چه مکانیزمی کیفیت طلای سیاه ایران را برای حضور در دنیا ارتقا خواهد داد؟

طی سال‌های گذشته سهم زیادی از بازارهای صادراتی قیر ایران چه در منطقه و چه در آسیا از بین رفته و این در حالی است که تعداد زیادی از این کشورها برای ایجاد زیرساخت‌های مناسب شهری و ساخت و ساز نیازمند قیر ایران هستند و طبیعتا باید در این‌خصوص تدابیری اندیشیده شود تا بتوانیم سهم بازارهای صادراتی را برگردانیم و ارز‌آوری زیادی را از این حوزه نصیب اقتصاد کشورمان کنیم.

با توجه به اینکه در شرایط فعلی تولید‌کنندگان زیادی در این حوزه فعالیت می‌کنند، باید چارچوب‌های مناسبی در جهت قیمت‌گذاری و کیفیت این محصول تعریف شود و به جمع‌بندی و شکلی مناسب در این حوزه‌ها برسیم. در این‌خصوص هفته گذشته در این رابطه با دکتر سید‌حمید حسینی، عضو هیات‌مدیره انجمن صادر‌کنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمیگفت‌وگو کردیم و در ادامه بخش دوم این گفت‌وگو منتشر می‌شود.

عضو هیأت‌مدیره انجمن صادرکننده‌های فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی درخصوص نیاز کشورهای منطقه به قیر ایران گفت: با توجه به نوع ساز و کار پالایشگاه‌های ایران هیچ کشوری توان و قدرت تولید قیر کشورمان را در منطقه ندارد و نمی‌تواند با ایران رقابت کند. در کنار این موضوع این نکته بسیار قابل‌توجه است که کشورهایی چون امارات، عمان، هند، بنگلادش و عربستان (این کشور به‌زودی در زمره وارد‌کنندگان قیر قرار می‌گیرد) برای راهسازی و ارتباط با دیگر کشورها شدیدا نیازمند قیر ایران هستند.حسینی در ادامه با اشاره به مصرف قیر این کشورها افزود: این در حالی است که اگر ما حتی بازارهای شرق‌آسیا را کنار بگذاریم و روی آنها حساب نکنیم، کشوری چون هند به تنهایی به دلیل ساخت و سازهایی که استارت آن را زده است، نیازمند چیزی بیش از یک میلیون تن قیر ایران خواهد بود.

وی در ادامه افزود: به این ترتیب اگر بازار کشورهای آسیای‌جنوبی را کنار بگذاریم و فقط برای کشورهای همسایه برنامه‌ریزی کنیم، باید سازوکاری را در پیش بگیریم تا به روزهای اوج خود در صادرات برگردیم و نام برند ایرانی که طی سال‌های گذشته خدشه‌دار شده است را دوباره سر زبان‌ها بیندازیم.عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی در ادامه تصریح کرد: طی ۴ سال علاوه بر رقابت مخرب تولید‌کنندگان قیر در بازارهای صادراتی، دولت در برنامه پنجم قیر را از معافیت‌های مالیاتی خارج کرد و این محصول را جزو فرآورده‌های نفتی به‌شمار آورد که این عامل سبب شد برخی شرکت‌هایی که مشغول فعالیت بودند بامشکلات و چالش‌هایی روبه‌رو شوند و در کنار این موضوع به دلیل اینکه برنامه پنجم با تاخیر اعلام شد، بعضا مجبور شدند که مالیات‌های زیادی را هم پرداخت کنند و این عامل هم سبب ضعف تولید‌کنندگان این صنعت و خارج شدن آنها از گردنه تولید شد.

وی در ادامه تصریح کرد: در شرایط فعلی تمام تلاش بورس کالای ایران این است که تمام کسانی را که طی سال‌های گذشته تخلف کرده‌اند از گردونه تولید خارج کند. به این ترتیب که طی جلساتی که با این سازمان داشتیم بنا بر این شد که بورس کالا سهمیه وکیوم‌باتوم تولیدکننده‌ها را با میزان صادرات آنها تطبیق دهد و نتیجه این تلاش این است که جلوی فعالیت ۱۷ شرکت متخلف گرفته شده است.حسینی می‌گوید: طی سال‌های گذشته برخی فعالان تناژ بالایی از محصول قیر را با قیمت بالا در بورس کالای ایران عرضه می‌کردند و مجوز صادراتی آن را می‌گرفتند و همان مقدار قیر را صادر می‌کردند.

وی افزود: رصد رفتار و عملکرد آنها این بود که آنها تناژ بسیار بالاتری از مقدار ماده اولیه (وکیوم‌باتوم) دریافتی، قیر صادر می‌کنند. شاهد این مدعا رصد آمارها در بورس کالای ایران است که نشان می‌دهد، چیزی حدود ۲ میلیون و ۳۰۰ هزار تن وکیوم‌باتوم در بورس کالای ایران عرضه شده و این در حالی است که آمار صادرات درخصوص این محصول ۳ میلیون و ۳۰۰ هزار تن بوده است.حسینی می‌گوید: این امر ما را به این مهم می‌رساند که در کنار این موضوع که سهم تولید داخل صادر شده است، ناخالصی‌های زیادی هم با این محصول مخلوط شده که کیفیت این محصول را پایین آورده و موجب بالا بردن تناژ صادراتی شده است.

وی در ادامه به دیگر فعالیت‌ها در جهت بهبود وضعیت قیر اشاره کرد و افزود: در کنار این موضوع پیگیری‌های زیادی در جهت استاندارد‌سازی کردیم و سعی بر آن است که قیر صادراتی استاندارد‌سازی شود و تا به حال توانسته‌ایم این امر را به تصویب شورای‌عالی استاندارد و تایید ریاست‌جمهوری و گمرک کشور برسانیم. اما با توجه به اینکه گمرک ساختاری هوشمند دارد، برای تحقق این امر زمان لازم است و با آنکه این موضوع مصوب شده است، به‌رغم پیگیری‌های زیاد هنوز به حالت اجرایی در‌نیامده است.

حسینی می‌گوید: به باور من اگر گمرک استارت این استاندارد‌سازی را بزند به‌طور حتم بسیاری از مشکلاتی که درخصوص کیفیت قیر صادراتی داشتیم از بین می‌رود و می‌توانیم انتظار داشته باشیم حکمرانی بخش بزرگی از بازارهای صادراتی به‌دست ما بیفتد.وی در ادامه افزود: در کنار همه این موارد ستاد تنظیم بازار بحث قیمت‌گذاری محصول قیر را در دستور کار خود قرار داده و سعی دارد که از طریق بورس کالای ایران و اتحادیه به یک جمع‌بندی برسد و عملکردی منطقی را در پیش گیرد.حسینی می‌گوید: طی سال‌های گذشته شرکت بازرگانی شرکت پخش و پالایش اقدامی در جهت قیمت‌گذاری وکیوم‌باتوم بازار نمی‌کرد و قیمت وکیوم‌باتوم را از قیمت قیر عرضه‌شده در بازار به‌دست می‌آورد و به عبارتی رقابت بر سر قیر بود، نه وکیوم باتوم. اما در شرایط فعلی نحوه قیمت‌گذاری این محصول این روند را ندارد.

عضو هیات‌مدیره انجمن صادرکنندگان نفت، گاز و فرآورده‌های پتروشیمی افزود: شرکت پخش و پالایش وکیوم باتوم را به شرکت نفت جی و پاسارگارد عرضه می‌کرد (شرکت‌هایی که مجموعه‌ای از واحد‌های تولیدی مشخص بودند) و محصول تولیدی قیر این دو شرکت در بورس کالا رقابت می‌شد و قیمتی برای قیر صادراتی مشخص می‌شد و از این قیمت به قیمت وکیوم باتوم برمی‌گشتند.وی تصریح کرد: از سال ۸۶ به بعد این سیستم به هم خورد و با توجه به اینکه مجوز‌های زیادی به واحد‌های تولیدی مختلف داده بودند، این رقابت و قیمت‌گذاری به وکیوم باتوم منوط شد که این امر مشکلاتی را به وجود آورد.

حسینی می‌گوید: اولین چالش این است که تولید‌کنندگانی که زیر‌مجموعه شرکت‌های معتبر هستند و به‌طور اصولی در کنار پالایشگاه‌ها ساخته شده‌اند، از طریق لوله‌های انتقال وکیوم باتوم مورد نیاز را دریافت می‌کنند. این در حالی است که تولید‌کنندگانی که طی مصوبه‌های بی‌حساب و کتاب وزارت صنعت، معدن و تجارت وارد چرخه شده‌اند باید هزینه حمل هم پرداخت کنند و به این ترتیب قیمت محصول نهایی آنها بالا می‌رود. آنها اظهار می‌کنند که زمان تاسیس واحدهای تولیدی آنها بنا بر این بوده است که مواد اولیه مورد نیاز آنها تامین شود و شرایط مناسبی در جهت رقابت برای آنان به وجود آید، اما با این نحوه قیمت‌گذاری شرایط رقابت برای آنها از بین می‌رود.

وی در ادامه اظهار کرد: این در حالی است که تا‌کنون ستاد تنظیم بازار، شرکت بورس کالای ایران و مجموعه پخش و پالایش نتوانستند به یک جمع‌بندی برسند که تمام ذی‌نفعان اعم از واحدهایی که قبل‌تر فعالیت می‌کردند و واحد‌هایی که بعدا به چرخه اضافه شدند، از شرایط راضی شده و در کنار این موضوعات بحث قیمت‌گذاری و صادرات را تحت کنترل خود درآورند.

حسینی می‌گوید: امید است که با پیگیری‌ها و تلاش‌های اتحادیه فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی، سازمان بورس کالای ایران و ستاد تنظیم بازار بستر مناسبی در جهت قیمت‌گذاری این محصول به وجود‌ آید و در کنار این موضوع بتوانیم قیر صادراتی با کیفیت و قیمت رقابتی صادر کنیم و بازار صادراتی را سامان دهیم.وی درخصوص چشم‌انداز شرایط این محصول در کشور در ادامه تصریح کرد: خوشبختانه طی پیگیری‌هایی که اتحادیه صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی انجام داده است، در برنامه ششم قیر مجددا از اقلام نفتی خارج شد و در گروه محصولات صنعتی با پایه نفتی قرار گرفت و صادرات این محصول هم مانند قبل از مالیات معاف شد که خوش‌بین هستیم این شرایط بتواند بستری را در جهت رشد بازارهای صادراتی فراهم سازد.

حسینی می‌گوید: نگرانی و تهدیدی که امسال بازار صادراتی قیر را تهدید می‌کرد، مصوبه مجلس مبنی بر اختصاص ۴ میلیون تن قیر مجانی به راهسازی، مدارس و... بود که می‌توانست به راحتی بازار را بر هم زند و بازارهای صادراتی را با چالش‌های جدی روبه‌رو سازد.وی افزود: با توجه به اینکه ظرفیت قیر تولیدی ایران چیزی حدود ۵ میلیون و ۵۰۰ هزار تن است، خوشبختانه ظاهرا قرار بر این شده است که برای حفظ بازارهای صادراتی، شرکت نفت حداکثر ۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن از تولید این محصول را مجانی به ارگان‌های مذکور تخصیص دهد.

  عضو هیات‌مدیره صادرکنندگان نفت، گاز و پتروشیمی می‌گوید: در صورت تحقق این امر می‌توان به صادرات ۳ میلیون تن از این محصول خوش‌بین بود.وی افزود: نمایندگان مجلس هم به این جمع‌بندی رسیدند که توزیع مجانی قیر چیزی جز توزیع فساد، رانت، اسراف داخلی، بر هم زدن بازارها و... نیست و بهتر است که اگر نیاز بود وزارت نفت بودجه‌ای در اختیار شهرداری، راهسازی، مدارس و... بگذارد و آنها مانند تمام شرکت‌ها از ساختار بورس خریداری کرده و شاهد چند‌گانگی قیمتی نباشیم.

حسینی در آخر گفت: امسال بعد از افول چند ساله بازارهای صادراتی قیر، امیدواریم بتوانیم این بازار را با کیفیت و قیمت مناسب ساماندهی کرده و سهم خود را از این بازارها به دست بیاوریم؛ ضمن اینکه با توجه به ذخایر نفت سنگین و نیمه سنگین در کشور واحدهای جدید قیر‌سازی در حال تاسیس است که مجموع این عوامل می‌تواند ما را به قدرت برتر منطقه تبدیل کند.