چرا در اصفهان از حضور نوازندگان زن بر روی صحنه جلوگیری شد؟

باز هم برخوردهای سلیقه‌ای در حوزه موسیقی، در صدر اخبار فرهنگی قرار گرفت. ارکستر ملی اصفهان ۲۲ و ۲۳ دی در حالی در اصفهان روی صحنه رفت که همچنان از حضور بانوان موزیسین روی سن جلوگیری شد. سوال این است که نوازندگی بانوان چه مشکلی به وجود خواهد آورد که در اصفهان به آن‌ها اجازه حضور روی سن داده نمی‌شود؟ چرا بعضی از استان‌ها در حوزه موسیقی تا این اندازه ایالتی عمل می‌کنند؟

برخوردهای خودسرانه موضوع تازه‌ای در حوزه موسیقی نیست. اجازه برگزاری کنسرت در مشهد و قم داده نمی‌شود. در دیگر شهرهای خراسان رضوی هم برگزاری کنسرت با سختی بسیاری همراه است. اما ماجرا زمانی دوباره بر سر زبان‌ها افتاد که گفته شد ارکستر ملی اصفهان ۲۲ و ۲۳ دی در اصفهان بدون حضور بانوان نوازنده خود به اجرای برنامه پرداخت. شهروز بلوچستانی، نوازنده فلوت ارکسترملی اصفهان، در گفت‌وگویی با ایلنا ضمن بیان این نکته که سال‌هاست که بانوان موزیسین اصفهانی حق روی استیج رفتن در این استان را ندارند، گفت: «در این زمینه بسیار صحبت شده است و همیشه گفته می‌شود که مسئله حضور بانوان روی صحنه در حال بررسی است اما واقعا مشخص نیست این بررسی‌ها چه زمانی به اتمام می‌رسد.

در بسیاری از فعالیت‌های اجتماعی دیگری که در کشورمان انجام می‌شود بانوان و مردان همپای هم فعالیت می‌کنند؛ در موسیقی نیز بانوان جزو جامعه موسیقی هستند که فعالیت می‌کنند ولی نمی‌دانم چرا در این حوزه بانوان در اصفهان نمی‌توانند همپای مردان روی صحنه حضور داشته باشند. اینکه چرا بانوان موزیسین اصفهانی در شهر خودشان نمی‌توانند روی صحنه کنسرت بیایند هیچ توضیح منطقی ندارد.» 

در حالی که در شهرهای دیگر، نوازندگان زن همراه با مردان روی سن به اجرا می‌پردازند، این سوال مطرح می‌شود که آیا قانونی نوازندگی زنان در برخی شهرها را محدود می‌کند یا چنین اقداماتی کاملا سلیقه‌ای هستند؟ سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، چندروز پیش در جریان جشنواره موسیقی فجر در این خصوص گفت: از نظر ما حضور نوازندگان خانم روی صحنه کنسرت‌های ارکسترال اشکالی ندارد و همه جا هم باید با همین رویه نسبت به حضور هنرمندان خانم روی صحنه اقدام کنند.

در حوزه تکنوازی هم ما دستورالعمل‌هایی داریم که در همه جای کشور به صورت یکسان وجود دارد. به هر ترتیب من از آقای حسینی به عنوان معاون هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می‌خواهم دستورالعمل‌های مربوط به اجرای زنده بانوان نوازنده در اجراهای صحنه‌ای شهرستان‌ها به صورت کاملا شفاف تدوین شود. ضمن اینکه همه مدیران ادارات کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان‌ها نیز براساس این دستورالعمل کار‌ها را انجام داده و پای این داستان باقی بمانند. به هر حال ما در این حوزه گفت‌وگوهای زیادی نیز انجام داده‌ایم و امیدوارم با جدیت آقای حسینی این دستورالعمل‌ها به صورت واحد در تمامی استان‌ها اجرایی شود.

باز هم گروه‌های فشار!

پیروز ارجمند، مدیرکل اسبق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ضمن اشاره به وجود ممنوعیت نانوشته حضور زنان نوازنده در کنسرت‌ها در شهر اصفهان، درباره استدلال موجود به ابتکار می‌گوید: می‌گویند حضور زنان نوازنده بر خلاف عرف است اما عرف را چه کسی تعیین می‌کند؟ در یک نظام اجتماعی، عرف توسط مردم تعیین می‌شود. در این زمینه نه قانونی وجود دارد و نه منطق کاری.

چند وقت پیش ارکستر ملی به رهبری آقای شهبازیان با حضور نوازندگان زن روی صحنه رفت. این‌طور نیست که در اصفهان به طور کلی فعالیت زنان نوازنده ممنوع باشد، موضوع به این برمی‌گردد که چه کسی در چه محلی کنسرت برگزار می‌کند. به نظر من در اصفهان به دلیل وجود گروه‌هایی که خودشان را محق می‌دانند که در مسائل مختلف بدون توجه به قوانین ورود کنند، مشکلاتی پیش می‌آید.

او درباره این گروه‌ها توضیح می‌دهد: شاید بتوان به آن‌ها اصطلاحا گروه‌های فشار یا گروه‌های خودجوش گفت. در مورد یکی از کنسرت‌های همایون شجریان حتی این گروه‌ها به سالن حمله کردند و کامپیوترهای سالن را شکستندو حتی خواستند به سن حمله کنند اما با هماهنگی‌های که با استانداری داشتیم با این افراد برخورد شد و دستگیر شدند. 

عدم حضور نوازندگان و مغایرت با حقوق شهروندی

مدیر کل اسبق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با تاکید دوباره بر عدم وجود قانونی درباره ممنوعیت حضور نوازندگان زن روی صحنه، در خصوص نهاد تشخیص‌دهنده عرف کی‌گوید: تشخیص عرف به عهده شورای فرهنگی عمومی استان است. اگر این شورا تشخیص دهد که بانوان نباید روی صحنه بروند، چنین امکانی وجود خواهد داشت ولی شورای فرهنگی عمومی اصفهان چنین مصوبه‌ای نداشته است. بنابراین معتقدم که وزارت ارشاد اصفهان می‌تواند بر قانون پافشاری کند. ممنوعیت حضور بانوان نوازنده برخلاف حقوق شهروندی است که رئیس‌جمهوری آن را سال گذشته تصویب کردند.

ارجمند معتقد است تا زمانی که وزیر ارشاد جراحی‌ای در وزارت ارشاد انجام ندهند، این ماجرا ادامه خواهد داشت. او در ادامه می‌افزاید: اگر در وزارت ارشاد جراحی انجام شود این مسائل حل می‌شود و حداقل بهانه‌ای دست افراد بهانه‌جو داده نمی‌شود. بسیاری از کنسرت‌ها در سالن‌های ورزشی و غیراستاندارد برگزار می‌شوند. کسانی که در محیط قرار می‌گیرند، دچار هیجان متناسب با محیط می‌شوند. طبیعتا جوان هستند و رفتارهایی از خودشان بروز می‌دهند که مورد پسند خیلی از گروه‌ها در خیلی از نقاط کشور نیست. به نظر من وزیر ارشاد باید یک‌بار برای همیشه برگزاری کنسرت در سالن‌های ورزشی را ممنوع کند. 

ممانعت از حضور زنان نوازنده خلاف منافع حاکمیت است

سوال مهم این است که نوازندگی خانم‌ها چه مشکلی به وجود خواهد آورد که گروه‌هایی با این موضوع مخالفت می‌کنند؟ ارجمند می‌گوید: این سوال همیشه برای من هم مطرح بوده است. پوشش و نوع رفتار نوازندگان خانم روی صحنه بسیار موقر و در شان فرهنگ ایران اسلامی است. پس نمی‌توان خرده گرفت که این افراد حجاب یا برخورد ناهنجاری دارند. تنها استنادی که گروه‌های مخالف دارند این است که عرف اصفهان این نیست.

از هم تاکید می‌کنم که عرف را جامعه مشخص می‌کند و مبنا در این موارد هم شورای فرهنگی عمومی استان است که در این شورا مدیرکل ارشاد، مدیران دیگر نهادها و نماینده ولی فقیه عضو هستند. امروز هر حرکتی مثل ممانعت از حضور نوازندگان زن، برخلاف قانون است و به نظر من این موضوع در جهت منافع حاکمیت نیست. ضمن این‌که تصور غلط و بدی در قشر بزرگی از مردم و هنرمندان نسبت به حاکمیت ایجاد می‌کنند. به نظر من این موضوع بر خلاف مصالح ملی و مصلحت نظام است. ‌

یک گروه چند ده نفره نمی‌توانند برای کل مردم یک شهر تصمیم بگیرند در حالی که در اصفهان هنرستان‌های موسیقی وجود دارد و زنان بسیاری هم از این مراکز و همچنین دانشگاه موسیقی فارغ‌التحصیل می‌شوند. شغل این افراد موسیقی است و دولت موظف است متناسب به شغل این افراد، امکان حضور آن‌ها را در محل کسب‌شان که همان صحنه است، فراهم کند. این موضوع با قوانین اساسی هم ناسازگار است. استانداری و وزارت ارشاد می‌توانند با همکاری هم این مشکل را حل کنند. 

تعیین تکلیف؛ یک‌بار برای همیشه

مدیر کل اسبق دفتر موسیقی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی معتقد است لغو کنسرت‌ها و فشاری که به بهانه موسیقی بر وزرای ارشاد بوده سابقه چند ده ساله دارد. او می‌گوید: در دوره آقای احمد‌ی‌نژاد ما کمتر شاهد لغو کنسرت‌ها بودیم ولی در سال‌های اخیر به بهانه‌های مختلف کنسرت‌ها را لغو می‌کنند. به نظر من یک‌بار برای همیشه باید دولت این موضوع را حل و فصل کند. تمام وزرا و بخش‌های حاکمتی در این خصوص نظر مثبتی دارند.

اینکه یک گروه محدود چنین اقداماتی می‌کنند خلاف مصلاح نظام است و در مردم بی‌اعتمادی ایجاد می‌کند. مردم نیاز به نشاط اجتماعی و موسیقی مناسب دارند. اگر نتوانیم این مسائل را برای مردم فراهم کنیم، فشارهای که بر مردم وارد می‌شود از جای دیگری بروز پیدا خواهد کرد. نمی‌دانم جامعه شناسان ما دیگر به چه زبانی باید به بعضی افراد بگویند که جامعه به نشاط نیاز دارد و بخشی از این نشاط توسط موسیقی سالم به مردم داده خواهد شد.

آیا ما موسیقی‌دان‌ها را فقط برای دهه فجر می‌خواهیم و در بقیه زمان‌ها یان افراد نامحرم هستند و شغل‌شان حرام است؟ استفاده ابزاری از هنرمند در ایام دهه فجر و انتخابات و هزینه کردن این افراد باعث ایجاد بی‌اعتمادی و یاس در هنرمندان خواهد شد. به نظر من خود وزیر باید از قدرت‌هایش استفاده بیشتری کند. قوانین به وزیر ارشاد، اختیارات بیشتری می‌دهد. 

کاش آقایان هم روی صحنه نمی‌رفتند

اما نظر هنرمندان درباره این ماجرا چیست؟ مجید انتظامی، از آهنگسازان برجسته کشور به ابتکار می‌گوید: آقایان بی‌دلیل به روی سن رفتند. وقتی در ارکستری یک یا دو نفر اجازه حضور پیدا نمی‌کنند، دیگر اعضای گروه نباید روی صحنه بروند. به نظر من مشکل از ارکستر است که با هم هماهنگ و یکپارچه نبودند. اگر آقایان روی صحنه نمی‌رفتند و کنسرت کلا به هم می‌خورد زیباتر بود تا اینکه آقایان روی صحنه بروند و همکاران‌شان بیرون باشند.

او درباره مشکل حضور نوازندگان زن روی صحنه می‌گوید: گویا کرات آسمانی هم فتح شده و دیگر مشکلی وجود ندارد و حالا تنها مشکل این است که خانمی ساز بزند یا نزند. وقتی کسی کاری را دوست دارد باید دنبال آن برود. به نظر من در کارهای هنری بیشتر برای «خان» ها مناسب است تا آقایان.

اردشیر کامکار، نوازنده، به «ابتکار» می‌گوید: وجود زنان نوازنده در کنسرت‌ها چه اشکالی به وجود خواهد آورد؟ خیلی مواقع به ما گفتند خانم‌ها روی صحنه نیایند و ما اصلا کنسرت اجرا نکردیم. ۵۰ درصد جمعیت ایران را بانوان تشکیل می‌دهند. نمی‌شود آن‌ها را از جامعه حذف کرد. در موسیقی هم همین‌طور است. ممنوعیت فعالیت خانم‌ها در موسیقی یاعث عقب‌ماندگی و محدودیت موسیقی شده‌ است.

تکذیب می‌کنیم!

ماجرا را از پرویز طاهری، معاونت فرهنگی و هنری اداره کل ارشاد اصفهان پیگیری کردیم. طاهری به «ابتکار» می‌گوید: این ماجرا یک دروغ بود. ما در ۲۱ و ۲۲ دی که سالار عقیلی روی صحنه رفت مشکلی نداشتیم. ۲۰ نفر از گروه کورال این گروه خانم بودند. این مجموعه هیچ تقاضایی برای حضور نوازنده زن نداشت. ما در بخش ارکستر هیچ مشکلی نداشتیم، تقاضایی وجود نداشت. من با آقای شفیعی، رهبر و سرپرست این ارکستر صحبت کردم، گفتم چنین بوده؟ گفت من چنین حرفی نزده‌ام. یکی از نوازندگان گروه صحبت کرده.شفیعی گفت او سخنگوی ما نبوده. به او گفتم درخواستی جز کورال داشتی؟ گفت نه و اگر خبرنگاران با من تماس بگیرند همین موضوع را هم خواهم گفت. 

او درباره ضمن رد وجود مشکلاتی در حوزه موسیقی در اصفهان که ریشه قانونی ندارند و همچنین اعمال فشار از سوی گروه‌هایی خاص، می‌گوید: ما هیچ مشکلی نداشتیم. در مدتی یک سال و نیمی که من در این مسئولیت هستم حتی یک مورد هم مشکلی درخصوص برگزاری کنسرت وجود نداشته است. همه گروه‌هایی که دست‌اندرکار برگزاری کنسرت هستند، با ما همکاری لازم را دارند.

طاهری ضمن رد مجدد ممنوعیت نانوشته در اصفهان برای حضور زنان نوازنده روی سن می‌افزاید: ارکستر ملی کشور در شهریورماه با حضور نوازندگان زن در اصفهان برنامه اجرا کردند. کنسرت ارکستر دیبا در اصفهان با ۱۴ نوازنده خانم برنامه به روی صحنه رفتند. همچنین ارکستر همایون در هفته دفاع مقدس در خمینی‌شهر اصفهان روی سن رفتند. اگر تنها کنسرت‌های اجرا شده را حساب کنیم، تقریبا ۸ یا ۹ ارکستر از اول سال در اصفهان روی صحنه رفتند. فیلم‌های این برنامه‌ها هم موجود است، می‌توانیم این فیلم‌ها را در اختیار خبرنگاران هم قرار دهیم.

معاونت فرهنگی و هنری اداره کل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، در ادامه می‌افزاید: اصفهان بعد از تهران رتبه بیشترین اجرای برنامه را به خود اختصاص داده است. امکان دارد در این میان حرف‌های پخته و ناپخته‌ای گفته شود که بیشتر حاشیه هستند تا متن. حالا که مردم شادی دارند و از فضا استفاده می‌کنند، بهتر است کمک کنیم تا امید و شادی نشاط را بالا ببریم. گاهی بعضی حرف‌ها چندان ارزش خبری ندارند ولی متاسفانه موج ایجاد می‌کند. 

فارغ از اینکه ماجرای ممنوعیت نوازندگی زنان در اصفهان واقعیت داشته باشد یا خیر، آنچه مهم است وجود برخوردهای سلیقه‌ای در حوزه موسیقی در برخی نقاط کشور است که نمی‌توان آن را کتمان کرد. از همان ابتدا که سید عباس صالحی سکان هدایت وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را به دست گرفت، وعده‌هایی در خصوص حل شدن رفتارهای ایالتی در حوزه موسیقی داده شد، اما هنوز هم این رفتارها ادامه دارند. امیدواریم این‌بار وعده‌های صالحی به واقعیت تبدیل شود.

فاطمه امین‌الرعایا