مسیر خصولتی شدن وی.او.دی‌ها؟

پاییز امسال با دو خبر نزدیک به هم آغاز شد. در این مدت خبرهای بسیاری درباره بسته شدن سایت‌های ارائه‌دهنده فیلم و سریال در ایران منتشر شد. خبری که بازتاب‌ها و واکنش‌های بسیاری را نیز در میان کاربران شبکه‌های اجتماعی به دنبال داشت. اما همزمان با این خبرها، خبر دیگری نیز از گوشه و کنار شنیده می‌شد که نشان می‌داد تلاش صداوسیما برای به دست گرفتن کنترل وی.او‌دی‌ها نتیجه‌بخش بوده و سرانجام توانسته مرجعیت ارائه مجوز به این سامانه‌ها را از دست وزارت ارشاد بگیرد. کنار هم قرار دادن این دو خبر نشان می‌داد که عزم صداوسیما برای به دست گرفتن بازار محصولات صوتی و تصویری جزم است و می‌خواهد همچنان بدون رقیب در فضای رسانه‌ای و سرگرمی کشور بتازد.

تعطیلی سایت‌های غیررسمی ارائه‌دهنده فیلم و سریال، بخشی از پروسه‌ای است که قرار است ارزش مجوز وی.او.دی‌ها را بالا ببرد تا با تغییر مرجعیت ارائه مجوز از ارشاد به صداوسیما، انگیزه مالکان سامانه‌های صوتی و تصویری مبتنی بر وب برای کسب مجوز از سازمان صداوسیما بیشتر شود. این اتفاق منتقدان بسیار پرشماری دارد. سایت‌های خبری و رسانه‌ها عموما با انتقاد از این رویکرد انحصارطلبانه صداوسیما گزارش‌های مفصلی منتشر کردند.

برخی کارشناسان نیز معتقدند واگذاری مسوولیت ارائه مجوز صوت و تصویر فراگیر به صداوسیما شبیه ساختار خصوصی‌سازی ناقص سازمان‌های دولتی است که با عنوان «خصولتی‌سازی» در فضای رسانه‌ای کشور معروف شده است. خود VODها هم ترجیح می‌دهند مجوزشان را از وزارت ارشاد بگیرند تا از صداوسیما؛ هم به دلیل هزینه‌های پایین‌ترش و هم به این دلیل که وزارت ارشاد معمولا در اعمال سانسور سختگیری کمتری دارد. قصه این است که به گفته محمدجواد آذری‌جهرمی، وزیر ارتباطات «صداوسیما علاوه‌بر اخذ ضمانت‌نامه‌ها و تعهدات، از فعالان عرصه صوت و تصویر خواسته ۵۰ درصد کل درآمدهای خود را نیز به این سازمان بدهند.»

VOD چیست؟

این اصطلاح مخفف عبارت Video on Demand به معنای «برنامه ویدئویی درخواستی ضبط‌‌شده» است. این سامانه جایگزینی است برای تلویزیون‌های سنتی که برنامه‌ها را طبق زمان‌بندی پخش می‌کردند. این سرویس در دهه ۱۹۹۰ میلادی راه‌اندازی شد و از آن زمان به بعد کاربرانش توانستند هر ساعت از شبانه‌روز که اراده کنند، ویدئوی مورد نظرشان را ببینند و هر وقت هم که حوصله‌شان سر رفت یا کاری برایشان پیش آمد، با یک کلیک، ویدئو را متوقف و تماشایش را به وقتی دیگر موکول کنند. بسیاری از سایت‌ها و سامانه‌هایی که فیلم‌های سینمایی، سریال‌ها و ... را به مشترکان خود ارائه می‌کنند در شمار وی.او.دی‌ها هستند.

مدیریت با چه کسی است؟

کمیسیون فرهنگی مجلس دوم اردیبهشت ۱۳۹۷ ماده ۴ طرح خط‌مشی، اداره و نظارت بر سازمان صداوسیما را تصویب کرد که براساس آن «مسوولیت صدور مجوز و تنظیم مقررات صوت و تصویر فراگیر در فضای مجازی و نظارت بر آن منحصرا بر عهده سازمان صداوسیماست و در صورت تصویب در جلسه علنی مجلس، اجرایی می‌شود.» در هفته‌های گذشته پس از کشمکشی چندساله، صداوسیما توانست کنترل سرویس‌های VOD را که پیش از این در اختیار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود، به دست خود بگیرد.  «ایرنا» خبرگزاری متعلق به دولت معتقد است قوه مجریه باید این مجوزها را صادر کند، اما صداوسیما ادعا می‌کند تاسیس و راه‌اندازی شبکه‌های خصوصی به هر نحو مغایر با قانون اساسی بوده و تولید و انتشار محتوای رسانه‌ای صرف‌نظر از هر نوع تکنولوژی برای مردم تنها در انحصار صداوسیما است. این جدل در مقاطع مختلف در جریان بوده است.

محمدمهدی حیدریان، رئیس سابق سازمان سینمایی در گفت‌وگویی با «ایلنا» گفته است: «صدور مجوز برای امور اجرایی فقط وظیفه قوه مجریه است و سازمان صداوسیما همان زمانی که قصد داشت شرکت سروش را تاسیس یا محصولاتش را از طریق ویدئو یا نوار کاست عرضه کند، از ارشاد مجوز می‌گرفت.» محمود واعظی، وزیر پیشین ارتباطات و فناوری اطلاعات هم در آستانه راه‌اندازی VOD درباره مجوز صداوسیما برای این سامانه گفته بود: «صداوسیما برای برنامه‌هایی که مالکیتش را در اختیار خود دارد، می‌تواند مجوزهای لازم را بدهد.»

اینجا آخر بازی است؟

حالا سامانه‌های ارائه‌کننده سرویس‌های صوتی و تصویری به دستور نهادهای قضایی ناگزیر مجبور به دریافت مجوز از صداوسیما شده‌اند، اما این سامانه‌ها در نامه‌ای مشترک از دادستانی کل کشور برای دریافت مجوز طلب مهلت یک ‌ماهه کرده‌اند. به نوشته «ایرنا» گویا در ظاهر این مناقشه با پیروزی صداوسیما به نقطه پایان خود رسیده است؛ نهادهای قضایی به گردانندگان سرویس‌های VOD دستور داده‌اند از صداوسیما مجوز بگیرند و در غیر این صورت با آنها برخورد خواهد شد. با این حال، این پایان ماجرا نیست. صداوسیما همین حالا هم قافیه را در عرصه‌های زیادی باخته است و روزانه در شبکه‌های اجتماعی محتوای ویدئویی گسترده‌ای تولید می‌شود که صداوسیما توان کنترل آن را ندارد و هرچه فناوری گسترش پیدا می‌کند، کار صداوسیما هم برای حفظ انحصارش سخت‌تر می‌شود. باید به تماشای این بازی نشست و دید ایستگاه آخر یکه‌تازی صداوسیما کجاست و آیا در آخر این قصه به آرزوی خود برای تسلط بر تمام محتوای صوت و تصویر فراگیر در کشور می‌رسد یا خیر.