جوایز جهانی سینمای ایران در ۴ سال گذشته/ درخشش لیلا حاتمی، رضا میرکریمی و البته اصغر فرهادی

سال ٨٢ بود که سینمای ایران با حضور در ١٨٠٠ رقابت بین‌المللی توانست کارنامه درخشانی را به نام خود ثبت کند. از آن سال به بعد اگرچه پرونده حضور سینمای ایران در عرصه بین‌المللی بسته نشد و با قوت و ضعف ادامه پیدا کرد، اما نخستین اسکار اصغر فرهادی در آخرین روزهای سال ٩٠ آن روی سکه سینمای ایران را به جهانیان عرضه کرد.

بعد از حضور موفق سینمای ایران با فیلم «جدایی نادر از سیمین» در اسكار كه همان روزها با اما و اگرهای فراوان همراه بود، عمده توجه هنرمندان در دو سال پایانی حضور دولت دهم كه سازمان سینمایی وقت، دستور پلمب آن را صادر كرد، به این مساله معطوف بود.

با بازگشایی خانه سینما در ابتدای كار دولت یازدهم، سینماگران عرضه و حضور بین‌المللی آثارشان را با فراغ بال بیشتری دنبال كردند. این در حالی است كه جواد شمقدری رییس سازمان سینمایی دولت دهم، سال ٩١ پیشنهاد تحریم مراسم اسكار را به اعضای هیات انتخاب داد و سینمای ایران از حضور و محك خود در این رقابت سینمایی بازماند.

«گذشته» قهرمان سال ٩٢

اما «گذشته» فرهادی در سال ٩٢، سینمای ایران را به دنیا یادآور شد. این فیلم در بیش از ٢٠ رقابت بین‌المللی حضور یافت كه مهم‌ترین دستاورد آن جوایز بهترین بازیگر زن و كلیسای جهانی جشنواره فیلم كن بود. همان سال شهرام مكری نخستین تجربه سینمای حرفه‌ای خود را كارگردانی كرد و توانست تحسین علاقه‌مندان به سینما را در جشنواره‌های جهانی برانگیزد.

«ماهی و گربه» به خاطر محتوای خلاقانه‌اش جایزه ویژه بخش افق‌های جشنواره فیلم ونیز را نصیب مكری جوان كرد. علاوه بر آن این فیلم در جشنواره‌هایی چون لیسبون پرتغال، فیلم دوبی، فیلم استانبول، فریبورگ سوییس، بلد استونی و هانوی ویتنام خوش درخشید و موفق به دریافت جایزه شد.

درخشش لیلا حاتمی

سال ٩٣ اما سال حضور سینماگران ایرانی میان داوران بین‌المللی بود. خبر انتصاب لیلا حاتمی به عنوان داور جشنواره فیلم كن در كنار بزرگانی چون سوفیا كاپولا رویدادهای سینمای ایران را تا مدت‌ها تحت‌الشعاع قرار داد. در همین سال اصغر فرهادی به عنوان رییس هیات داوران جشنواره آسیا پاسیفیك و رییس هیات داوران بخش جریان‌های نو جشنواره فیلم بوسان انتخاب شد و تهمینه میلانی نیز رییس هیات داوران نخستین جشنواره بین‌المللی فیلم اربیل شد. علاوه بر اینها نیكی كریمی نیز سال ٩٣ شانس حضور در جشنواره فیلم ادینبورگ را آن هم به عنوان رییس هیات داوران، داشت.

در بخش جوایز بین‌المللی نیز سینمای ایران كارنامه قابل قبولی را از خود به جا گذاشت و فیلم‌های «آخرین زمستان»، «برف روی كاج‌ها» و «زندگی مشترك آقا و خانم محمودی» در جشنواره فیلم اربیل به ترتیب جوایز بهترین فیلم، بهترین كارگردان و بهترین بازیگر زن و همچنین بهترین مونتاژ را به دست آوردند. رضا درمیشیان نیز در جشنواره فیلم شانگهای سه جایزه بهترین كارگردانی، بهترین فیلم و جایزه «وینسنت وارد» را برای فیلم «عصبانی نیستم» از آن خود كرد.

فیلم «دلتنگی‌های عاشقانه» رضا اعظمیان در جایزه بهترین بازیگر زن جشنواره جهانی فیلم فیلیپین، مستند «نینجای ایرانی» مرجان ریاحی جایزه ویژه هیات داوران و «فرزند چهارم» وحید موساییان جایزه اول بخش مسابقه فیلم‌های بلند جشنواره بغداد را گرفتند. «با دیگران» ناصر ضمیری هم در جشنواره بمبئی جایزه بهترین فیلم و «ملبورن» نیما جاویدی نیز چهار جایزه از دو جشنواره فیلم گیخون و ماردلپلاتا دریافت كردند.

جشنواره آسیا پاسیفیك نیز در همان سال جایزه بهترین فیلمنامه‌اش را به جاویدی داد و جایزه ویژه این جشنواره هم به رخشان بنی‌اعتماد و جایزه نپك هم سهم درمیشیان جوان اعطا شد.

كم‌فروغی در سال ٩٤

سال ٩٤ معاونت بین‌الملل بنیاد سینمایی فارابی از حضور ایران در ١٠٣ جشنواره جهانی خبر داد. این آمار نسبت به سال‌های ٩٢ و ٩٣ موفقیت چندانی برای سینمای ایران به شما نمی‌آمد. با این همه دست سینمای ایران در این سال هم از جوایز بین‌المللی خالی نماند و مهتاب كرامتی برای بازی در فیلم «اشباح» داریوش مهرجویی از جشنواره فیلم ایمجین ایندیا اسپانیا موفق به دریافت جایزه شد.

همچنین امیر عزیزی كارگردان «موقت» جایزه ویژه هیات داوران جشنواره فیلم‌های مدیترانه‌‏ای ایتالیا و احمد رمضان‌زاده كارگردان «حكایت عاشقی» دو جایزه بهترین فیلم و بهترین فیلمنامه بخش پانوراما هفته فیلم خانه آسیا را از آن خود كردند. «پدر آن دیگری» یدالله صمدی برنده جایزه بهترین فیلمنامه و بهترین بازیگر كودك از جشنواره بین‌المللی فیلم كودك هند شد و «تا آمدن احمد» صادق صادق دقیقی نیز جوایز جنگ و صلح و رُز سبز برای فیلم بلند با پیامی جهان شمول از جشنواره فیلم جیپور هند به دست آورد. سال ٩٤ اما جشنواره فیلم كرالای هند به پاس یك عمر فعالیت هنری به داریوش مهرجویی جایزه داد و از او قدردانی كرد.

درخشش ابدی فرهادی

سال ٩٥ اما سینمایی‌ترین سال دولت یازدهم است. در این سال «فروشنده» قهرمان بدون رقیب سینمای ایران بود كه هم داوران جشنواره كن را مرعوب خود كرد و هم رای بهترین فیلم غیرانگلیسی آكادمی اسكار را به نام خود زد. فرهادی با تازه‌ترین ساخته خود ابتدای سال ٩٥ جایزه بهترین فیلمنامه جشنواره فیلم کن را از آن خود كرد و شهاب حسینی هم به عنوان بهترین بازیگر این جشنواره، فصل تازه‌ای در الفبای بازیگری سینمای ایران باز كرد.

«فروشنده» در ادامه نمایش‌های بین‌المللی خود، موفق به دریافت جوایزی از جشنواره‌های فیلم مونیخ، جشنواره جهان سینمای آمستردام، جشنواره بین‌المللی فیلم شیكاگو، جشنواره جهانی فیلم پارسی استرالیا، جشنواره فیلم اولان‌باتور مغولستان، جشنواره بین‌المللی فیلم وایادولید، فستیوال سمینسی اسپانیا، جشنواره فیلم بمبئی و... شد.

اما سال ٩٥ تنها به نام اصغر فرهادی نبود. رضا میركریمی هم در همین سال با فیلم «دختر» حضور موفقی در عرصه بین‌المللی داشت. جایزه بهترین فیلم، بهترین بازیگر مرد و جایزه فدراسیون سینماگران روسیه از جشنواره فیلم مسكو از جمله این جوایز بود. این فیلم همچنین جایزه طاووس طلایی بهترین فیلم و طاووس نقره‌ای بهترین بازیگر مرد چهل و هفتمین جشنواره بین‌المللی فیلم گوا در هند را هم دریافت كرد.

جوایز «دختر» به همین جا ختم نشد. میركریمی با این فیلم در بلژیك موفق به كسب چهار جایزه از جمله جایزه بزرگ جشنواره بین‌المللی «عشق» شد. این فیلم جایزه بزرگ این رویداد سینمایی را از آن خود كرد و فرهاد اصلانی نیز برای بازی در این فیلم به عنوان بهترین بازیگر مرد جشنواره انتخاب شد. فیلم «دختر» همچنین دو جایزه «CinéFemme» و جایزه كنفدراسیون بین‌المللی سینمای هنر و تالیف را از این رویداد سینمایی در بلژیك دریافت كرد. 

از جمله فیلم‌های موفق سال ٩٥ در عرصه بین‌الملل می‌توان به «نفس» نرگس آبیار اشاره كرد. این فیلم در جشنواره شب‌های سیاه تالین استونی موفق به دریافت جایزه بهترین كارگردانی شد. جشنواره‌ای كه در آن «دوئت» نوید دانش هم سهم داشت و توانست دو جایزه بهترین فیلم اول و جایزه نتپك (شبكه ارتقای سینمای آسیا و اقیانوسیه) را كسب كند. 

این جشنواره‌ها و جوایز اما همه سهم سینمای ایران از عرصه‌های بین‌المللی در چهار سال گذشته نیست. نادیده گرفتن سینمای مستند و فیلم كوتاه در موفقیت‌های جهانی سینمای ایران، به دور از انصاف است اما اشاره به همه این درخشش‌ها حدیث مفصلی است كه در این متن نمی‌گنجد.

نمی‌توانیم بگوییم در این سال‌ها سینمای ایران حضور پررنگ‌تری در عرصه‌های جهانی داشته یا اینكه تنها به آمار كمی حضور فیلم‌های ایرانی در جشنواره‌های بین‌المللی ببالیم. اشاره به این جوایز و رقابت‌ها نشان می‌دهد مدیران فرهنگی در سال‌های اخیر به اهمیت حضور سینمای ایران در جشنواره‌های جهانی پی برده‌اند و شرایط این حضور بیش از همیشه فراهم شده است.