بیوگرافی منوچهری دامغانی شاعر قرن پنجم هجری

مهمترین اثر منوچهری دامغانی، دیوانش میباشد

چکیده ای از بیوگرافی منوچهری دامغانی

نام:اَبوالنَّجم احمد بن قوس بن احمد منوچهری دامغانی

قرن:پنجم هجری

زادگاه:دامغان

پیشه:شاعر

مهمترین اثر:دیوان منوچهری

مبدع:قالب شعری مسمط

بیوگرافی منوچهری دامغانی

اَبوالنَّجم احمد بن قوس بن احمد منوچهری دامغانی که به منوچهری شهرت یافته بود؛ اهل دامغان بود. او از شعرای طراز اول قرن پنجم هجری به شمار می رفت. از القاب او در کتب تذکره می توان به« شصت گله» و« شصت کُله» اشاره کرد. اطلاعات چندانی از دوران کودکی و جوانی منوچهری در دامغان نیست.

با توجه به قدمت چندین حوزه علمیه و مدرسه علوم دینی در دامغان که بعضی از آن ها به قبل از عصر منوچهری می رسد؛ احتمالاً او در یکی از همین مدارس دینی، تحصیلات آغازین خود را گذرانده است که همین امر باعث شده تا او با زبان و ادبیات عربی آشنایی پیدا کند. پس از آن منوچهری دامغانی در طبرستان، نزد منوچهر قابوس زیاری رفت. منوچهری دامغانی بعد از مرگ منوچهر قابوس، به ری سفر کرد و طاهر دبیر را دید که از طرف سلطان مسعود غزنوی، فرمانروایی میکرد. او پس از سفر به دربار غزنه، سلطان مسعود غزنوی را ستایش کرد. منوچهری دامغانی در نزد مسعود، به خاطر خصوصیاتی همچون جوانی، ذهن خوب و شیرینی زبانی، دستگاهی داشت و از این رو محسود اقران بود. منوچهری قصیده ای به نام« لغز شمع» برای جلب حمایت عنصری سرود و به ستایش عنصری در سروده ی خود پرداخت.

زندگی سیاسی منوچهری

اطلاعات صریحی درخصوص این که رابطه ی منوچهری و دربار غزنوی چگونه بوده است؛ دردسترس نیست و گویا بعداز حدود سال ۴۲۱ این ارتباط، صورت گرفته باشد؛ بدین دلیل که منوچهری پیش از آن كه نزد مسعود بن محمود در سال ۴۲۶ در ساری برود، ساکن ری بود.

بیشتر شعرهای منوچهری دامغانی دربارهٔ طبیعت است

ویژگی آثار منوچهری

- منوچهری دامغانی بیشتر اشعارش را در وصف طبیعت می سرود.

- منوچهری دامغانی از تسلط و مهارت کافی بر ادبیات عرب و اشعار شاعران عرب و احوال و آثار شاعران پارسی برخوردار بود و علاوه بر آن اشنا به علوم دینی بود. او مقام و منزلت والایی در دربار سلطان محمود غزنوی داشت. ظاهراً منوچهری دامغانی، قالب شعری مسمط را ابداع کرد.

- خواندن دیوان منوچهری از نظر بسیاری از افراد، سخت است؛ چون منوچهری دامغانی از اسامی بسیاری از شاعران عرب یا شاعران بزرگ فارسی زبان پیش از خود استفاده کرده است.

- آثار منوچهری دامغانی به این صورت بود که استفاده از كلمات عربی را در بعضی از قصایدش به حد ّ افراط كشانده ولی باز هم در گنجاندن كلمات و تركیبات عربی در زبان فارسی از قدرتی برخوردار بود كه عیب كارش را می پوشاند.

- منوچهری دامغانی بر دانش های دیگری، علاوه بر ادبیات و زبان عربی تسلط داشت که از آن ها می توان به موسیقی، پزشکی و ستاره شناسی اشاره کرد که بازخوردش در اشعار او نمایان است.

- منوچهری دامغانی به مدیحه سرایی دربار پادشاهان زمان خود نیز مشغول بود.

- نوعی موسیقی آهنگین خاصی در شعر منوچهری، وجود دارد که خواننده در زمان خواندن اشعار او، با آهنگی از موسیقی سرگرم میشود. درواقع اشعار منوچهری دامغانی به خاطر همین ویژگی جوانی و شادابی روحش، زیبا و دل انگیز است.

- منوچهری از كلمات و تركیبات بی پروا استفاده میکرد و علاوه‌براین بجای معنی، بیشتر بدنبال لفظ در بعضی از قصایدش بود؛ یعنی منوچهری دامغانی به تشبیهات بدیع در اشعارش توجه بسیاری می کرد.

- از خصوصیات منوچهری دامغانی می توان به عشرت طلب، دوستدار شراب و عیش مدام اشاره کرد و ظاهرا یکی از اسباب عمده این حال او، دوران جوانی اش بوده است و او در اشعارش، امتناعی از بیان آرزوها و خواستاری لذات گوناگون خود نداشت.

منوچهری دامغانی، مهارت خاصی در وصف طبیعت داشت و در شعر مسمط از این مضامین، بیشتر استفاده میکرد. لامعی گرگانی در بین تمامی شاعران، پیرو سبک كار منوچهری دامغانی بود. استعمال كلمات عربی در دوره منوچهری و دوره های پس از آن برای فارسی زبانان بیش از حد نیاز مشکل بوده است.

آثار منوچهری دامغانی

اشعاری در قالبهای گوناگون نظیر غزل، قصیده، مسمط، قطعه، و ترکیب بند در دیوان منوچهری سروده شده است و از موضوعات این دیوان می توان به ستایش، وصف و خمریه اشاره کرد. منوچهری دامغانی برای نخستین بار ، موفق به ابداع قالب مسمط در شعر پارسی شد. او اشعاری به دو سبک می سرود؛ یکی از سبک هایش به این صورت بود که تغزل و اشعاری را در دوران جوانی اش می سرود و سبک دیگرش اینگونه بود که سلاطین و بزرگان زمانه را مدح و ستایش میکرد و چنین کاری در آن زمان از رسوم معمول شاعری محسوب میشد. مفردات و اصطلاحات عربی در اشعار او به گونه ای نمایان است که در ادبیات عرب، توانایی او را منعکس می سازد. دیوان اشعار منوچهری دامغانی، ۲۸۱۷ بیت دارد که در قالب های قصیده، قطعه، مسمط، رباعی، دوبیتی توسط عزیزالله علیزاده تصحیح شده و ابیات دیگرش در سال۱۳۹۰ در ۳۳۶ صفحه در انتشارات فردوس در تهران منتشر شده است.

وفات منوچهری دامغانی

با توجه به اینکه حوادث سال ۴۳۰ و ۴۳۱ در اشعار منوچهری دامغانی وجود دارد ولی پس از آن در دیوان او اثری از وقایع تاریخی نیست؛ کارشناسان به این مسأله پی برده اند که زمان فوت این شاعر بلندآوازه به سال ۴۳۲ هجری قمری برمی گردد. اطلاع دقیقی درخصوص این که کجا او را دفن کرده اند ، در دست نیست ولی عده ای بر این باورند که محل دفن وی در محل گنبد زنگوله واقع در شهر دامغان، استان سمنان می باشد ولی هیچ موقع به اثبات نرسیده است.

وضعیت تصحیح و ویرایش دیوان منوچهری

نسخ قدیم از دیوان منوچهری با همه اشتهار و تداول اشعارش در دسترس نیست و غالب نسخ که موجود است از عهد قاجاریه و قدیمیترین آن از دوره صفویه میباشد. اشعار شیوا و دشوار شاعر در تمامی این نسخ دچار تصرفات زیادی شده و غلط های بسیاری دارد به جز نسخه ای که محمد دبیرسیاقی ، آن را به انتشار رسانده است که انتشارات زوّار در سال ۱۳۸۷ آخرین تجدید نظر وی از این دیوان را چاپ کرد. برات زنجانی نیز این دیوان را تصحیح کرده و در سال ۱۳۸۷ توسط مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران به چاپ رسانده است.

در اشعار منوچهری دامغانی نوعی موسيقی آهنگين وجود دارد

دیوان منوچهری دامغانی در سال ۱۳۹۰ توسط انتشارات فردوس به تصحیح عزیزالله علیزاده در تهران در قطع وزیری منتشر شد که شامل ۳۳۶ صفحه قصاید، قطعات، مُسَمّطات، رباعیّات، دوبیتی و ابیات دیگر، کشف الابیات، همراه با وزن و بحر تمام اشعار بود. دیوان منوچهری دامغانی در سال ۱۳۹۳ از سوی بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار به تصحیح حبیب یغمایی و به کوشش سید علی آل داود منتشر شد.

گردآوری: بخش بیوگرافی سرپوش