«میرزا محمد فرخی یزدی» فرزند محمد ابراهیم سمسار یزدی در سال ۱۲۶۷ هجری شمسی در یزد دیده به جهان گشود. وی از حوالی ۱۵ سالگی به علت سرودن اشعار اعتراضی از مدرسه اخراج شد و به کارگری در مشاغلی مانند نانوایی و پارچه‌بافی روی آورد اما برخلاف تصور عموم در طول زندگی خود بسیار پیشرفت کرد به طوری که به عنوان نماینده مردم یزد در مجلس شورای اسلامی برگزیده شد و هم عصر با شعرایی مانند «ملک الشعرای بهار» که یکی از مشروطه‌خواهان خراسانی تبار بود، فعالیت‌هایی جدی در زمینه حزب دموکرات داشت.
این شاعر آزاده، میهن دوست و ستم ستیز یزدی یکی از طرفداران ویژه حزب دموکرات و از صدرنشینان انقلاب مشروطه بود که علاوه بر نمایندگی مجلس و روزنامه‌نگاری با سرودن اشعار سیاسی و اجتماعی انقلاب مشروطه را تسهیل بخشید. فرخی یزدی در زمینه سرودن شعر تبحر زیادی داشت و با هنجارشکنی در ادبیات از قالب غزل و مسمط برای سرودن اشعار خود استفاده کرد و از این ابزار علاوه بر روزنامه به عنوان راه ارتباطی با مردم بهرمند می‌شد.
البته برخی ادیبان بی‌سواد بودن فرخی را مطرح می‌کنند ولی به استناد گفته‌های «بهرام پروین گنابادی» پژوهشگر کشورمان در شب شعر فرخی یزدی، این موضوع رد می‌شود چرا که به اعتقاد این محقق فرهنگی، فرخی توانسته در قالب رباعی که یکی از سخت‌ترین انواع قالب‌های شعری محسوب می شود، تمام مضامین خود را به کار ببرد. پروین گنابادی همچنین معتقد است که فرخی یزدی از قالب خاص «ای مرگ بیا» که جزء قالب‌های ویژه رباعی شکوائیه است، بهرمند شده که تنها محدودی از شعرای ماهر در این قالب به منظور اعتراض، شعر سروده‌اند.
فرخی زندگی سخت و مشقت‌آوری داشت چرا که همیشه در جریان اعتراضات خود دستگیر و بازداشت می‌شد یکی از این موارد زمانی بود که فرخی در مقابل «ضیغم‌الدوله قشقایی» حاکم وقت یزد، اشعار شکوائیه خود را قرائت کرد و حاکم دستور دوختن دهان او را صادر کرد و در نهایت نیز او را به زندان انداخت.
این شاعر فرهیخته در میان مردم یزد محبوبیت و طرفداران خاصی داشت به طوری که هنگام دستگیری به دستور حاکم وقت، به کمک اعتراض و تحصن مردم یزد توانست از زندان بگریزد و به تهران برود، البته اهمیت این موضوع نیز به اندازه‌ای شد که در همان زمان، وزیر حکومت وقت در مجلس شورای اسلامی نیز استیضاح شد. با این حال فرخی یزدی در این جریان سیاسی، امتیاز و سردبیری چندین روزنامه مهم را کسب کرد و پایه‌گذار روزنامه سیاسی «طوفان» در کشور شد؛ روزنامه‌ای که بیش از ۱۵ بار توقیف شد.
وی به دلیل مخالفت با حکومت بارها از ایران به کشورهایی مانند روسیه، آلمان، عراق و دیگر کشورها رفت حتی در زمان حضور در آلمان صاحب امتیاز نشریه غیرایرانی «پیکار» شد و افکار سیاسی و اعتراض‌آمیز خود را از این طریق در اختیار مردم قرار می‌داد.
فرخی یزدی در جریان فعالیت در نشریه پیکار با نیرنگ «تیمور تاش» فریفته شد و به ایران بازگشت و در نهایت به زندان قصر تهران افتاد و سرانجام در ۲۵ مهر ماه ۱۳۱۸ با تزریق آمپول هوا توسط پزشک احمدی به زندگی سراسر رنج و مبارزه‌اش پایان دادند. البته گواهی رییس زندان حاکی از فوت فرخی بر اثر ابتلا به مالاریا و نفریت است ولی فرخی به طور نامعلومی نیز دفن شد و اکنون اطلاعاتی از آرامگاه او در دسترس نیست، هرچند به احتمال زیاد در گورستان مسگرآباد تهران به خاک سپرده شده است.
فرخی در طول زندگی خود هرگز ازدواج نکرد و میراث‌داری از خود به جا نگذاشت اما «علی اصغر سمسار یزدی» مشاور ارشد مرکز بین‌المللی قنات در گفت‌وگو با خبرنگار ایسنا اظهار می‌کند که مرحوم پدر ایشان ارادت بسیار خاصی به فرخی یزدی داشت و با هم در رفت و آمد بودند حتی زمانی که فرخی در زندان تهران در بند و تحت نظر بود نیز با هم دیدار و صحبت داشتند در حالی که هیچ وقت در رابطه با نسبت خویشاوندی ایشان صحبتی نکرد.
وی می‌گوید: از پدرم همیشه شعری که از فرخی به زبان داشتند، را به خاطر دارم که این شعر به این گونه بود؛ «ای که گفتی تا به کی در بند دربندیم ما/ تا که آزادی بود در بند در بندیم ما»
«سلول فرخی» دور از معماری اصیل
«هومن ظریف» مستندساز کشور در گفت‌وگو با ایسنا با بیان این که فرخی یزدی شخصیتی برجسته و الگوی بزرگی برای کشور است، می‌گوید: در راستای بیان تاریخ معاصر سرزمینمان به مردم و هم وطنان، اولین مستند فرخی در ۱۰۳ دقیقه به صورت جامع و کامل ساخته شد.
وی در مورد «سلول فرخی» که در محل زندان قصر وجود دارد، تصریح می‌کند: «رضا سخندان» عموزاده فرخی یزدی فعالیت‌های عمرانی این زندان را برعهده گرفت، علاوه بر آن به دنبال بازیابی محل دفن این شخصیت آزادی‌خواه است.
این مستندساز کشور با گلایه از نحوه بازسازی و مرمت سلول فرخی می‌گوید: فرخی یزدی در زندان قصر حبس شد و به قتل رسید. علاوه بر حضور وی در این زندان، اکثر فعالان سیاسی دوران مختلف در این زندان به قتل رسیده‌اند از این رو تاریخچه این زندان برای افراد مهم است. تالاری در محل زندان ایجاد و به نام فرخی نامگذاری شد که سلول این شاعر نیز مورد مرمت قرار گرفت اما اهمیت سلول فرخی در این مرمت رعایت نشد.
این فعال رسانه‌ای با اشاره به این که نحوه معماری زندان موجب از بین رفتن دست نوشته‌های فرخی با ذغال و همچنین حال و هوای واقعی زندان شده است، بیان می‌کند: هر چند مرمت آن به نحو مطلوب و زیبایی انجام شده اما بازدیدکنندگان در این زندان کمتر به حال و هوای آن پی می‌برند در حالی که در تمام دنیا مرمت زندان‌ها به عنوان موزه با در نظر گرفتن فضای آن انجام می‌شود.
ظریف با تاکید بر این که بیت شعری که منجر به مرگ فرخی یزدی شد، در میان مجموعه آثار این شاعر دهان دوخته وجود ندارد، تصریح می‌کند: بیت شعری از غزل فرخی یزدی موجب مرگ او شد که در میان مجموعه آثار فرخی در زمان مرمت روی دیوار این سلول، حذف شده است.
به گفته وی، این شعر معروف عبارت از «دلم از این خرابی‌ها بود خوش/ زانکه می‌دانم خرابی چو از حد بگذرد آباد می‌گردد...» بوده که در وصف حکومت وقت سروده است.
این مستند ساز در پایان خواستار استفاده از فضای موزه قصر برای نمایش مستند فرخی و تاریخ معاصر ایران به ویژه برای گردشگران خارجی شد.
بهره‌مندی از خانه فرخی به عنوان موزه
«ونوس عامری» نائب رییس کمیسیون فرهنگی شورای اسلامی شهر یزد در رابطه با اجرای عملیات مرمت خانه فرخی یزدی، می‌گوید: خوشبختانه خانه فرخی در حال مرمت بوده و امید است همزمان با سالگرد پیروزی انقلاب در بهمن ماه افتتاح شود. البته بهره‌مندی از فضای خانه فرخی یزدی، علاوه بر موزه فرخی به عنوان محل فرهنگ‌سرای ادبی نیز پیشنهاد شده که هنوز مورد تصویب شورا قرار نگرفته است.
این مسئول در مورد طراحی بوستان باغ ملی در محل میدان آزادی با محوریت فرخی یزدی بیان می‌کند: امیدواریم این طرح تا پایان سال جاری طراحی و اجرا شود تا بتوانیم در خور شخصیت فرخی این بوستان را طراحی و المان یا سردیسی برای این شاعر آزادی‌خواه نیز در آن نصب کنیم.
"پیشوای آزادی"، جامع‌ترین کتاب در مورد فرخی
«حسین مسرت» پژوهشگر در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اهمیت معرفی فرخی به عنوان مبارزی آزادی‌خواه و یزدی تبار، می‌گوید: فرخی یزدی علاوه بر آزادی‌خواهی و مشروطه خواهی، روزنامه نگاری برجسته بود که برای اولین بار به صورت علنی بخشی به عنوان اعتراض را در روزنامه وارد کرد.
وی اضافه می‌کند: فرخی یزدی یک صفحه و ستون از روزنامه خود را به نشانه اعتراض سفید گذاشت که گویای عدم دسترسی به اطلاعات درست و سانسور شدن اطلاعات بود که این مسئله در روزنامه‌های منتشر شده در زمان انقلاب اسلامی نیز تجدید شد.
این پژوهشگر از نگاشتن و نوشتن کتاب «پیشوای آزادی» به عنوان جامع‌ترین و بروزترین کتاب نشر شده برای فرخی یاد و تصریح می‌کند: برای معرفی فرخی در این کتاب از معتبرترین و جدیدترین یافته‌ها و اسناد موجود استفاده شده و علاوه بر کتاب شناسی فرخی گزیده اشعار این شاعر نیز در این کتاب اضافه شده است.
- 15
- 3
