تغییر به نفع ورود پول‌های مشکوک به سینما

بودجه کلی دولت امسال بالا رفت اما سهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از آن پایین آمده بود. بودجه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، اگر چه به لحاظ عددی در نسبت با سال گذشته افزایش داشت، اما هم درصد آن در مقایسه با سایر ردیف‌های بودجه دولت پایین آمده و هم با لحاظ کردن تورم اعلام شده برای سال ۹۸ توسط بانک مرکزی، ارزش واقعی این پول نسبت به سال قبل کمتر شده است.

اما بودجه سازمان سینمایی به لحاظ عددی هم در مقایسه با سال قبل پایین آمده است. این قضیه مربوط به خود وزارت ارشاد می‌شود، چه اینکه توزیع بودجه زیرمجموعه‌های این نهاد، در همان وزارتخانه صورت می‌گیرد. رئیس سازمان سینمایی که پس از ۶ ماه سرپرستی، در هفته جاری حکم مدیریتش را از وزیر فرهنگ گرفت، همزمان با حضور در پست ریاست سازمان سینمایی، دستیار ارشد وزیر ارشاد هم هست و به‌طور دقیق مشخص نیست که اولویت او کدام یک از این مسئولیت‌ها هستند؟کل بودجه سازمان سینمایی در سال جدید ۲۰۵ میلیارد تومان است.

بودجه چهار زیرمجموعه سازمان سینمایی، یعنی «مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی، فارابی، خانه سینما و موسسه سینما شهر»، سقف خالص یا ناخالص دارند و «انجمن سینمای جوان» و ردیف «کمک به سایر فعالیت‌ها» به این شکل طیف‌بندی نشده‌اند. تفاوت بین سقف خالص و ناخالص بودجه در بنیاد سینمایی فارابی هشت میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان است. در انجمن سینمای جوان چهار میلیارد تومان، در موسسه سینماشهر سه میلیارد و ۴۶۰ میلیون تومان و در خانه سینما ۵۰۰ میلیون تومان. به عبارتی کل بودجه سازمان سینمایی، ۱۶ میلیارد و ۴۶۰ میلیون تومان تلورانس دارد.

سهم شهرستان‌ها کمتر از یک‌صدم

در یک نگاه کلان و ساختاری به موضوع فرهنگ، کم شدن کلی بودجه کشور یک بحث است و کم شدن سهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از این بودجه یک بحث دیگر. بودجه می‌توانست کاهش پیدا کند اما درصد توزیع آن بین نهادهای مختلف ثابت بماند و سهم فرهنگ در آن تغییری نکند که تصمیم‌گیری دولت چنین نبود و حتی به‌رغم افزایش بودجه، درصد بخش فرهنگی آن پایین آمده است. علاوه‌بر اینها، می‌شود گفت که کم شدن بودجه وزارت فرهنگ یک بحث است و کم شدن سهم سازمان سینمایی بحثی دیگر.

می‌شود این پرسش را طرح کرد که کدام بخش‌ها در وزارت فرهنگ با وجود کاهش کلی بودجه‌ها در این وزارتخانه، همچنان رقم‌هایی مشابه سال قبل یا بیشتر از آن را دریافت می‌کنند. اما در تقسیم بودجه‌های سازمان سینمایی برای سال ۱۳۹۸ هم باز سهم بعضی از بخش‌ها ثابت مانده و بخش‌های دیگر، کاهش بیشتری را شاهد بوده‌اند. در بیانیه بودجه سازمان سینمایی برای سال ۱۳۹۸ عنوان شده که براساس تاکید بر شعار «ایران، تهران نیست»، اعتبارات استانی در هر شرایط، به صورت صددرصد تامین خواهد شد تا اختلالی در اجرای فعالیت‌های سینمایی استان‌ها پدید نیاید.

به عبارتی اگر مقداری از بودجه‌ای که قرار شده امسال به سازمان سینمایی داده شود، تامین نشد، باید کسری بودجه، از محل بخش‌های دیگر سازمان سینمایی کم شود و مبلغ دو میلیارد و ۲۱۰ میلیون تومان «کمک به فعالیت‌های سینمایی استان‌ها» نباید کاهش پیدا کند. این رقم البته در مقایسه با کل بودجه سازمان سینمایی بسیار ناچیز است و باعث می‌شود جدیت مجموعه مدیریت فرهنگی کشور در تحقق شعار «ایران، تهران نیست»، زیر سوال برود.

فارابی و بازگشت به دستورالعمل سینمای فاخر

مدیرعامل بنیاد سینمایی فارابی همزمان با اعلام جزئیاتی از بودجه سازمان سینمایی در سال جدید گفت: «در حوزه کلان، بودجه‌ای که دولت به موضوعات زیربنایی، به‌ویژه صنعت در کشور اختصاص می‌دهد، به شکل کافی به بخش فرهنگ اختصاص پیدا نمی‌کند. بنابراین همیشه از یک ضعف در بخش بودجه صنایع خلاق به‌ویژه سینما رنج می‌بریم و همچنین در تدوین برنامه‌های توسعه‌ای کشور، به‌ویژه در بخش صادراتی، برنامه‌های توسعه، به سهم بالقوه سینما طی سال‌های گذشته به درستی توجه نشده است.»

علیرضا تابش در ادامه این جملات مجددا به فعالیت بخش خصوصی در سینما اشاره می‌کند و در بیانیه‌ بودجه سازمان سینمایی برای سال ۱۳۹۸ هم آمده است: «با جذب مشارکت بخش دولتی و خصوصی و افزایش بهره‌وری، پیش‌بینی منابع مالی قابل تحقق افزایش خواهد یافت و تلاش می‌شود هر دو روند ادامه یابد.» این در حالی است که لااقل در بودجه‌نویسی‌ها، در نسبت با سال‌های گذشته، محل‌هایی برای بخش‌هایی در نظر گرفته شده است که سال‌های قبل مغفول بودند. طبق اعلام جدول برنامه بودجه سازمان سینمایی، قرار است در سال جاری ۶ فیلم فاخر توسط بنیاد سینمایی فارابی و با مشارکت نهادهای دیگر تولید شود. مبلغ خالص بودجه‌ای که برای این ۶ فیلم در نظر گرفته شده، ۱۹ میلیارد تومان(هر فیلم، سه میلیارد و ۱۵۰ میلیون تومان) است و باقی بودجه هم می‌تواند توسط سازمان‌هایی از قبیل اوج، حوزه هنری و... تامین شود و هم نهادهایی که به‌طور خاص و در مورد یک پروژه به‌خصوص، به سرمایه‌گذاری در سینما روی می‌آورند. مشارکت با سرمایه‌گذاران خارجی هم می‌تواند گزینه دیگری برای تامین مابه‌التفاوت هزینه‌ای باشد که فیلم‌های فاخر در بر خواهند داشت.

بیانیه سازمان سینمایی می‌گوید: «در راستای شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری، دستورالعمل‌های حمایتی برای فعالیت‌های(اقدامات) ستاره‌دار در خرداد ماه سال جاری، منتشر خواهد شد» و تولید این ۶ فیلم فاخر و همچنین حمایت از تولید ۳۰ فیلم سینمایی در قالب تسهیلات و حمایت از تحقیق و نگارش ۱۷ فیلمنامه سینمایی، جزء فعالیت‌های ستاره‌دار این جدول هستند که البته دو مورد اخیر، رقم‌های چندان بالایی ندارند.

بودجه نحیف و مشارکت‌های مبهم

کل بودجه‌ خالصی که به بنیاد سینمایی فارابی تعلق می‌گیرد، مقداری کمتر از ۵۲ میلیارد تومان است که به جشنواره‌ها‌ی ملی و جهانی فجر هر کدام پنج‌میلیارد تومان اختصاص پیدا کرده و این موارد «ستاره‌دار‌» هم نیستند. در بخشی از جدول بودجه که مربوط به این دو جشنواره می‌شود، عنوان «حمایت از برگزاری...» قید شده که این به معنی تامین بخش دیگری از هزینه‌های هر دو رویداد، توسط منابعی خارج از بودجه سازمان سینمایی است.

بخشی از هزینه‌های جشنواره ملی فجر در سال گذشته توسط سجاد علیجانی، اسپانسر حاشیه‌ساز برنامه تلویزیونی «برنده باش» و سرمایه‌گذار فیلم پرحاشیه «رحمان ۱۴۰۰» تامین شد. درباره اسپانسرهای جشنواره جهانی فجر هم حواشی متعددی پدید آمد که نهایتا کار را به احضار عباس صالحی(وزیر فرهنگ) و رضا میرکریمی(دبیر جشنواره)، به مجلس شورای اسلامی جهت شفاف‌سازی موضوع کشاند. میرکریمی در نشست خبری ابتدای جشنواره در پاسخ به پرسشی راجع‌به حامیان مالی این رویداد، از اسپانسرهایی که نخواستند نام‌شان فاش شود نام برد و بحث‌های فراوانی را ایجاد کرد. اساسا این موضوع که یک اسپانسر نخواهد نامش فاش شود، از تناقضی درونی در خود مفهوم «اسپانسر» رنج می‌برد.

تناقض سوال‌برانگیزی که برای میرکریمی و جشنواره‌ای که برگزار کرد، حاشیه آفرید، عبارت از این بود که چطور ممکن است کسی بیاید و روی یک کار تبلیغاتی هزینه کند و نخواهد نام خودش یا شرکتش به میان ‌بیاید؟ بعدها در بولتن جشنواره جهانی فجر از «وزارت ارتباطات» تشکر شد و احتمالاتی را در مورد‌ انگیزه‌های انتخاباتی این حمایت‌ها تقویت کرد. خود میرکریمی در اواخر جشنواره مصاحبه‌ای انجام داد و سجاد علیجانی را نه به‌عنوان سرمایه‌گذار جشنواره جهانی، بلکه به‌عنوان سرمایه‌گذار جشنواره ملی فجر در بهمن‌ماه معرفی کرد؛ خبری که تا پیش از آن از طرف متصدیان جشنواره ملی فیلم فجر و سایر مسئولان وزارت ارشاد مطرح نشده بود.

در این مورد همچنین ابهامی مجددا ایجاد شد که چرا کسی باید در فجر با عناوین تبلیغاتی پول خرج کند بی‌اینکه نامش برده شود و این هزینه‌ها برایش آورده‌ای داشته باشند؟ تمام مشکلات از عبارت غیرشفاف «حمایت از برگزاری...» برمی‌خیزند که تحت عنوان مشارکت بخش خصوصی، اتفاقات مالی غیرمنطقی و غیرواضحی را در این حوزه‌ها صورت می‌دهند.

در بخش‌های دیگر فارابی، یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان از بودجه این سازمان صرف ارائه تسهیلات به تولیدات شبکه نمایش خانگی خواهد شد، دومیلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان به ساخت تولیدات مشترک با دیگر کشورها تعلق می‌گیرد و ردیف‌های «تحقیق و نگارش فیلمنامه و تولید فیلم» و «تسهیلات تولید فیلم» هم در مجموع هفت میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان از این جدول سهم دارند. به عبارتی در حدود ۳۰ میلیارد و ۸۰۰ میلیون تومان از بودجه ناخالص فارابی به بخش تولید اختصاص پیدا کرده است که با این حساب‌ها، امسال در حدود ۶۰ درصد از بودجه این نهاد به تولید فیلم اختصاص داده شده و حدود ۱۹ درصد به جشنواره‌های ملی و جهانی فجر.

اما نکته قابل توجه در این شیوه تخصیص بودجه‌ها، مقدار نقدینگی تعلق گرفته به هرکدام از بخش‌هاست. گذشته از بخش تولیدات فاخر در این جدول که به هرکدام از فیلم‌ها تنها سه میلیارد تومان اختصاص داده، بخش «ارائه تسهیلات به تولیدات شبکه نمایش خانگی» با ۴۰ فیلم تنها یک میلیارد و ۶۰۰ میلیون تومان سهم دارد یعنی هر سریال در حدود ۴۰ میلیون تومان.

شبهه در بودجه، این‌بار به‌خاطر کم بودن مبالغ

این نوع ردیف‌های بودجه‌ای که اتفاقا نه به دلیل زیاد بودن مبلغ‌شان، بلکه به دلیل کم بودن مبالغ آنها پس از تقسیم بین مصادیق، شبهه‌برانگیز هستند، غیر از فارابی در سایر بخش‌های سازمان سینمایی هم وجود دارند.

در جدول اطلاعات موسسه «سینماشهر»، عنوان «۱۲ میلیارد تومان» برای حمایت از ساخت سینماهای جدید وجود دارد که این رقم برای ۶۰ سالن سینمایی تخصیص داده شده است. به عبارتی هر سالن نمایش ۲۰۰ میلیون تومان. واضح است که این ارقام حتی برای کلید زدن پروژه‌ها هم کافی نیستند و احتمال اینکه یکی از بالاترین ارقام در جدول هزینه‌های سینما شهر، به‌طور مشخص و دقیق در محلی که برای آن تعیین شده، هزینه نشود را ایجاد خواهد کرد. در جدول اعتبارات موسسه سینماشهر، برای «حمایت از احداث پردیس‌های سینمایی امید در شهرهای فاقد سالن سینما» ۱۲ میلیارد و ۹۰۰ میلیون تومان اختصاص داده شده و این مبلغ متعلق به ۶۰ پردیس سینمایی است؛ یعنی هر پردیس ۲۱۵ میلیون تومان. چنین مبلغی برای تامین صندلی‌های یکی از سالن‌ها در هر پردیس سینمایی هم کافی نخواهد بود و اگر سرمایه‌گذاران شهرستانی تاکنون برای ساخت سالن سینما در آن شهرها تمایلی نشان نداده‌اند، این ۲۱۵ میلیون تومان هم به اندازه‌ای نیست که محرکی برای ترغیب آنها باشد.

در ردیف‌های دیگر بودجه سازمان سینمایی هم مواردی وجود دارد که حتی از یکی دو دهه پیش مشکل‌ساز بوده‌اند. مثلا انجمن سینمای جوان برای هزار فیلم کوتاه، مستند و انیمیشن؛ هفت میلیارد تومان اختصاص داده است بی‌اینکه به‌هیچ‌وجه مشخص باشد صلاحیت کسانی که این پول‌ها را برای ساخت آثار دریافت می‌کنند، چطور احراز می‌شود. این مساله در بخش تولید مرکز گسترش سینمای مستند و تجربی هم وجود دارد.

به‌طور مثال ۶ الی ۷ میلیارد تومانی که به ۷۰ فیلم تعلق خواهد گرفت، در چنین شرایطی تقسیم می‌شود. در یک جمع‌بندی راجع‌به بودجه سازمان سینمایی وزارت ارشاد برای سال ۱۳۹۸، حتما باید به این نکته هم توجه شود که شفافیت صرفا اعلام جداول بودجه‌ای و ردیف‌های مختلف آن نیست. خارج از انصاف نخواهد بود اگر عنوان شود که این بودجه به‌هیچ‌وجه شفاف نیست و قادر نیست جلوی پیشامد مجدد مسائلی که طی سال‌های اخیر پدید آمده‌اند را بگیرد. سازمان سینمایی عنوان کرده است که «در راستای شفافیت و پیش‌بینی‌پذیری، دستورالعمل‌های حمایتی برای فعالیت‌های ستاره‌دار در خرداد ماه سال جاری، منتشر خواهد شد.» البته این موارد تنها بخشی از ردیف‌های بودجه ۹۸ در سازمان فوق هستند.

میلاد جلیل‌زاده