به گزارش انتخاب به نقل از یورونیوز، یک مطالعه جدید که روی موشها انجام شده، سازوکارهای قابلتوجهی را آشکار کرده است که نشان میدهد بدن چگونه با آسیبهای سلولی مقابله میکند؛ فرآیندی که هم در پیری و هم در شکلگیری سرطان نقشی اساسی دارد. با افزایش سن، آسیبهای سلولی بهتدریج سلولها را تضعیف کرده و عملکرد طبیعی آنها را مختل میکند. در مورد سرطان، سلولهای معیوب یا ترمیمنشده میتوانند منجر به رشد کنترلنشده و تشکیل تومور شوند.
این پژوهش پیوند شگفتانگیزی میان از دست رفتن رنگدانههای مو و مکانیسمهایی را نشان میدهد که میتوانند از بروز سرطانهای کشنده جلوگیری کنند.
نقش کلیدی سلولهای بنیادی ملانوسیتی
در قلب این کشف، «سلولهای بنیادی ملانوسیتی» قرار دارند. این سلولها در عمق فولیکولهای مو مستقر هستند و بهعنوان مخزنی برای ملانوسیتها عمل میکنند؛ سلولهایی که مسئول تولید رنگدانه و تعیین رنگ مو و پوست هستند.
در شرایط طبیعی، سلولهای بنیادی ملانوسیتی از طریق بازسازی چرخهای، سلولهای تولیدکننده رنگدانه را تجدید میکنند؛ فرآیندی که شامل مراحل متوالی فعالیت، استراحت و نوسازی است و با چرخه طبیعی رشد و ریزش مو هماهنگ میشود. این مکانیسم باعث میشود که در بیشتر سالهای زندگی، موها رنگ طبیعی خود را حفظ کنند.
اما سلولهای بدن هر روز در معرض آسیب به دیانای قرار دارند؛ آسیبهایی که میتوانند ناشی از پرتوهای فرابنفش، مواد شیمیایی یا حتی فرآیندهای طبیعی متابولیسم سلولی باشند. این آسیبها هم در پیری و هم در افزایش خطر سرطانهایی مانند «ملانوم» به عنوان نوعی سرطان پوست نقش دارند.
«فداکاری سلولی» با سفید شدن موها
این مطالعه جدید نشان میدهد زمانی که سلولهای بنیادی ملانوسیتی دچار آسیب به دیانای، چه اتفاقی رخ میدهد. در چنین شرایطی، این سلولهای بنیادی ممکن است وارد فرآیندی به نام«سنودیفرنشیایشن/senodifferentiation» شوند.
بهطور خلاصه، این بدان معناست که سلولهای بنیادی بهطور برگشتناپذیر به سلولهای رنگدانهای بالغ تبدیل شده و سپس میمیرند و از مخزن سلولهای بنیادی حذف میگردند. نتیجه این فرآیند، ظهور تدریجی موهای سفید است.
محققان دانشگاه توکیو، خاطرنشان کردند: «این فرآیند که با فعال شدن مسیر «p53-p21» هدایت میشود، منجر به خاکستری شدن مو میشود و به طور موثر در برابر ملانوما، نوعی سرطان پوست، حفاظت ایجاد میکند.»
این مکانیسم محافظتی بهطور دقیق توسط مسیرهای پیامرسانی درونسلولی تنظیم میشود. حذف این سلولهای بالغ از جمعیت سلولهای بنیادی مانع از تجمع و گسترش جهشهای ژنتیکی یا آسیبهای دیانای میشود که در غیر این صورت میتوانستند به سرطان منجر شوند.
بهبیان دیگر، هر تار موی سفید میتواند نمادی از یک فداکاری سلولی باشد، سلولی که ترجیح میدهد کنار برود تا به یک سلول سرطانی تبدیل نشود.
اگر با وجود آسیب ژنتیکی موهایمان سفید نشود، چه؟
همه انواع آسیبها به دیانای این مسیر محافظتی را فعال نمیکنند. در آزمایشها، پژوهشگران سلولهای بنیادی ملانوسیتی موشها را در معرض عوامل سرطانزای قوی و همچنین پرتوهای فرابنفش قرار دادند. نکته قابلتوجه این بود که در این شرایط، سلولهای بنیادی ملانوسیتی بهطور کامل فرآیند «تمایز» را نادیده گرفتند و در عوض، سیگنالهای منتشره از بافتهای اطراف، باعث شدند این سلولهای آسیبدیده همچنان به تقسیم و تکثیر ادامه دهند، با وجود آنکه دیانای آنها دچار نقص شده بود.
این وضعیت، محیطی مناسب برای شکلگیری «ملانوم» یا همان تومور پوستی ایجاد کرد. دانشمندان از این پدیده با عنوان «سرنوشتهای متضاد» یاد میکنند؛ وضعیتی که در آن یک جمعیت واحد از سلولهای بنیادی میتواند بسته به شرایط، دو مسیر کاملا متفاوت را طی کند.
پیری و سرطان؛ دو روی سکه در یک فرآیند واحد
این یافتهها موهای سفید و ملانوم را نه بهعنوان دو پدیده بیارتباط، بلکه بهعنوان دو روی یک فرآیند تکاملی قدیمی بازتعریف میکنند؛ فرآیندی که هدف آن ایجاد تعادل میان نوسازی بافتها و پیشگیری از سرطان است.
پیری بهخودیخود محافظی در برابر سرطان نیست، بلکه پیامد جانبی یک مکانیسم دفاعی است که سلولهای پرخطر را حذف میکند. در مقابل، زمانی که این مکانیسمهای کنترلی مختل شوند یا تحت تاثیر عوامل سرطانزا قرار گیرند، خطر ابتلا به سرطان افزایش مییابد. این موضوع میتواند توضیح دهد که چرا با افزایش سن، احتمال بروز سرطان بیشتر میشود.
محدودیتها و چشماندازهای آینده
البته باید تأکید کرد که بخش عمده این یافتهها بر اساس آزمایشهای انجامشده روی موشها بهدست آمده است. بنابراین، برای تعیین اینکه آیا سلولهای بنیادی ملانوسیتی انسان نیز به همین شیوه عمل میکنند یا نه، به پژوهشهای بیشتری نیاز است. تفاوتهای زیستی میان گونهها و پیچیدگیهای سبک زندگی و ژنتیک انسان باعث میشود ارتباط میان موهای سفید و خطر سرطان همچنان موضوعی پیچیده باقی بماند.
با این حال، این کشف افقهای تازهای را در پژوهشهای سرطان و سالمندی میگشاید. درک سیگنالهایی که سلولهای بنیادی را به تمایز یا تکثیر پرخطر سوق میدهند، میتواند در آینده به توسعه درمانهایی منجر شود که دفاعهای طبیعی بدن را تقویت کرده و احتمال ابتلا به سرطان را با افزایش سن کاهش دهد.
- 17
- 3
