوط تولید خودروسازان را به خود اختصاص دادند که این محصولات از تکنولوژی‌های قدیمی‌تر برخوردار بودند. همین مساله سبب شد میانگین مصرف بنزین در سبد محصولات خودروسازان در آن زمان صعودی شود. در مقطع دیگر، یعنی سال ۹۷ هم همین اتفاق به نوعی گریبان شرکت‌های خودروساز را گرفت.

در حالی که از نیمه دوم سال ۹۳ شاهد ارتقای استاندارد و تولید موتورها با استاندارد یورو ۴ بودیم، این اتفاق توانست روند مصرف بنزین را در سبد محصولات شرکت‌های خودروساز نزولی کند. امضای برجام، بازگشت شرکای خودروساز، اضافه شدن محصولات جدید به سبد شرکت‌های خودروساز و بازگشت محصولاتی با تکنولوژی‌های جدید به خطوط تولید خودروسازان که پیش‌تر در این شرکت‌ها تولید می‌شدند، سبب شد تا بار دیگر نمودار مصرف بنزین در میان سبد محصولات شرکت‌های خودروساز نزولی شود.

این وضعیت تداوم داشت تا بار دیگر با خروج ایالات متحده آمریکا از برجام در اردیبهشت سال ۹۷ و بازگشت تحریم‌های صنعت خودرو از مرداد همان سال، خودروسازان با همان چالش‌هایی مواجه شدند که در دور اول تحریم‌ها با آنها روبه‌رو شده بودند. همین مساله سبب شد بار دیگر روند مصرف بنزین در سبد محصولات خودروسازان آهنگ صعودی سر دهد. با توجه به شرایط حاکم بر خودروسازی کشور به نظر می‌رسد این روند همچنان تداوم داشته باشد تا بار دیگر توافقی مانع از ادامه آن شود.

حسن کریمی‌سنجری در این ارتباط به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: خودروسازان داخلی هنوز نتوانسته‌اند به‌طور مستقل محصولات با تکنولوژی روز تولید کنند و برای این منظور مجبور به همکاری با شرکت‌های خودروساز بین‌المللی هستند. یکی دیگر از مسائلی که سبب شده مصرف بنزین در هر دو دوره تحریم‌ها افزایشی شود، مسدود شدن راه‌های تامین قطعات مورد نیاز خطوط تولید شرکت‌های خودروساز از منابع اصلی است. این نکته مورد توجه کریمی‌سنجری قرار گرفته و تاکید می‌کند خودروسازان در این دو مقطع مجبورند به دلیل قطع همکاری شرکا قطعات مورد نیاز خود را از منابع دیگر غیر از منابع اصلی تامین ‌کنند.

همچنین این کارشناس می‌گوید تخصیص سبد محصولاتی خودروسازان به خودروهایی با تکنولوژی قدیمی در هر دو مقطع بازگشت تحریم‌ها اتفاق افتاده است. کریمی‌سنجری می‌گوید در فاصله دو تحریم خودروسازان توانسته‌اند با تمرکز روی برخی توانمندی‌های داخلی و همچنین الزام آنها به رعایت استانداردهای یورو ۴ روند افزایش مصرف بنزین را در میان سبد محصولات خود کنترل کنند اما اعمال دگر باره تحریم‌ها ترمز کاهش مصرف بنزین در سبد محصولات شرکت‌های خودروساز را کشید و بار دیگر نمودار مصرف بنزین را در میان محصولات خودروسازان صعودی کرده است.

نقش استانداردها در کاهش مصرف

همان‌طور که گفته شد میزان انتشار گازهای آلاینده توسط خودروها تابعی از میزان مصرف بنزین است. در میان این گازهای آلاینده، منواکسیدکربن از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. نمودار انتشار این گاز توسط محصولاتی که خودروسازان تولید می‌کنند، همانند مصرف بنزین در دو مقطع سال‌های ابتدایی دهه ۹۰ و همچنین سال گذشته صعودی بوده است.

رعایت استانداردها توسط شرکت‌های خودروساز همواره یکی از آیتم‌های تاثیر‌گذار در کاهشی کردن میزان انتشار گازهای آلاینده مانند منواکسیدکربن بوده است. در دو مقطع روند کاهشی انتشار گازهای آلاینده به مدد اجباری کردن استانداردها تسریع شده است. مقطع اول سال ۸۴ است که به خودروسازان تکلیف شد استانداردهای یورو ۲ را در تولید محصولات خود رعایت کنند و مقطع دوم سال ۹۳ است که رعایت استانداردهای یورو ۴ اجباری شد. اما هر اندازه رعایت استانداردها می‌تواند تاثیر مثبت داشته باشد اعمال تحریم‌ها علیه صنعت خودرو این تاثیرگذاری مثبت را از بین می‌برد. تحریم‌ها سبب می‌شود سیاست‌گذار کلان خودرو، کیفیت محصولات تولیدی را در تمامی بخش‌ها از جمله انتشار گازهای آلاینده، فدای کمیت کند. بنابراین شاهد هستیم در دوره‌هایی که تحریم‌ها صنعت خودروی کشور را در تنگنا قرار می‌دهد، رعایت استانداردها از سوی خودروسازان به حداقل می‌رسد و آنها از سوی سیاست‌گذار کلان خودرو چندان تحت فشار قرار نمی‌گیرند.

کریمی سنجری به خبرنگار ما می‌گوید: چنانچه بخواهیم در دوره فعلی که بار دیگر تحریم‌های صنعت خودرو بازگشته، روند انتشار گازهای آلاینده را کنترل کنیم، باید به سمت اصلاح ساختار موتورهای مورد استفاده در سبد محصولات تولیدی شرکت‌های خودروساز حرکت کنیم. البته این کارشناس خودرو در کنار تاکید روی اصلاح ساختار موتور محصولات، معتقد است راه دیگری که می‌تواند مورد توجه خودروسازان قرار گیرد اضافه کردن برخی قطعات به موتور خودرو برای کنترل گازهای آلاینده است. کریمی سنجری می‌گوید: البته برای تامین این قطعات باید از منابع جایگزین استفاده کنیم، زیرا در حال حاضر تحریم‌ها اجازه نمی‌دهد از منابع اصلی به تامین این قطعات بپردازیم. بی تردید عدم تامین قطعات باکیفیت نمی‌تواند برنامه خودروسازان را برای کاهش انتشار گازهای آلاینده از طریق اضافه کردن این قطعات به موتورهایی که به دلیل قدیمی بودن امکان ارتقا ندارند، محقق کند.