«فعالیت پتروشیمی شیراز، اثرات مخربی بر میراث جهانی تخت جمشید باقی می‌گذارد و باید هرچه زودتر اقدامات لازم برای رفع این خطر از سر این میراث جهانی انجام شود». این بخشی از صحبت‌های محمد کریم میرزایی، معاون سیاسی و اجتماعی فرمانداری مرودشت است که از تهدید پتروشیمی این شهرستان برای اثر جهانی تخت جمشید خبر می دهد.
در سال‌های اخیر موضوعاتی همچون رطوبت سد سیوند، رشد گلسنگ، فرونشست زمین در مرودشت و ... در رابطه با این میراث جهانی مطرح شده و حالا کارشناسان بر این باورند فعالیت پتروشیمی شیراز که در دامنه کوهی در مسیر شیراز به سمت مرودشت واقع شده، می تواند موجب بارش باران‌های اسیدی بر روی ستون‌ها و سنگ نگاره‌های تخت جمشید شود.
به گفته کارشناسان، وجود آلاینده‌های شیمیایی و غلظت بیش از حد عناصر مانند گاز SO۲ در هوا علاوه بر تاثیر مستقیم از طریق باران‌های اسیدی به‌صورت غیرمستقیم نیز باعث تخریب سطوح سنگی می‌شوند و برخی میکروارگانیسم‌ها مانند گونه‌ای از گلسنگ‌ها با جذب این گاز رشد بیشتری کرده و تاثیر مخرب‌تری را بر پیکره آثار سنگی وارد می‌کنند. این صحبت‌ها در حالی مطرح می‌شود که گروه خارجی مرمتگران بدون مرز، نیز در حال مرمت بخش‌هایی از مجموعه جهانی تخت جمشید در قالب فصل دوم کار خود در این مکان هستند، عملیات این مرمت از اواخر مهرماه ۹۸ آغاز شده و حدود یک ماه و نیم ادامه دارد.
بارش باران‌های اسیدی بر سر تخت جمشید
پتروشیمی شیراز، مهم ترین عامل ایجاد باران‌های اسیدی در مجموعه جهانی تخت جمشید است.
مدیر پیشین پایگاه میراث جهانی تخت جمشید در این رابطه می‌گوید: باران های اسیدی به باران‌هایی گفته می شود كه به‌دلیل آلودگی هوا و تركیب با عوامل شیمیایی و مواد اسیدی موجود در هوا، ایجاد می‌شود و عوامل شیمیایی ناشی از پالایشگاه و پتروشیمی موجود در این منطقه، مهم ترین عوامل اصلی ایجاد باران های اسیدی در مجموعه جهانی تخت جمشید هستند. مسعود رضایی منفرد با اشاره به موضوع باران های اسیدی به‌دلیل آلودگی های پتروشیمی برای مجموعه تخت جمشید خاطرنشان می‌کند: این واحد صنعتی یكی از عوامل مهم آلودگی در منطقه مرودشت است و خطرات جبران ناپذیری برای مردم این منطقه هم دارد.
میزان خطر این پدیده برای این شهرستان بیشتر از تخت جمشید است. اگرچه میزان آسیب‌پذیری مجموعه جهانی تخت جمشید بر اثر باران های اسیدی بر كسی پوشیده نیست اما درصد آسیب ناشی از این پدیده نسبت به سایر آسیب هایی كه این مجموعه را تهدید می كند كمتر است.
بحرانی فراتر از باران اسیدی
رضایی منفرد اضافه كرد: در پژوهش كاوشگران ایرانی و ایتالیایی بیش از ۱۵۰ نوع آزمایش مرتبط با باران های اسیدی انجام و براساس نتایج حاصل از این پژوهش درصد آسیب‌ها ، تخریب و فرسایش ناشی از این پدیده در مجموعه جهانی تخت جمشید بین پنج تا ۱۰درصد مشخص شد. برای نمونه تخریب و فرسایش ناشی از آب و هوا بسیار حساس تر از باران‌های اسیدی است به گونه ای كه یك سنگ در مجموعه تخت جمشید در یك زمان مشخص دو نوع اختلاف دما دارد و همین تفاوت دما موجب فرسایش بیشتر و زودتر سنگ می شود. بارش باران های اسیدی و خسارت های ناشی از آن در مجموعه جهانی تخت جمشید را انكار نمی كنیم اما با توجه به آزمایش های انجام شده و مستندات موجود، زیان های ناشی از این پدیده نسبت به خسارت های دیگر در تخت جمشید آمار بسیار اندكی دارد.
باید هرچه سریع‌تر چاره‌اندیشی کرد
از سوی دیگر بسیاری دیگر از کارشناسان بر این باورند بحث اسیدی‌بودن فقط به باران اختصاص ندارد و باید توجه داشت كه در شهرستان مرودشت رطوبت هوا بسیار بالاست و این گازها اگر به سنگ ها برخورد كند و با شبنم صبحگاهی آمیخته شود، اسید تولید می شود و نیازی به باران نیست و قطرات شبنم و رطوبت هوا هنگامی كه درمنافذ سنگ ها نفوذ پیدا می‌كند موجب سایش تدریجی می شود و سنگ ها را از بین می برد.
یک کارشناس میراث فرهنگی در رابطه با این موضوع می گوید: سنگ های تخت جمشید دارای كربنات كلیسم بسیار زیاد است و این نوع سنگ ها به راحتی در برابر اسید و آب آسیب‌پذیر است.
مهدی کارا در ادامه می‌افزاید: باران‌های اسیدی در میراث جهانی تخت جمشید بسیار تاثیرگذار است و متخصصان به این مساله اذعان دارند و رد كردن این تاثیرات از سوی برخی افراد جای شگفتی دارد. بدون تردید فرآیند فرسایش میراث جهانی تخت جمشید بر اساس شرایط كنونی، ۲۰ برابر سال های گذشته است و به همین سبب باید هرچه زودتر در این زمینه چاره اندیشی شود.
منشأ این‌گونه باران ها در تخت‌جمشید طبیعی نیست
رئیس گروه زمین شناسی دانشگاه شیراز نیز گفت: منشأ این گونه باران ها در تخت جمشید طبیعی نیست و طبق مطالعات و پژوهش های انجام شده می توان گفت این باران های اسیدی به سبب وجود كارخانه های پتروشیمی و صنعتی و كودهای شیمیایی در دشت نزدیك مجموعه تخت جمشید ، شكل می گیرد.
عزت‌الله رییسی افزود: باران‌های اسیدی، بخارهای حاوی اسیدی هستند كه از كارخانه‌های صنعتی نزدیك به مجموعه تخت جمشید به‌ویژه كارخانه پتروشیمی متصاعد و در هوا پراكنده می شوند.
این بخارها با جریان باد یا بارندگی به سمت تخت جمشید حركت می كنند و یا به‌صورت قطرات شبنم صبحگاهی بر روی تخت جمشید اثر می‌گذارند. جنس سنگ‌های تخت جمشید آهك است و اسید بر روی سنگ آهك تاثیر فراوان دارد و می تواند بر روی نقوش اثر بگذارد. سنگ آهك تشكیل شده از كربنات كلسیم است كه در صورت تماس با اسید، در آن حل می شود، بنابراین وقتی باران های اسیدی بر روی نقوش تخت جمشید بنشیند و حاوی اسید باشد می تواند به مرور زمان نقش ها را در خود حل كند و زیبایی و اصالت اولیه اثر را از بین ببرد.
رییسی، تنها رهیافت ممكن برای در امان ماندن مجموعه جهانی تخت جمشید از زیان‌های ناشی از باران‌های اسیدی و جلوگیری از تخریب این یادمان تاریخی ، حفاظت اصولی و صحیح این مجموعه و پایش و كنترل كارخانه‌های اطراف آن دانست. وی با بیان اینكه كارخانه‌های اطراف مجموعه تخت جمشید باید با تفكر حفظ و پاسداشت هویت ملی برای نگهداری این مجموعه همت كنند، اظهار كرد: باید در چارچوب برنامه ای مدون، مواد اسیدی و عوامل تاثیرگذار را از بخارهای كارخانه های اطراف مجموعه تخت جمشید جدا و آنها را مهار كرد و این كار به لحاظ فنی امكان پذیر است.
این كارشناس زمین شناسی ادامه داد: مجموعه تخت جمشید متعلق به همه افراد و رسیدگی به آن ، مساله ای ملی و جهانی است از این رو افراد در بخش های مختلف به‌ویژه رسانه ها و عوامل تاثیرگذار در افكارعمومی باید با حساس كردن مسئولان نسبت به این موضوع به‌عنوان یك مطالبه عمومی، بی‌‌‌درنگ تر برای بهبود این وضعیت اقدام كنند.
رضا قادری / رها معیری
- 13
- 6
