از ترجمه شاملو دفاع نمی‌کنم

شصت و پنج سال از وقتی که «شازده کوچولو» به همت محمد قاضی از سیارک «ب۶۱۲» قدم به کشورمان گذاشت و برایمان از عشق به گل رز مشهورش و سؤالاتی درباره انسان‌ها گفت می‌گذرد؛ ترجمه‌ای که بهانه‌ای شد برای آن که بزرگانی همچون احمد شاملو، ابوالحسن نجفی و بعدتر هم عباس پژمان به سراغش بروند. پرویز شهدی هم یکی از مترجمان این اثر است که تأکید دارد «شازده کوچولو» را باید بارها و بارها خواند تا هر مرتبه به نکات تازه‌ای در خصوص آن پی برد.

پرویز شهدی که این اثر را از فرانسه به فارسی برگردانده شش اثر دیگر آنتوان دوسنت اگزوپری را هم ترجمه کرده است. او درباره مهم ترین دلیل تبدیل شدن «شازده کوچولو» به اثری شاخص در عرصه‌ جهانی به «ایران» می‌گوید: «شازده کوچولو کتابی‌ست که به ظاهر برای بچه‌ها نوشته شده، با این حال همه‌ ما و به ویژه آنهایی که در خصوص آن دست به نقد و بررسی زده‌اند می‌دانند که شازده کوچولو گروه سنی خاصی ندارد. این کتاب برخلاف حجم کم، برخوردار از لایه‌های مختلفی است که باید بارها و بارها خوانده شود تا موفق به کشف نکات تازه ای درباره‌اش بشویم.»

«شازده کوچولو» هفتاد و شش سال قبل در نیویورک منتشر شد و ما ایرانی‌ها هم به همت قاضی با فاصله‌ای یازده ساله از نشر جهانی با شازده کوچولولو آشنا شدیم. از میزان توجه جهانیان به این نوشته‌ اگزوپری همین بس که بدانید تا به امروز به بیش از ۳۰۰ زبان و گویش ترجمه شده و همچنان سالی حدود یک میلیون نسخه از آن در جهان به فروش می‌رسد. اما توصیه شهدی به علاقه‌مندان شازده کوچولو این است که نه تنها خود کتاب را چندین مرتبه بخوانند بلکه به سراغ نتیجه‌ بررسی‌هایی که دیگران درباره این اثر انجام داده‌اند هم بروند.

این مترجم ادبیات فرانسه درباره جایگاه جهانی شازده کوچولو ادامه می‌دهد: «شازده کوچولو همچنان از پرفروش‌ترین آثار جهانی است؛ آنچنان که دومین جایگاه بعد از انجیل را از آن خود کرده، درست مانند دیوان حافظ که در خانه اغلب ما ایرانیان جایگاهی جدی بعد از قرآن دارد. برای درک عمیق‌تر شازده کوچولو تلاش برای شناخت اگزوپری هم تأثیر زیادی خواهد داشت.» مخاطبانی که شازده کوچولو را خوانده‌اند و کنجکاوی بیشتری درباره‌اش انجام داده‌اند می‌دانند که نویسندگی تنها شغل اگزوپری نبود، او تا قبل از جنگ جهانی دوم به عنوان خلبان تجاری موفق فعالیت داشت. بعد از شروع جنگ هم به نیروی هوایی فرانسه پیوست و چندی بعد در یک پرواز شناسایی ناپدید شد؛ جسد او هیچگاه پیدا نشد با این حال ناپدید شدنش را به پای مرگ او گذاشتند و دیری نگذشت به قهرمانی ملی در زادگاه خود تبدیل شد. شهدی درباره دیگر نوشته‌های اگزوپری می‌گوید: «از شازده کوچولو که بگذریم هیچ کدام از دیگر آثار اگزوپری موفق به کسب چنین جایگاهی نشد، اغلب آثار او غیرداستانی و درنتیجه تجربیاتش نوشته شده‌اند، البته غیر از پرواز شبانه و پیک جنوب که به شیوه داستانی نوشته شده‌اند. اگزوپری در دیگر نوشته‌هایش به ویژه در کتاب دژ به شدت غرق افکار درونی و سیال ذهن است. اغراق نیست اگر بگویم برای ترجمه دژ بیش از ۹ مرتبه آن را خواندم و بازنگری کردم.»

برای شناخت بیشتر اگزوپری بد نیست که نگاهی هم به کتاب «سنت اگزوپری مرد اندیشه و عمل» نوشته «لوک اتان» به ترجمه ناصر موفقیان داشته باشید. به گفته شهدی این کتاب اطلاعات خوبی درباره شخصیت و زندگی او در اختیارمان می‌گذارد که البته نویسنده اش از دوستان نزدیک اگزوپری بوده است. با وجود همه پستی و بلندی هایی که چندی ست نشر کشورمان با آن مواجه شده جالب است که بدانید آثاری همچون شازده کوچولو همچنان مورد توجه خوانندگان هستند؛ یکی از مصداق‌هایش هم پنجاه و سومین چاپی ست که به تازگی از نشر نگاه و به ترجمه زنده یاد شاملو مهمان کتابفروشی‌ها شده است.   شهدی درباره مترجمانی  از جمله شاملو که پیش از او دست به بازگردان فارسی شازده کوچولو زده اند، می‌گوید: «ترجمه‌های محمدقاضی و ابوالحسن نجفی از این اثر همچنان از کارهای شاخص به شمار می‌آیند. با این حال من هم موافق نظر منتقدان درباره ترجمه شاملو هستم چراکه او در ترجمه‌هایش دست به دخل و تصرف بسیاری می‌زد. بهترین مصداق آن هم ترجمه‌اش از دن آرام نوشته شولوخوف است که تفاوت بسیاری با اصل اثر دارد.» با وجود آنکه شهدی هم معتقد به ضرورت جلوگیری از بازترجمه‌های متعدد از یک کتاب است اما شازده کوچولو را از جمله استثناها می‌داند و می‌گوید: «شازده کوچولو در عرصه جهانی ادبیات یک استثناست، اگزوپری دراین کتاب با هنرمندی بی مانندش نکات بسیاری درباره انسان و روحیات او گفته، شاید باورتان نشود برای خود من که ترجمه اش کرده‌ام هر مرتبه مطالعه دوباره‌اش منجر به کشف نکات تازه‌ای می‌شود. او با ایجاز و اختصار عجیبی دست به گنجاندن یک دنیا پیام در قالب کتاب کم حجم زده است.»